Τα εξήντα χρόνια της γιορτάζει η ελληνική εκπομπή της Deutsche Welle -με μια σεμνή τελετή αύριο στην Αθήνα-, σχεδόν ταυτόχρονα με τα πενήντα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Και με τον τρόπο της είναι άμεσα συνδεδεμένη με το τέλος της επτάχρονης δικτατορίας, καθώς οι τότε συνεργάτες της στάθηκαν ξεκάθαρα στο πλευρό όσων αγωνίζονταν για τη Δημοκρατία. Η ελληνική εκπομπή της Deutsche Welle έμεινε στη συλλογική μνήμη ως η φωνή της ελευθερίας.
Η Deutsche Welle άρχισε να εκπέμπει στα ελληνικά το 1964 από τα βραχέα κύματα, με ένα πρόγραμμα μάλλον αδιάφορο για την ελληνική εσωτερική πολιτική. Και για ένα διάστημα, μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών τον Απρίλιο του 1967, συνέχισε να μην… ανακατεύεται. Το 1969, όμως, ο τότε νέος επικεφαλής του γερμανικού σταθμού Βάλτερ Στάιγκνερ μαζί με μια μικρή ομάδα αφοσιωμένων Ελλήνων δημοσιογράφων πήρε μια διαφορετική απόφαση. Και το μέχρι πρότινος… ήπιο ελληνικό πρόγραμμα άρχισε να ασκεί κριτική στο καθεστώς της Αθήνας. Από το πρόγραμμα της Deutsche Welle, το οποίο άκουγαν κρυφά κάθε απόγευμα από τα βραχέα, οι Έλληνες ακροατές μπορούσαν να μάθουν τις δραστηριότητες της αντίστασης στη δικτατορία που σχηματιζόταν στο εξωτερικό. Επιπλέον, πρώτη φορά ο κόσμος έμαθε για την τύχη των αντιστασιακών στην Ελλάδα - για συλλήψεις και βασανιστήρια. Μέσω ενός εκτεταμένου δικτύου πληροφοριών, η ελληνική συντακτική ομάδα συγκέντρωνε και στη συνέχεια διέδιδε όλες τις σημαντικές ειδήσεις που έκοβε η λογοκρισία της Χούντας. Και δεν ήταν εύκολο να το κάνει, όπως επισημαίνει ο νυν διευθυντής του ελληνικού προγράμματος Σπύρος Μοσκόβου, κυρίως διότι έπρεπε να ισορροπεί συνεχώς μεταξύ του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Ελλάδα.
Η πρωτοβουλία του Κώστα Νικολάου
Ο Σπ. Μοσκόβου, σχεδόν συνομήλικος της ελληνικής εκπομπής, πρόλαβε να γνωρίσει τα περισσότερα μέλη εκείνης της ηρωικής συντακτικής ομάδας. Γι’ αυτό και μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα της ΑΥΓΗΣ της Κυριακής για το αν η συνεπής στάση της ελληνικής εκπομπής της DW υπέρ της δημοκρατίας στα χρόνια της δικτατορίας ήταν πρωτοβουλία των μελών της ή όχι. «Την πρωτοβουλία για ένα συνεπές αντιδικτατορικό πρόγραμμα πήρε το 1969 ο νεαρός τότε δημοσιογράφος Κώστας Νικολάου, που είχε έρθει στην Κολονία από το Μόναχο με τη γυναίκα του Νίκη, καλλονή της εποχής και στη συνέχεια εκφωνήτρια» θυμάται. «Ο Νικολάου ανέλαβε σύντομα τη διεύθυνση του προγράμματος. Τότε συνασπίστηκαν γύρω του στην ουσία όλα τα μέλη της σύνταξης και όσοι έσπευσαν να τους πλαισιώσουν, κι αυτό παρά τις όποιες διαφορετικές αποχρώσεις μεταξύ τους για τον ενδεδειγμένο τρόπο ραδιοφωνικής αντίστασης. Προβλήματα προέκυψαν στη συνέχεια με την ηγεσία του σταθμού που, παρότι κατανοούσε το δημοκρατικό καθήκον της Deutsche Welle, δεχόταν πιέσεις για να αμβλυνθεί ο τόνος της κριτικής προς μία “σύμμαχο κυβέρνηση”. Ήταν μια διαρκής πολιτική διελκυστίνδα. Θυμάμαι, πάντως, τι είχε πει μια φορά ο Αλέξανδρος Σχινάς, ότι ήταν ευγνώμων στην DW, επειδή σε τελική ανάλυση αυτή πρόσφερε και εγγυήθηκε το πλαίσιο ενός αντιδικτατορικού προγράμματος. Νομίζω αυτή είναι η πιο ώριμη αποτίμηση» καταλήγει ο νυν διευθυντής του προγράμματος.
Οι αναμνήσεις του Μίκη
Τα μαχητικά σχόλια της DW το διάστημα 1969-1974 ενοχλούσαν αφάνταστα τη Χούντα. Και ήταν αυστηρά απαγορευμένη η ακρόαση του ελληνικού προγράμματος. Σε μια παλιά συνέντευξή του στην DW ο Μίκης Θεοδωράκης θυμάται ότι μαζί με τη γυναίκα και τα παιδιά του άκουγε το πρόγραμμα κάθε απόγευμα για δύο χρόνια στον τόπο της εξορίας του. «Θυμάμαι πώς αυτή η ακρόαση μας ενίσχυε το ηθικό και την αποφασιστικότητά μας» έλεγε ο μεγάλος συνθέτης και υποστήριζε ότι «υπάρχει σχέση μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, και το επίκεντρο αυτής της σχέσης εκείνη την εποχή ήταν η Deutsche Welle».
Ο συνεργάτης Κάρολος Παπούλιας
Στα χρόνια της δικτατορίας συνεργάτης της ελληνικής εκπομπής της DW στην Κολονία ήταν και ο Κάρολος Παπούλιας. «Αυτή η εκπομπή αντιπροσωπεύει ένα ιστορικό σύμβολο για τον ελληνικό λαό στον αγώνα για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα» έχει πει ο αείμνηστος Πρόεδρος της Δημοκρατίας για τον ρόλο της DW εκείνη την εποχή. Επί πολλά χρόνια φαίνεται ότι το όνομα Deutsche Welle συνέχιζε να αγγίζει ακόμη και εκείνους τους Έλληνες που δεν είχαν καν γεννηθεί τότε.
Οι βασικοί πρωταγωνιστές
Ποια πρόσωπα έπαιξαν τον κρίσιμο ρόλο τότε; Προσωπικά για τον Σπύρο Μοσκόβου, «τα κυρίαρχα στελέχη της εποχής εκείνης είναι ο Κώστας Νικολάου και ο αλησμόνητος Αλέξανδρος Σχινάς με τους πύρινους φιλιππικούς του από τα βραχέα, με την πρόδηλη ευχαρίστησή του να εξευτελίζει το χουντικό καθεστώς ως έσχατο αποκύημα καθυστέρησης και αντιδημοκρατικού επαρχιωτισμού. Ο ραδιοφωνικός του λόγος ήταν ένα ανεπανάληπτο μείγμα πολιτικού μένους και πνευματικής φινέτσας. Εννοείται, βέβαια, ότι το πάνθεον εκείνων των ηρώων των ερτζιανών είναι μεγαλύτερο: Δανάη Κουλμάση, Μάριος Νικολινάκος, Γιώργος Κλαδάκης, Βάσος Μαθιόπουλος, Βασίλης Μαυρίδης».
Η ελληνική μοναδικότητα
Ρωτήσαμε τον Σπύρο Μοσκόβου εάν οι εκπομπές της DW έχουν παίξει ανάλογο ρόλο και σε κάποια άλλη χώρα. Η απάντησή του είναι αρνητική: «Με την έννοια της μαζικής ακρόασης ενός προγράμματος, όπως γινόταν στην Ελλάδα τον καιρό της Χούντας, νομίζω πως όχι. Οι εσωτερικές εκθέσεις του σταθμού εκείνη την εποχή κάνουν λόγο για 3 εκατομμύρια ακροατές στην Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν μια άλλη εποχή, όταν το μαύρο και το άσπρο ήταν ακόμα σαφώς διακριτά και όχι απολήξεις μιας τεράστιας επικράτειας του γκρίζου. Ήταν μια εποχή που μπορούσες να λες τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη, και να γίνεσαι αντιληπτός από ένα μεγάλο κοινό. Βεβαίως και αλλού οι άνθρωποι σε περιόδους κρίσης αναζητούσαν τη φωνή της DW, όπως, για παράδειγμα, οι Κοσοβάροι παρακολουθούσαν το αλβανικό πρόγραμμα την εποχή των γιουγκοσλαβικών πολέμων. Αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι το αγάπησαν κιόλας. Θυμάμαι τώρα στη Θεσσαλονίκη έναν δάσκαλο που ήρθε να με βρει στην Έκθεση και μου είπε ότι μετά τη δικτατορία δίδασκε στα παιδιά κείμενα από εκπομπές του Σχινά. Και τον έπιασαν τα κλάματα».
Στη δεκαετία του 1990
Η ιδιαίτερη σχέση της ελληνικής εκπομπής της Deutsche Welle με το ελληνικό κοινό συνεχίστηκε και μετά τη δικτατορία, όταν στην Ελλάδα κυριαρχούσε το κρατικό ραδιοφωνικό μονοπώλιο της ΕΡΤ, αλλά και μετά την έκρηξη της «ελεύθερης ραδιοφωνίας». Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 δεκάδες ραδιοφωνικοί σταθμοί σε όλη την Ελλάδα άρχισαν να αναμεταδίδουν την εκπομπή. Τότε ξεκίνησα κι εγώ ως νεαρή δημοσιογράφος να δουλεύω στην Deutsche Welle - με πρώτη μεγάλη πρόκληση μια ειδική βραδινή εκπομπή με τις τελευταίες ειδήσεις για τον πρώτο πόλεμο του Περσικού Κόλπου, που ξέσπασε στις 15 Ιανουαρίου του 1991. Θυμάμαι την αγωνία μου όταν έμπαινα το βράδυ στο στούντιο, στην αρχή υπό την καθοδήγηση του πολύ έμπειρου συναδέλφου Πέτρου Στάγκου και στη συνέχεια με τον σχεδόν συνομήλικό μου Γιάννη Παπαδημητρίου, που εργάζεται και σήμερα στην DW, για το πώς θα καταφέρουμε μέσα σε οκτώ λεπτά να συνοψίσουμε όλες τις σημαντικές εξελίξεις του πρώτου πολέμου της δικής μας γενιάς. Θυμάμαι ακόμη πιο έντονα τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και τους πολέμους της μέσα από τα μάτια και τις αντιδράσεις των Σέρβων και των Κροατών συναδέλφων -τότε μέλη της ίδιας σερβοκροατικής σύνταξης- που κάθονταν στα διπλανά γραφεία. Για μας, τους νεότερους συνεργάτες της ελληνικής σύνταξης στη δεκαετία του 1990, δεν υπήρχαν οι δάφνες της αντιδικτατορικής δράσης, θέλαμε ωστόσο να προσφέρουμε «έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση», όπως έλεγε το μότο μας.
Ερμηνεύοντας τις διαφορές
Και στη δεκαετία του 2020; Ποιον ρόλο θέλει να παίζει η ελληνική σύνταξη της DW στο ελληνικό μιντιακό τοπίο; Ο Σπύρος Μοσκόβου απαντά κάπως στοχαστικά: «Ο ρόλος της ελληνικής σύνταξης σήμερα έγκειται σε μια μικρή διαφορά, την κάπως διαφορετική προοπτική στα γεγονότα, όπως αυτά γίνονται αντιληπτά στην Κεντρική Ευρώπη με τις δικές της στοχοθετήσεις, οι οποίες ως γνωστόν δεν ταυτίζονται πάντα με εκείνες του ευρωπαϊκού Νότου. Και βέβαια οι διαφορές χρήζουν ερμηνείας. Νομίζω ότι αυτός ο συμπληρωματικός ρόλος εγκαθιστά τη σημερινή φωνή της DW, με την ιστοσελίδα μας, το ραδιοφωνικό μαγκαζίνο και τις τηλεοπτικές συνδέσεις, ως ψηφίδα μέσα στο πολύπλευρο μιντιακό τοπίο της Ελλάδας».
