Φάρμακο γονιδιακής θεραπείας για την αντιμετώπιση σοβαρού γενετικού νοσήματος που προκαλεί βλάβη στο δέρμα, εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) μετά από πολλά χρόνια επίπονων ερευνητικών προσπαθειών. Το φάρμακο, που θα χορηγηθεί τοπικά, αναμένεται να βελτιώσει σημαντικά την υγεία και την ποιότητα ζωής των ασθενών και αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό κατόρθωμα της γενετικής μηχανικής.
Από τις ερευνητικές προσπάθειες στα εγκεκριμένα φάρμακα
Με τη γονιδιακή θεραπεία καθίσταται εφικτή η εισαγωγή, η τροποποίηση ή η αφαίρεση γενετικού υλικού από τα κύτταρα με σκοπό την αντιμετώπιση ή την πρόληψη νοσημάτων που επιβαρύνουν σημαντικά την υγεία. Πρόκειται για ένα σχετικά πρόσφατο επιστημονικό εγχείρημα στην ιστορία της ιατρικής με πολύ αξιόλογη πρόοδο τα τελευταία χρόνια που φιλοδοξεί να δώσει λύση σε πολύπλοκες και δύσκολα θεραπεύσιμες ασθένειες.
Ήδη από τη δεκαετία του 1970 οι επιστήμονες επιχείρησαν να χρησιμοποιήσουν τεχνικές γενετικής μηχανικής για να εισάγουν λειτουργικά γονίδια σε κύτταρα ασθενών με γενετικά νοσήματα. Τη δεκαετία του 1990 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες κλινικές δομικές για την εφαρμογή γονιδιακής θεραπείας σε σοβαρά γενετικά νοσήματα. Το 1990 ένα τετράχρονο κορίτσι με μια σπάνια ανοσοανεπάρκεια υπήρξε η πρώτη ασθενής που της χορηγήθηκε γονιδιακή θεραπεία, η οποία παρόλο που βελτίωσε την κατάστασή της, είχε μικρή διάρκεια.
Το 1999 ο θάνατος ενός ασθενή, εθελοντή σε κλινική δοκιμή, οδήγησε σε παύση των κλινικών δοκιμών και σε επαναπροσδιορισμό της ασφάλειας των μεθόδων που χρησιμοποιούσαν εκείνη την εποχή. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι επιστήμονες εστίασαν στην ασφάλεια και στην αποτελεσματικότητα των θεραπειών και πέτυχαν τη βελτίωση των τεχνικών χορήγησης των θεραπευτικών γονιδίων στα κύτταρα- στόχους. Στα τέλη της δεκαετίας του 2000 τα αποτελέσματα από αρκετές κλινικές δοκιμές υπήρξαν ενθαρρυντικά για την αντιμετώπιση σπάνιων γενετικών διαταραχών και ορισμένων μορφών καρκίνου. Το επιστέγασμα των ερευνητικών προσπαθειών ήρθε το 2012, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε το πρώτο φάρμακο γονιδιακής θεραπείας, το Glybera, για την αντιμετώπιση ενός μεταβολικού νοσήματος, της ανεπάρκειας της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματοποιηθεί άλματα προόδου στον τομέα της γονιδιακής θεραπείας. Νέες προσεγγίσεις τροποποίησης του γονιδιώματος επιτρέπουν την ακριβή και αποτελεσματική τροποποίησή του σε συγκεκριμένα σημεία. Οι εφαρμογές της γονιδιακής θεραπείας φιλοδοξούν να αποτελέσουν τη λύση για ένα εύρος ασθενειών, από κληρονομικές ασθένειες και διάφορες μορφές καρκίνου μέχρι νευρολογικά νοσήματα. Το 2017 ο FDA ενέκρινε ένα ακόμα φαρμακευτικό προϊόν για τη θεραπεία μιας μορφής οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας. Έκτοτε και άλλα φάρμακα έχουν εγκριθεί από ρυθμιστικές αρχές σε Ευρώπη και Αμερική. Παρόλο που προσφέρουν λύση σε νοσήματα για τα οποία δεν υπάρχει άλλη διαθέσιμη θεραπεία, το κόστος των φαρμάκων είναι ιδιαίτερα υψηλό, ενώ, σε πολλές περιπτώσεις, οι απαιτήσεις σε εξειδικευμένη υλικοτεχνική υποδομή και προσωπικό περιορίζουν σημαντικά την πρόσβαση σε αυτά.
Η ξεχωριστή περίπτωση της κληρονομικής πάθησης του δέρματος
Το σημαντικότερο πλεονέκτημά της γονιδιακής θεραπείας είναι ότι προσφέρει θεραπευτικές λύσεις σε νοσήματα τα οποία μέχρι πρόσφατα δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η δυστροφική πομφολυγώδης επιδερμόλυση. Ανήκει σε μια ομάδα σπάνιων δερματοπαθειών, με κύριο χαρακτηριστικό το ιδιαίτερα εύθραυστο δέρμα, πάνω στο οποίο σχηματίζονται φουσκάλες (πομφόλυγες). Πρόκειται για κληρονομικό νόσημα που προκαλείται από μεταλλάξεις σε ένα γονίδιο που είναι υπεύθυνο για τον σχηματισμό του κολλαγόνου VII, μιας πολύ σημαντικής δομικής πρωτεΐνης του δέρματος που δυναμώνει και σταθεροποιεί τις στιβάδες του. Οι ασθενείς που δεν μπορούν τα κύτταρα του δέρματός τους να παράγουν λειτουργικό κολλαγόνο, υποφέρουν από επώδυνες πληγές και πομφόλυγες, με συμπτώματα που ξεκινούν από τη γέννηση. Η ασθένεια μπορεί να επηρεάσει πολύ την καθημερινότητα των ανθρώπων, οι οποίοι υποφέρουν από συνεχή πόνο και κνησμό. Το ευαίσθητο δέρμα τους τραυματίζεται ακόμα και με απλές, καθημερινές δραστηριότητες, ενώ στις πιο σοβαρές μορφές της νόσου οι επιπλοκές μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή.
Στις 19 Μαΐου ο FDA ενέκρινε το Vyjuvek, ένα φάρμακο γονιδιακής θεραπείας για τη δυστροφική πομφολυγώδη επιδερμόλυση. Με τη συγκεκριμένη θεραπεία εισάγεται το λειτουργικό γονίδιο στα κύτταρα του δέρματος, το οποίο έχει προηγουμένως ενσωματωθεί σε έναν γενετικά τροποποιημένο ιό. Ο ιός είναι κατάλληλα τροποποιημένος έτσι ώστε να μην μπορεί να πολλαπλασιαστεί μέσα στα φυσιολογικά κύτταρα. Το φάρμακο χορηγείται μια φορά την εβδομάδα πάνω στις πληγές. Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου διερευνήθηκε σε κλινική δοκιμή με τη βοήθεια 31 εθελοντών, ενώ τα αποτελέσματα επιβεβαιώθηκαν και σε δεύτερη δοκιμή σε δύο ασθενείς ηλικίας έξι και επτά μηνών.
Σε άλλα νοσήματα, όπως για παράδειγμα στις κληρονομικές αμφιβληστροειδοπάθειες, η γονιδιακή θεραπεία χορηγείται μια φορά σε κύτταρα που δεν πολλαπλασιάζονται. Σε άλλες περιπτώσεις το λειτουργικό γονίδιο εισάγεται σε βλαστοκύτταρα που πολλαπλασιάζονται και διαφοροποιούνται σε άλλα κύτταρα διατηρώντας το λειτουργικό γονίδιο στο γενετικό υλικό τους. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της γενετικής μηχανικής που η γονιδιακή θεραπεία χορηγείται τοπικά και κατ’ εξακολούθηση. Η διαφορετική προσέγγιση ήταν αναγκαία, διότι τα κύτταρα του δέρματος καταστρέφονται συνεχώς και αντικαθίσταται από νέα.
Η ασφάλεια του φαρμάκου και η εύκολη εφαρμογή του το καθιστούν προσβάσιμο από τους ανθρώπους που το χρειάζονται, ακόμα κι αν αυτοί βρίσκονται μακριά από εξειδικευμένα θεραπευτικά κέντρα. Έτσι η γονιδιακή θεραπεία καθίσταται ολοένα και περισσότερο μια προσιτή και ασφαλής θεραπευτική επιλογή.
Πηγή:
