Την περασμένη Κυριακή, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Αικατερίνη Σακελλαροπούλου δεν πήγε σε ξενώνα ασυνόδευτων προσφυγόπουλων, όπως έκανε τη Μεγάλη Εβδομάδα, αλλά στον Έβρο και μάλιστα φωτογραφήθηκε με φόντο τον φράχτη του Έβρου, γεγονός που προκάλεσε πολιτικές αντιδράσεις, με την αντιπολίτευση να στηλιτεύει το γεγονός και να την καλεί να επισκεφθεί τα άθλια ΚΥΤ όπου καλούνται οι αιτούντες άσυλο να ζήσουν.
Ο πρώην υπουργός Παιδείας και βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Νίκος Φίλης επέκρινε την κίνηση αυτή, εκφράζοντας τη λύπη του, σε παρέμβασή του στα social media, και προσθέτοντας ότι “αδυνατούμε να αντιληφθούμε τους λόγους της επίσκεψής της εκεί και των δηλώσεών της, με φόντο αυτό το 'τείχος', που δεν προσφέρει καμία ουσιαστική προστασία στα σύνορα από την τουρκική επιθετικότητα, αλλά λειτουργεί ως προπύργιο αντιπροσφυγικής και αντιμεταναστευτικής υστερίας και ως συμβολική επιβράβευση ρατσιστικών και εθνικιστικών στερεοτύπων”. Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ υπενθύμιζε τις καταγγελίες του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις επαναπροωθήσεις και σημείωνε ότι “η κυρία Σακελλαροπούλου όφειλε να μείνει μακριά από τέτοιου τύπου θεσμικές 'συνηγορίες' προς την αντιπροσφυγική και την αντιμεταναστευτική πολιτική της κυβέρνησης, υπό το πρόσχημα της υπεράσπισης 'του Διεθνούς Δικαίου και της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας'”.
Εισαγόμενες πολιτικές
Στα social media, η φωτογραφία αυτή μπήκε δίπλα σε μια αντίστοιχη φωτογραφία με τον πρώην πλανητάρχη Ντόναλντ Τραμπ, κάνοντας τις συγκρίσεις ακόμα πιο πικρές.
Όμως, πριν τελειώσει η εβδομάδα, είδαμε Ισπανούς αστυνομικούς στην παραλία της Θέουτα να κυνηγάνε πρόσφυγες και μετανάστες που έφταναν κολυμπώντας κατά εκατοντάδες στην ακτή του ισπανικού θύλακα. Ανάμεσά τους, εκατοντάδες ασυνόδευτοι ανήλικοι, μάνες με τα μωρά τους δεμένα στην πλάτη... Θυμηθήκαμε πως, το μακρινό 2009, η Μελίγια και η Θέουτα είχαν δώσει έμπνευση στον δικό μας φράχτη του Έβρου. Είδαμε μάλιστα ανακοινώσεις συμπαράστασης από το ελληνικό ΥΠΕΞ προς την ισπανική κυβέρνηση με αφορμή το γεγονός αυτό. Αλήθεια, πόση απελπισία πρέπει να έχει ένας άνθρωπος για να πάρει το μωρό του και να... κολυμπήσει για την Ευρώπη; Εδώ δεν μιλάμε πια ούτε για βάρκες.
Οι φράχτες της Μελίγια και της Θέουτα αυτό που έκαναν ήταν να κάνουν τους ανθρώπους να επιλέγουν πιο επικίνδυνες διαδρομές, το ίδιο έγινε και στην Ελλάδα. Ούτε ο φράχτη ούτε το ίδιο το Αιγαίο σταμάτησαν τους κυνηγημένους από τον πόλεμο ή την πείνα ή και τα δύο, ακόμα και όταν τα πτώματα όσων δεν τα κατάφεραν ξεβράζονταν στις ακτές των νησιών ή την παραποτάμια περιοχή του Έβρου.
Το δόγμα της αποτροπής
Ας είμαστε ειλικρινείς: ο φράχτης στον Έβρο δεν φτιάχτηκε για να μας προστατεύσει από την Τουρκία σε περίπτωση πολέμου, είναι ένα σύμβολο, όχι μόνο για την Ελλάδα και την αντιμεταναστευτική της πολιτική αλλά για την ίδια την Ευρώπη. Μια Ευρωπαϊκή Ένωση που, ενώ αρνήθηκε να χρηματοδοτήσει τον φράχτη, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, υπουργοί και ο επικεφαλής της Frontex, ειδικά μετά τον Μάρτιο του 2020, τον επισκέπτονται συχνά. Μιας Ευρώπης που, όπως προκύπτει και από τις προτάσεις της Κομισιόν για το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση, έχει επιλέξει το δόγμα της αποτροπής, αποτελεσματικής ή μη, και απλώς το διανθίζει κατά καιρούς με ευχολόγια ή γενικόλογες αναφορές στον σεβασμό των διεθνών συνθηκών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ε, τι διαφορετικό έκανε η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου; Φέρθηκε απλώς σαν γνήσια Ευρωπαία... πολιτικός.
Ο Έβρος, βέβαια, πέραν του συμβολικού, απασχολεί αυτόν τον καιρό και την κυβέρνηση και την Ε.Ε. και για πολύ πρακτικούς λόγους, καθώς η Αθήνα ζητάει την επέκταση της εφαρμογής της συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας και στον Έβρο, όπως προκύπτει από τη συνάντηση της Ευρωπαίας επιτρόπου Εσωτερικών Υποθέσεων και Μετανάστευσης Ίλβα Γιόχανσον με τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια στα τέλη Μαρτίου. Μάλιστα, είχε προηγηθεί έμμεση παραδοχή για αναθεώρηση και του Ν. Μηταράκη πριν τη σύσκεψη των ΜΕD5, με προαναγγελία νέας ΚΥΑ, όπου η Τουρκία θα κριθεί ασφαλής χώρα και για άλλες εθνικότητες πλην των Σύρων.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης
Η φωτογράφιση όμως της Προέδρου της Δημοκρατίας δεν άφησε απλώς μια πικρή πολιτική γεύση αλλά έγινε μόλις τέσσερις ημέρες μετά τη δημοσίευση της αλληλογραφίας της επιτρόπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Nτούνια Μιγιάτοβιτς με την ελληνική κυβέρνηση, στην οποία η επίτροπος ζητάει ρητά να σταματήσει η τακτική των παράνομων επαναπροωθήσεων στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της χώρας με την Τουρκία και να διασφαλιστεί ότι διεξάγονται ανεξάρτητες και αποτελεσματικές έρευνες για όλες τις καταγγελίες επαναπροωθήσεων και κακομεταχείρισης από μέλη των σωμάτων ασφαλείας.
Στην επιστολή, η επίτροπος επισημαίνει τις καταγραφές επαναπροωθήσεων από πληθώρα οργανισμών και φορέων, διεθνών ή μη, και σημειώνει ότι στην ενδιάμεση έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2021 περιγράφεται ένα κοινό modus οperandi με τις καταγγελίες που έχει λάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κατά των Βασανιστηρίων και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Αναφέρεται επίσης και στα συνεχή δημοσιεύματα για επαναπροωθήσεις από ΜΜΕ, ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς.
«Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα κράτη - μέλη δεν μπορούν να βεβαιωθούν ότι δεν στέλνουν άτομα πίσω, παραβιάζοντας, για παράδειγμα, το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την απαγόρευση επαναπροώθησης στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες», υπογράμμιζε η επίτροπος. «Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο εκτελούνται αυτές οι επιχειρήσεις θα ήταν σαφώς ασυμβίβαστος με τις υποχρεώσεις της Ελλάδας για τα ανθρώπινα δικαιώματα», υπενθύμιζε, ενώ εξέφραζε την ανησυχία της για τη συνήθη τακτική των ελληνικών αρχών να αγνοούν τις καταγγελίες παρά την πληθώρα στοιχείων.
Η επίτροπος, στην επιστολή της, συνέδεε τη στοχοποίηση των ΜΚΟ από την ελληνική κυβέρνηση με τον ρόλο που οι οργανώσεις έχουν παίξει στην καταγραφή και καταγγελία των επαναπροωθήσεων.
Καταγγελίες επαναπροωθήσεων
Όμως οι τελευταίες εβδομάδες έχουν σημαδευτεί από καταιγισμό δημοσίευσης εκθέσεων για τις παράνομες επαναπροωθήσεις, από θεσμικούς φορείς (βλ. Συνήγορο του Πολίτη) ή οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ενώ μετά τα γεγονότα του περασμένου Μαρτίου με την Τουρκία οι συνεχείς αναφορές για παράνομες επαναπροωθήσεις είχαν οδηγήσει και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης να εκδώσουν παραπάνω από μια σχετικές ανακοινώσεις καλώντας την Ελλάδα να σταματήσει την τακτική αυτή.
Η πιο πρόσφατη ετήσια έκθεση σχετικά με επαναπροωθήσεις που περιλαμβάνει και τη χώρα μας δημοσιεύτηκε προ τριών εβδομάδων. Πρόκειται για την ετήσια έκθεση του Δικτύου Παρακολούθησης Βίας στα Σύνορα (Border Violence Monitoring Network - BVMN), έναν συνασπισμό οργανώσεων που καταγράφουν απελάσεις και αστυνομική βία κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. στα Δυτικά Βαλκάνια, την Ελλάδα και την Τουρκία από τη δημιουργία του Δικτύου το 2016. Η ετήσια έκθεση του Δικτύου αυτού κατέγραψε για το 2020 86 μαρτυρίες επαναπροωθήσεων από την Ελλάδα, που αποκαλύπτουν, όπως εκτιμούν, την επαναπροώθηση 4.583 ανθρώπων προς την Τουρκία. Επαναπροωθήσεις που, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, συνοδεύονταν από βία, ξεγύμνωμα, απειλές με όπλα, κράτηση όχι σε επίσημες και κρατικές εγκαταστάσεις, απάνθρωπη μεταχείριση και καταγγελίες για βασανισμό.
Το ίδιο Δίκτυο, στο ενημερωτικό του δελτίο για τον περασμένο μήνα, σχετικά με τη συνέχιση των παράνομων επαναπροωθήσεων στον Έβρο καταγράφει πια μαρτυρίες για “αλυσιδωτές επαναπροωθήσεις”, δηλαδ, από τη Βουλγαρία στην Τουρκία μέσω Ελλάδας, και για μετανάστες και πρόσφυγες που εξαναγκάζονται να πηδήξουν από τις βάρκες και να εγκλωβιστούν στις νησίδες του Έβρου, που θεωρούνται “no-manʼs-land”. Μάλιστα σε τέτοια περιστατικά το Δίκτυο σημειώνει ότι υπάρχουν και πνιγμοί και συγκεκριμένα αναφέρει ότι μια τέτοια μαρτυρία κατάφεραν να την επιβεβαιώσουν, καθώς τα τοπικά ΜΜΕ έγραψαν για την ανεύρεση νεκρού που στη συνέχεια αναγνωρίστηκε από τον μάρτυρα που μίλησε στην οργάνωση. Όντως τα τοπικά ΜΜΕ του Έβρου έχουν καταγράψει στις 7 Μαΐου την ανεύρεση, σε προχωρημένη σήψη, του πτώματος ενός νεαρού 20-25 ετών στην περιοχή Μάνδρα Σουφλίου, κοντά στον ποταμό Έβρο, στις εκβολές του ρέματος. Σε τοπικές ιστοσελίδες μπορεί να βρει κανείς και την είδηση με πηγές από την Τουρκία για βάρκα που ανετράπη στις 14 Απριλίου.
Όσο για τις “αλυσιδωτές επαναπροωθήσεις”, το μηνιαίο ενημερωτικό του BVMN κάνει λόγο για μαρτυρίες συλληφθέντων από τις βουλγαρικές αρχές στη Βουλγαρία, που στη συνέχεια απελάθηκαν στην Ελλάδα και συνελήφθησαν από τις ελληνικές αρχές στην περιοχή του Τριεθνούς.
Στην ίδια ενημέρωση σημειώνεται ότι κατά τον Απρίλιο η κατάσταση έχει αλλάξει στην τούρκικη πλευρά και όσοι συλλαμβάνονται στην Τουρκία μετά την επαναπροώθησή τους από την Ελλάδα οδηγούνται σε κράτηση.
