ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ, Η επανάσταση των ζώων, Εκδόσεις Φαρφουλάς, σελ. 203
Ο Δημοσθένης Βουτυράς (1872-1958), σημαντικός πεζογράφος με τακτική παρουσία στον ημερήσιο τύπο, δημοφιλής στην λογοτεχνική σκηνή του Μεσοπολέμου, αν και όχι χωρίς αμφισβητήσεις, αντισυμβατικός, ατίθασος και αγαπητός στους νέους, γίνεται σήμερα γνωστός στο αναγνωστικό κοινό μέσα από την επανέκδοση της παρούσας διηγηματικής συλλογής, σχεδόν έναν αιώνα μετά την πρώτη της παρουσίαση στα ελληνικά γράμματα (1931).
Ο συγγραφέας στα είκοσι τρία αυτά σύντομα διηγήματα, αντιπροσωπευτικό δείγμα του έργου του, εξιστορεί με υπαινικτικές πολιτικές αιχμές και σκωπτικό τρόπο τη ζωή και την ψυχολογία των φτωχών, εξαθλιωμένων ανθρώπων, που καταφεύγουν σε όνειρα και μωροφιλοδοξίες, δοξασίες και δεισιδαιμονίες. Αναμοχλεύει σε πολλαπλές θεματικές εκδοχές τις ταξικές αντιθέσεις που καθηλώνουν τους μη προνομιούχους και απόκληρους αυτού του κόσμου στο περιθώριο. Σε ένα τέλμα, από το οποίο είναι αδύνατον να ξεφύγουν με την εντιμότητα, την δουλειά και την αξία τους. Στις αφηγήσεις του υπάρχει μια αίσθηση αδιεξόδου και στασιμότητας, μιζέριας και απελπισίας που στρέφει τους ήρωες (νεαρούς κυρίως άντρες χωρίς προοπτική εξέλιξης, άφραγκους φοιτητές, δημοσίους υπαλλήλους, μεσόκοπους τεχνίτες και κουρασμένους εργάτες) στην παραίτηση, στην μοιρολατρία ή στην παραβατικότητα, καθώς δεν μπορούν με νόμιμα μέσα να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Σε μια δυστοπική αστική συνθήκη, σε πόλεις έρημες και σκοτεινές, οι καλοί και οι κακοί, οι ενάρετοι και οι φαύλοι, οι νομοταγείς και οι αποκλίνοντες, οι υποταγμένοι και οι εξεγερμένοι, οι λοξοί και οι νουνεχείς, βρίσκουν καταφύγιο στις νυχτερινές παρέες των καφενείων, όπου ανακυκλώνουν ονειροφαντασίες και καυχήματα, αστεία και πειράγματα και στα υπόγεια ταβερνάκια, όπου με το κοκκινέλι λησμονούν τα βάσανα της ανέχειας και τα άλυτα προβλήματα της επιβίωσης. Ενώ οι γυναίκες, δυσπρόσιτες, άφαντες και απούσες από το προσκήνιο, υπομένουν την πατριαρχική αυθαιρεσία και την ανάγκη των αντρών να κουτσοπίνουν και να μεθούν, γυρίζοντας λιώμα στο φτωχικό τους κάθε βράδυ. Η ζωή ανέσπερη και ζωσμένη στο μαγκανοπήγαδο της ρουτίνας, οι έρωτες ανέκφραστοι και ανεκπλήρωτοι και η μοναξιά οδυνηρή και δυσβάσταχτη μέσα στις κρύες, άδειες κάμαρες που στριφνές και δύστροπες νοικοκυρές νοικιάζουν. Στην άναρχη πόλη που κυκλώνεται από περιβόλια και μαντριά, στις αυλές με τα άθλια δωμάτια διαταγμένα τριγύρω και στους λασπωμένους δρόμους, η νωπή μνήμη ενός υπαίθριου βίου και ενός συμμετοχικού κοινοτισμού κάνει τις αρρώστιες, τους καυγάδες, τις χαρές και τα πένθη συλλογική υπόθεση.
Στην κατοχή ο Βουτυράς, που υπήρξε φίλα προσκείμενος στην αντίσταση και στην αριστερά (χωρίς όμως ποτέ να ενταχθεί στις τάξεις της) παρακολουθεί τον αστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, ενσωματώνοντας στη θεματολογία του μια σειρά επίκαιρων πολιτικών και κοινωνικών προβληματισμών. Στα όνειρα (το επαναλαμβανόμενο μοτίβο των διηγήσεών του) εκεί όπου καταφεύγουν οι λαϊκές ψυχές αναζητώντας τη μαγεία και το θαύμα, μια χαραμάδα ελπίδας ή το προάγγελμα ενός άδηλου μέλλοντος, θα εγγράψει ιδέες και σχόλια για την αυθαιρεσία της εξουσίας, την καταπίεση των γυναικών, τον αριβισμό των πολιτικών, τα θαυμαστά επιτεύγματα της επιστήμης (Αγορά καρδιών) ή θα ειρωνευτεί την ανόητη έπαρση για το αθάνατο μεγαλείο της φυλής (Η μποτίλια είναι λέξη ελληνική). Θα γράψει για την ασύδοτη σφαγή των ζώων με αφορμή τον εορτασμό του Πάσχα και για την τρομακτική εξέγερσή τους εναντίον των ανθρώπων (Η επανάσταση των ζώων). Σε μια αφήγηση με στοιχεία μεταφυσικής και επιστημονικής φαντασίας, ένα προοίμιο οικολογικών ανησυχιών, μια προφητεία για τα προβλήματα του πλανήτη που ακόμα τότε δεν είχαν εκδηλωθεί. Ενώ στο τελευταίο διήγημα της συλλογής θα αναφερθεί με γκροτέσκο τρόπο στην ανάγκη χειραφέτησης των γυναικών, επινοώντας πάλι ένα εφιαλτικό σκηνικό όπου οι γυναίκες παίρνουν την εξουσία, εξαναγκάζοντας τους άντρες που έχουν υποτάξει να υπομείνουν τη δική τους καταπίεση, ανελευθερία και υποδούλωση (Η μεγάλη επανάσταση).
Ο Βουτυράς, με καταγωγή από την Κέα, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη και κάτοικος του Πειραιά, γνώριζε καλά τους ανθρώπους του μόχθου και της ανάγκης, έχοντας ζήσει δίπλα τους πολλά χρόνια. Στα γραπτά του γοητεύεται από τις ρομαντικές ατελέσφορες αγάπες, τους απελπισμένους έρωτες, τη δύσκολη, ταπεινωμένη ζωή, τα δεινά και τα πάθη ενός κόσμου εύπιστου και αφελούς που ακροβατεί στο μεταίχμιο, σ’ ένα ελάχιστο όριο χωρίς σωτηρία. Στο πλαίσιο μιας αναδυόμενης αστικότητας, αντιφατικής και αθώας, νεόκοπης και αναφομοίωτης, αφουγκράζεται τον ξεριζωμό τους και αφηγείται την κάποτε κωμικοτραγική προσπάθειά τους να ξεφύγουν από νόμους και κανόνες, νόρμες και κανονικότητες, ακολουθώντας την δική τους ρώτα. Να ξεγελάσουν το πεπρωμένο τους προσπαθώντας να πιάσουν την καλή και να αποκατασταθούν, αποζητώντας ακόμα και την κρεμάλα σαν έσχατη λύση διαφυγής από τη μοίρα (Ο τυχερός).
Και παρόλο που ο τρόπος, το πνεύμα και ο λόγος, (προφορικός και άμεσος, με θεατρικούς διαλόγους, ιδιότυπη ατμόσφαιρα και εκφράσεις χαρακτηριστικές της εποχής) διαφέρουν, τα διηγήματα του Δημοσθένη Βουτυρά με την πικρή αίσθηση του αδιεξόδου, έχουν μια παράξενη επικαιρότητα.
