Αλεξάνδρας Ροζοκόκη*
Οι περίφημες επιγραφές του Καρά Τεπέ που βρίσκονται στην Κιλικία της νοτιοανατολικής Τουρκίας εντάχθηκαν πρόσφατα στον κατάλογο της UNESCO «Μνήμη του Κόσμου» (UNESCO’s Memory of the World Register, εγγραφή: 14 Απριλίου 2022).
Πρόκειται για δίγλωσσες επιγραφές ηλικίας περίπου 2.700 ετών, γραμμένες στα φοινικικά και ιερογλυφικά λουβικά. Το κείμενό τους περιγράφει τη δράση βασιλέων από τον «οίκο του Μόψου» (φοινικικά mpš, λουβικά mu-ka-sa).
Οι επιγραφές εκτίθενται στο υπαίθριο μουσείο Καρά Τεπέ-Αζλαντάς της επαρχίας Οσμανίγιε μαζί με άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως μνημειώδεις πύλες με λιοντάρια και σφίγγες για παραστάδες, ανάγλυφα με σκηνές κυνηγιού και πολέμου, αγάλματα κ.ά.
Το Καρά Τεπέ σημαίνει στα τουρκικά «Μαύρος λόφος» και αποτελεί ένα χεττιτικό φρούριο στον δρόμο από την Ανατολία προς τη βόρεια Συρία· η περιοχή γνώρισε μεγάλη δόξα μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας των Χετταίων, κατά τα τέλη του 12ου αι. π.Χ.
Oικιστές, αρχαίες πόλεις και ιερά
Ποιος όμως ήταν αυτός ο Μόψος, από τον οποίο κατάγονταν οι βασιλείς των Αδάνων, όπως οι ίδιοι διακήρυτταν με καμάρι; Ήταν γιος του θεού Απόλλωνα ή του θνητού Ράκιου και της Θηβαίας ιέρειας Μαντώς, κόρης του μάντη Τειρεσία. Από τον θεό πατέρα του, τον παππού και τη μητέρα του, η οποία είχε προφητικές ικανότητες, κληρονόμησε και ο Μόψος το μαντικό χάρισμα.
Μετά την κατάληψη των Θηβών από τους Επιγόνους η Μαντώ μαζί με τον πατέρα της και άλλους υποστηρικτές του παλαιού καθεστώτος στάλθηκαν αιχμάλωτοι στο μαντείο των Δελφών - ο Τειρεσίας πέθανε καθ’ οδόν, κοντά στην Αλίαρτο. Το μαντείο αποφάσισε την εγκατάστασή τους στη μικρασιατική Κλάρο (βρίσκεται κοντά στην αρχαία Κολοφώνα, περίπου 55 χλμ. νότια της Σμύρνης). Η Μαντώ έμεινε έγκυος στους Δελφούς είτε από τον Απόλλωνα είτε από κάποιον Κρητικό Ράκιο, με τον οποίο έφυγε για την Κλάρο. Σύμφωνα με άλλες πηγές, ο οικιστής Ράκιος τη συνάντησε στην Κλάρο και την πήρε γυναίκα του (Παυσ. 7.3.1-2).
Όταν μεγάλωσε ο Μόψος, έδιωξε τους Κάρες από την περιοχή και έχτισε μαντείο του Απόλλωνα που επρόκειτο να γίνει ξακουστό την ελληνιστική εποχή. Ίδρυσε αρκετές πόλεις και ιερά στη Μικρά Ασία (π.χ., την Άσπενδο και Πέργη στην Παμφυλία, τη Μόψου ἑστία / Μοψουεστία και τη Μαλλό στην Κιλικία). Η Παμφυλία ήταν κόρη ή αδελφή του. Σύμφωνα με μια εκδοχή, απ’ αυτήν ονομάστηκε η περιοχή που εκτείνεται κατά μήκος του κόλπου της Αττάλειας.
Στην Πέργη, πρωτεύουσα της Παμφυλίας κατά τη ρωμαϊκή εποχή, έχει βρεθεί μία βάση όπου πάνω της υπήρχαν οι ανδριάντες των ιδρυτών της πόλης. Η επιγραφή της βάσης αναφέρει εννέα ιδρυτές, μεταξύ των οποίων τον Μόψο (SEG 34.1305 Μόψος Ἀπόλλωνος Δελφός). Τρεις άλλοι ιδρυτές της πόλης ήταν ήρωες του τρωικού πολέμου: ο Αργείος Κάλχας, ο Θεσσαλός Μαχάων και ο Λαπίθης Λεοντεύς. Η επιγραφή χρονολογείται τον 2ο αι. μ.Χ.
Η τέχνη της μαντικής
Ο Μόψος αποδείχθηκε ανώτερος μάντης από τον Κάλχα, νικώντας τον σε έναν δύσκολο αγώνα μαντικής. Στο ερώτημα πόσα αγριόσυκα υπήρχαν σε μια ολόγιομη αγριοσυκιά, ο Μόψος απάντησε σωστά, λέγοντας «δέκα χιλιάδες συν ένα σύκο». Σε ένα δεύτερο ερώτημα, πόσα γουρουνόπουλα κυοφορούσε μια έγκυος γουρούνα, ο Κάλχας είπε (σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες) «οκτώ και όλα αρσενικά», ενώ ο Μόψος «δέκα, εκ των οποίων το ένα αρσενικό». Ο Μόψος βγήκε αληθινός και ο Κάλχας πέθανε από λύπη.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο άρχοντας της Λυκίας συμβουλεύτηκε τους δύο μάντεις για την έκβαση μιας εκστρατείας που σχεδίαζε να κάνει. Ο Μόψος προσπάθησε να τον αποτρέψει, αλλά ο Κάλχας προέβλεψε λαμπρή νίκη. Τελικά ο άρχοντας ηττήθηκε και ο Κάλχας πέθανε από απελπισία.
Μαζί με τον Αμφίλοχο, γιο του Αργείου μάντη Αμφιάραου, ο Μόψος ίδρυσε τη Μαλλό στην Κιλικία, στις εκβολές του ποταμού Πύραμου (σημ. Ceyhan = Τζεϊχάν). Αλλά η συνεργασία τους δεν πρόκοψε. Ο Αμφίλοχος έφυγε για έναν χρόνο στο Άργος και όταν επέστρεψε στη Μαλλό, διεκδίκησε το μερίδιό του στην εξουσία. Ο Μόψος αρνήθηκε, με αποτέλεσμα να μονομαχήσουν οι δυο τους μέχρι θανάτου. Τους έθαψαν στο λιμάνι της πόλης, από τη μία και από την άλλη πλευρά ενός υψώματος για να μην βλέπει ο ένας τον τάφο του άλλου ούτε από τον Κάτω Κόσμο.
* Η Αλεξάνδρα Ροζοκόκη είναι διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών
