Το 1972 ήταν μια δύσκολη χρονιά για την Αμερική. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Η κυβέρνηση του Ρεπουμπλικάνου Ρίτσαρντ Νίξον αναζητούσε εναγωνίως τρόπους για απεμπλοκή. Εφεύρισκε νέους όρους για μια εύσχημη έξοδο: «ειρηνοποίηση», «βιετναμοποίηση». Και ο Χένρι Κίσινγκερ, ο υπουργός Εξωτερικών, έλεγε κυνικά ότι «η ειρήνη είναι τώρα στο χέρι μας». Οι αμερικανικές απώλειες είχαν ξεπεράσει τις 50.000, οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις ήταν καθημερινές. Κοινωνικά και πολιτικά η Αμερική ήταν έτοιμη να εκραγεί. Τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς η κατάσταση θα γίνει σχεδόν ανεξέλεγκτη.
Στην Ουάσιγκτον συλλαμβάνονται πέντε καλοντυμένοι τύποι την ώρα που προσπαθούν να διαρρήξουν το κτήριο «Γουοτεργκέιτ», όπου στεγάζεται η Εθνική Επιτροπή του Δημοκρατικού Κόμματος. Όπως αποδείχθηκε γρήγορα, δεν ήταν σεσημασμένοι διαρρήκτες, αλλά «εντεταλμένα» όργανα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Λίγες μέρες αργότερα «κοριοί» στο Οβάλ Γραφείο καταγράφουν τον Ρ. Νίξον να συζητά με τον επικεφαλής του προσωπικού του Λευκού Οίκου Ρόμπερτ Χάλντεμαν. Θέμα της συζήτησης ήταν το πώς θα μπει «σφήνα» η CIA για να εμποδίσει την έρευνα του FBI για τις διαρρήξεις στο Γουότεργκεϊτ. Το ομώνυμο σκάνδαλο που σημάδεψε μια εποχή και στιγμάτισε την εικόνα της Αμερικής μόλις είχε αρχίσει να ξεδιπλώνεται.
Την ίδια ώρα, ο αγώνας της αφροαμερικανικής κοινότητας για δικαιώματα και ελευθερίες κλιμακώνεται. Περνά στη φάση του ένοπλου αγώνα. Δύο αστυνομικοί δολοφονούνται στη Νέα Υόρκη από τον Μαύρο Απελευθερωτικό Στρατό, μια οργάνωση ένοπλης πάλης με διακηρυγμένο στόχο την «απελευθέρωση και αυτοδιάθεση των μαύρων των Ηνωμένων Πολιτειών». Το μωσαϊκό της αμερικανικής κοινωνίας είναι πιο κατακερματισμένο από ποτέ.
Βαθιά μέσα στην ενδοχώρα μαίνεται ακόμη ένας αγώνας για αφύπνιση και δικαιώματα από μια άλλη περιθωριοποιημένη κοινότητα. Οι αυτόχθονες Αμερικανοί, οι Ινδιάνοι, συσπειρώνονται κατά των συστημικών διακρίσεων, της περιθωριοποίησης, της αστυνομικής βίας. Το AIM, το Κίνημα των Αμερικανών Ινδιάνων που ιδρύθηκε το 1968 στη Μινεάπολη επικεντρώνοντας τη δράση του στον ακτιβισμό των αστικών κέντρων, επεκτείνεται τώρα στους καταυλισμούς.
Αφύπνιση και αγώνας
Μέλος του θα γίνει εκείνη τη χρονιά και ένας νεαρός από το Σιάτλ, ο Λέοναρντ Πελτιέρ. Γεννημένος το 1944 στον καταυλισμό του Τερτλ Μάουντεν, στη Βόρεια Ντακότα, παιδί μιας 13μελούς οικογένειας, θα γνωρίσει από νωρίς τις διακρίσεις και τη φτώχεια. Τελειώνοντας το κοινοτικό σχολείο τη δεκαετία του 1950, σε μια εποχή που οι αυτόχθονες εξαναγκάζονταν να υιοθετήσουν τις νόρμες και την κουλτούρα της -τότε- κυρίαρχης λευκής Αμερικής, άφησε πίσω του τον καταυλισμό για να αναζητήσει την τύχη του στη μεγάλη και πλούσια πόλη. Εκεί θα δουλέψει διαδοχικά ως οξυγονοκολλητής, οικοδόμος, μαραγκός, μηχανικός αυτοκινήτων. Αναμείχθηκε ενεργά στο ινδιάνικο ακτιβιστικό κίνημα αλλά και με τις εσωτερικές έριδες που το ταλάνιζαν, καθώς οι φυλές συγκρούονταν μεταξύ τους για πρωτοκαθεδρία και εξουσία.
Τον Φεβρουάριο του 1973 μέλη της φυλής των Λακότα και ακτιβιστές του ΑΙΜ προχωρούν σε κατάληψη του καταυλισμού του Τραυματισμένου Γόνατου στη Νότια Ντακότα απαιτώντας την παραίτηση του εκλεγμένου την προηγούμενη χρονιά φύλαρχου Ρίτσαρντ Γουίλσον, τον οποίο κατηγορούσαν για διαφθορά και βία κατά των πολιτικών αντιπάλων του. Στην πραγματικότητα, στο πλάνο δεν βρίσκονταν οι ενδοφυλετικές διαμάχες ή αυτό που παρουσιαζόταν στην κοινή γνώμη ως τέτοιες. Οι ακτιβιστές έστρεφαν τα πυρά τους κατά της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και της αποτυχίας της να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της όπως ορίζονταν από τις ιστορικές συνθήκες με τους ιθαγενείς, απαιτώντας επανέναρξη των διαπραγματεύσεων και μια νέα συνθήκη για δίκαιη και ισότιμη μεταχείριση.
Ουσιαστικά οι φυλές ήταν χωρισμένες στα δύο. Από τη μια οι «εκσυγχρονιστές» του Ρ. Γουίλσον, που τα είχαν καλά με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και διαχειρίζονταν τα κονδύλια και τα προγράμματά της και σε μεγάλο βαθμό προωθούσαν την ένταξη στην κουλτούρα των λευκών, από την άλλοι οι «παραδοσιοκρατικοί», που επέμεναν στη διατήρηση της ταυτότητας και της πολιτιστικής αυτονομίας των αυτοχθόνων και συσπειρώνονταν κυρίως γύρω από τις φυλές των Σιου και των Λαμόντ. Οι ιστορικοί λένε σήμερα ότι ο νόμος περί «αναδιοργάνωσης των αυτοχθόνων» του 1934, που ίσχυε ως τη δεκαετία του 1970, κάθε άλλο παρά περιόριζε τις παρεμβάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στις υποθέσεις των αυτοχθόνων. Κατά τους ίδιους, η εκλογή φυλετικών κυβερνήσεων από τη δεκαετία του 1930 και έπειτα ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα σύστημα «έμμεσης αποικιοκρατίας». Η αντίθεση των Σιου σ’ αυτές ήταν δεδομένη και μακροχρόνια. Εκτός αυτού, η χρονικά περιορισμένη θητεία τους, που ήταν μόλις διετής, δεν άφηνε περιθώρια για ουσιαστική άσκηση πολιτικής. Ως εκ τούτου, οι ομοσπονδιακές Αρχές, το ΒΙΑ, το Γραφείο Υποθέσεων Αυτοχθόνων, και βέβαια η αστυνομία εξακολουθούσαν να έχουν μεγάλη επιρροή στους καταυλισμούς προκαλώντας τριβές και δυσφορία.
Κατάληψη στο Τραυματισμένο Γόνατο
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αντιδρά στην κατάληψη του Τραυματισμένου Γόνατου και στέλνει το FBI να «καθαρίσει». Μαζί του κι έναν ολόκληρο στρατό από σερίφηδες, αστυνομία, δυνάμεις καταστολής. Στο πλευρό τους έχουν και τον Ρ. Γουίλσον με την πολιτοφυλακή του. Ο ίδιος ζητά από τους ομοσπονδιακούς να στήσουν μπλόκα παντού στη γύρω περιοχή. Μέσα στα πόδια τους συνέχεια, θα αναγκαστούν δέκα μέρες αργότερα να τον απομακρύνουν.
Η κατάληψη και η πολιορκία του καταυλισμού από τις δυνάμεις της τάξης κράτησαν 71 ημέρες, τυγχάνοντας ευρείας κάλυψης από τα ΜΜΕ. Στη διάρκειά τους ένας σερίφης δέχθηκε πυρά από την κατεύθυνση του καταυλισμού σε έναν τραυματισμό που τον άφησε παράλυτο. Επίσης, ένας από τους καταληψίες της φυλής των Τσερόκι πυροβολήθηκε και πέθανε οκτώ ημέρες αργότερα καθώς και ένα μέλος των Λαμόντ, που επίσης σκοτώθηκε από πυροβολισμούς. Ένας ακτιβιστής, ο Ρέι Όρμπινσον, εξαφανίστηκε στη διάρκεια της κατάληψης και αργότερα διαπιστώθηκε ότι είχε σκοτωθεί και είχε ταφεί στον καταυλισμό.
Τα στοιχεία που συγκέντρωσαν οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έστειλε έναν πραγματικό στρατό για να αντιμετωπίσει τους καταληψίες. Γίνεται αναφορά για οδοφράγματα στρατιωτικού τύπου, παραστρατιωτικό προσωπικό οπλισμένο με αυτόματα όπλα, ελεύθερους σκοπευτές, ελικόπτερα, θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού εξοπλισμένα με πολυβόλα μεγάλου διαμετρήματος.
Τα στατιστικά στοιχεία για την κυβερνητική κινητοποίηση ποικίλλουν, αλλά όλες οι εκτιμήσεις συμφωνούν στο ότι επρόκειτο για μια σημαντική στρατιωτική δύναμη, συμπεριλαμβανομένων σερίφηδων, πρακτόρων του FBI, αστυνομικών και θωρακισμένων οχημάτων. Ένας δημοσιογράφος της εποχής έκανε λόγο για πυρά ελεύθερων σκοπευτών από ομοσπονδιακά ελικόπτερα, για «σφαίρες που χορεύουν στο χώμα» και για συνεχείς «πυροβολισμούς σε όλο τον καταυλισμό» και από τις δύο πλευρές.
Τα γεγονότα στο Τραυματισμένο Γόνατο προκάλεσαν κύμα συμπάθειας σε όλη την Αμερική. Πολλοί ιθαγενείς και υποστηρικτές του αγώνα τους ταξίδεψαν ως τη Νότια Ντακότα για να συμμετάσχουν στη διαμαρτυρία. Η κοινή γνώμη αρχίζει να συνειδητοποιεί τα επί μακρόν ζητήματα αδικίας που βασάνιζαν τους αυτόχθονες.
Εναν χρόνο μετά, το 1974, απαγγέλθηκαν κατηγορίες από το FBI στους ηγέτες του ΑΙΜ Ντένις Μπανκς και Ράσελ Μινς για την κατάληψη στον καταυλισμό, αλλά η υπόθεση απορρίφθηκε από το ομοσπονδιακό δικαστήριο σε μια απόφαση που επικυρώθηκε και στην εκδίκαση της έφεσης του εισαγγελέα.
Ξεδιπλώνοντας την ιστορία
Ο Λ. Πελτιέρ δεν ήταν στην κατάληψη του Τραυματισμένου Γόνατου τον Φεβρουάριο του 1973. Ήταν προφυλακισμένος στο Μιλγουόκι για τη συμμετοχή του σε μια άλλη διαμαρτυρία. Όταν αποφυλακίστηκε με εγγύηση τον Απρίλιο, ξανακατέβηκε στους δρόμους, σε μια διαδήλωση έξω από ομοσπονδιακό κτήριο της πόλης, και ξεκίνησε με μια ομάδα της AIM για να παραδώσουν είδη πρώτης ανάγκης στους καταληψίες του Τραυματισμένου Γόνατου. Αλλά μέχρι να φτάσουν στη Νότια Ντακότα, η κατάληψη είχε τελειώσει. Δύο χρόνια αργότερα, το 1975, ως μέλος του ΑΙΜ ταξίδεψε ως τον καταυλισμό του Πάιν Ριτζ για να βοηθήσει σε έναν συμβιβασμό ανάμεσα στις πολιτικά αντίπαλες ομάδες των φυλών. Εκείνη την εποχή ήταν φυγόδικος, με ένταλμα σύλληψης από το Μιλγουόκι για δίωξη που εκκρεμούσε εις βάρος του με την κατηγορία της «απόπειρας ανθρωποκτονίας» ενός εκτός υπηρεσίας αστυνομικού, μια υπόθεση για την οποία αθωώθηκε τον Φεβρουάριο του 1978.
Τον Ιούνιο του 1975 οι πράκτορες του FBI Ρόναλντ Ουίλιαμς και Τζακ Κόλερ βρίσκονταν επίσης στο Πάιν Ριτζ με ομοσπονδιακό ένταλμα για τη σύλληψη ενός νεαρού άνδρα ονόματι Τζίμι Ιγκλ. Κατηγορούνταν για επίθεση εναντίον δύο ντόπιων ραντιέρηδων και πως τους είχε κλέψει ένα... ζευγάρι μπότες καουμπόι. Στις 26 Ιουνίου οι δύο πράκτορες μπήκαν στο ράντσο Jumping Bull για να συλλάβουν τον Ιγκλ. Είχαν ακολουθήσει ο καθένας με το δικό του αυτοκίνητο, που δεν έφεραν διακριτικά, ένα όχημα το οποίο θεώρησαν ύποπτο.
Ο Λ. Πελτιέρ και άλλα μέλη του AIM είχαν κατασκηνώσει επίσης στο ράντσο. Σύντομα ξέσπασε ένοπλη συμπλοκή μεταξύ των πρακτόρων και των επιβαινόντων του ύποπτου οχήματος. Πολλοί από το ράντσο ανταπάντησαν στα πυρά. Η ταυτότητα αυτών που έριξαν τους πρώτους πυροβολισμούς δεν εξακριβώθηκε ποτέ. Ένα μέλος του AIM, ο Τζόε Νταντζ, σκοτώθηκε στη συμπλοκή. Και οι δύο πράκτορες τραυματίστηκαν από πυρά που έπεσαν από απόσταση, αλλά τελικά φέρεται να έχασαν τη ζωή τους από πυροβολισμούς στο κεφάλι που δέχθηκαν από απόσταση αναπνοής.
Ο Λ. Πελτιέρ, ηγετικό στέλεχος του AIM τότε, καθώς και άλλοι δύο ακτιβιστές, οι Ντάρελ Ντιν Μπάτλερ και Ρόμπερτ Ρομπιντό, που ήταν παρόντες στη διάρκεια της συμπλοκής, κατηγορήθηκαν για τη δολοφονία των δύο πρακτόρων όπως και ο καταζητούμενος Ιγκλ, αν και οι κατηγορίες εναντίον του τελευταίου απορρίφθηκαν αργότερα.
Ο Λ. Πελτιέρ κατέφυγε στον Καναδά θεωρώντας πως δεν μπορούσε να τύχει δίκαιης δίκης στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ οι Ντ. Ντ. Μπάτλερ και Ρ. Ρομπιντό δικάστηκαν από ομοσπονδιακό δικαστήριο και κρίθηκαν αθώοι. Η αθώωσή τους βασίστηκε στην έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων.
Ο Λ. Πελτιέρ τελικά συνελήφθη από την καναδική έφιππη αστυνομία και αργότερα εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μοναδική μαρτυρία που τον συνέδεε με τα γεγονότα ήταν αυτή μιας κατοίκου του ράντσου, η οποία διαπιστώθηκε εκ των υστέρων ότι ήταν άτομο με μειωμένο καταλογισμό και χωρίς αξιοπιστία.
Το 1977 ο Λ. Πελτιέρ δικάστηκε για δύο κατηγορίες φόνου πρώτου βαθμού και καταδικάστηκε δις σε ισόβια. Μετά την καταδίκη του, τα δικαστήρια απέρριψαν επανειλημμένα τα αιτήματά του για νέα δίκη, αν και οι δικηγόροι του συνέχισαν να αμφισβητούν την αρχική ετυμηγορία που, κατ’ αυτούς, στηρίχθηκε σε κατασκευασμένα αποδεικτικά στοιχεία, αποσιώπηση άλλων ευνοϊκών ευρημάτων, εξαναγκασμό μαρτύρων και παραδοχή δόλιας συμπεριφοράς εκ μέρους της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Ανάμεσα στις πολλές αμφισβητήσεις της καταδίκης του Λ. Πελτιέρ, η σημαντικότερη βασίζεται στο γεγονός ότι δεν υπήρξαν ποτέ μάρτυρες των συνθηκών θανάτου των πρακτόρων του FBI. Το όπλο που έριξε τους θανατηφόρους πυροβολισμούς δεν βρέθηκε ποτέ, η ταυτότητα του οχήματος που οδήγησε τους πράκτορες στο Jumping Bull επίσης δεν εξακριβώθηκε ποτέ και το FBI παραδέχτηκε ότι απέκρυψε χιλιάδες έγγραφα σχετικά με την υπόθεση.
Ξανακοιτάζοντας στον καθρέφτη
Πενήντα χρόνια μετά, ο Ινδιάνος ακτιβιστής παραμένει έγκλειστος στις φυλακές της Φλόριντα και μια νέα εκστρατεία κινητοποίησης της κοινής γνώμης για την απελευθέρωσή του βρίσκεται σε εξέλιξη. Τον Οκτώβριο, τριάντα τρία μέλη του Κογκρέσου έστειλαν επιστολή στον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν ζητώντας του να απονείμει χάρη στον φυλακισμένο Λ. Πελτιέρ. Στην επιστολή, που συντάχθηκε με πρωτοβουλία του βουλευτή Ραούλ Γκριγιάλβα, γίνεται λόγος για «εισαγγελικά παραπτώματα» και «συνταγματικές παραβιάσεις» στη διάρκεια της δίκης του ακτιβιστή.
«Σχεδόν μισό αιώνα μετά την άδικη καταδίκη του, η συνεχιζόμενη φυλάκιση του κ. Πελτιέρ είναι μια ζοφερή υπενθύμιση της μακράς ιστορίας αυτής της χώρας στην κλοπή ζωών και κληρονομιάς από τις κοινότητες των αυτοχθόνων» έγραψε ο βουλευτής Ρ. Γκριγιάλβα. «Δεν είμαι ο μόνος που ζητώ την επιείκειά σας - ηγέτες παγκόσμιας εμβέλειας, όπως ο Νέλσον Μαντέλα, η Μητέρα Τερέζα και ο αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου υποστήριξαν επίσης αυτό το κάλεσμα. Και τώρα έχουμε μέλη του Κογκρέσου από όλο το πολιτικό φάσμα και από τα δύο σώματα που ζητούν να διορθωθεί αυτό το λάθος».
