Οι αμερικανικές εταιρείες Eli Lilly και AbbVie αποχώρησαν ήδη από το καθεστώς ελέγχου των τιμών των φαρμάκων στη Βρετανία, αφού πρώτα οι δαπάνες του βρετανικού συστήματος Υγείας-NHS για «επώνυμα» φάρμακα το 2022 έδωσαν στη βιομηχανία 4 δισεκατομμύρια ευρώ, περίπου το 26,5% των πωλήσεων φαρμάκων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι φαρμακοβιομήχανοι εξετάζουν επίσης το ενδεχόμενο να αποχωρήσουν από μια ανάλογη συμφωνία που έχουν συνάψει με τη γαλλική κυβέρνηση. Στις ΗΠΑ η Medicare, η δημόσια υπηρεσία νοσηλευτικής και φαρμακευτικής περίθαλψης, ή ό,τι απέμεινε από αυτήν μετά τον Τραμπ, ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες στα δικαστήρια, καθώς της κάνουν απανωτές μηνύσεις.
Ολα αυτά, που μπορεί να ακούγονται πολύ «οικονομικά», είναι στην πραγματικότητα κάτι πολύ παραπάνω. Δείχνουν το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η κατάσταση ανάμεσα στα Εθνικά Συστήματα Υγείας και στις κυβερνήσεις από τη μία και τις αδηφάγες για υπερκέρδη φαρμακοβιομηχανίες από την άλλη. Και στη μέση οι ασθενείς.
Η φαρμακοβιομηχανία ήλπιζε ότι ο ρόλος της στη δημιουργία εμβολίων και φαρμάκων που βοήθησαν στην άρση των lockdowns και στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού θα αποδείκνυε την οικονομική της αξία στους πολιτικούς, οι οποίοι συχνά την κατηγορούν ότι βάζει τα κέρδη πάνω από τους ανθρώπους.
Οι Big Pharma ήθελαν, με λίγα λόγια, να εκτιμηθεί ότι δικαιούνται περίπου να πουλάνε τα φάρμακα όσο ακριβά θέλουν, χωρίς κανέναν έλεγχο από καμία κυβέρνηση και κανένα σύστημα Υγείας. Τα κράτη και τα συστήματα Υγείας, από την πλευρά τους, θέλουν να συνεχίσουν να υπάρχουν περιορισμοί στις τιμές των φαρμάκων, διότι πολύ απλά δεν μπορούν να καλύπτουν τα τεράστια κόστη.
Ο Τόμας Κουένι, γενικός διευθυντής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Φαρμακοβιομηχάνων, είπε ότι ο κλάδος είναι «απογοητευμένος» που οι «πολιτικοί δεν μπορούν να κατανοήσουν το πολύ σκληρό εμπορικό περιβάλλον». Οι φαρμακοβιομηχανίες κατηγορούν τις κυβερνήσεις ότι προσπαθούν να περικόψουν το κόστος για τα φάρμακα, προκειμένου να «ρεφάρουν» τις οικονομικές πιέσεις που δέχονται σε άλλους τομείς. Δεν έχουν άδικο. Τα Εθνικά Συστήματα Υγείας έχουν πιεστεί τρομακτικά μετά την πανδημία και η οικονομική τους αιμορραγία είναι τεράστια και λόγω του διαρκώς αυξανόμενου πληθωρισμού. Οι φαρμακοβιομήχανοι δεν θέλουν να «πληρώσουν» τη ζημιά και είναι έξαλλοι, καθώς για πρώτη φορά αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο περιορισμών στην τιμολόγηση των φαρμάκων και στη βασική τους αγορά, τις ΗΠΑ.
Ας δούμε όμως λίγο τα μεγέθη. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η Pfizer, η BioNTech, η Moderna, και η Sinovac -ανάμεσα σε άλλες εταιρείες- είχαν καθαρά κέρδη 90 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τα εμβόλια και τα φάρμακα που αναπτύχθηκαν για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Αντίστοιχα ήταν και τα ποσά που ξοδεύτηκαν από τις κυβερνήσεις για την έρευνα για τα εμβόλια. Επτά εταιρείες έλαβαν επιχορηγήσεις 5,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ μόνο έδωσε 5 δισεκατομμύρια. Όλοι αποδέχθηκαν ότι η έρευνα για ένα νέο φάρμακο είναι μια πολύ ακριβή υπόθεση, μια υπόθεση όμως με πολύ καλό σκοπό.
Τώρα, που η πανδημία θεωρητικά τελείωσε, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ θέλει να δημιουργήσει μια λίστα από 10 φάρμακα τα οποία θα υπόκεινται σε διατίμηση. Το γενικό πλάνο είναι ότι η Medicare θα διαπραγματευτεί με τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες για τις τιμές που είναι διατεθειμένη να πληρώσει για τα συγκεκριμένα φάρμακα, προκειμένου με τη σειρά της να τα παρέχει στους ασθενείς δωρεάν ή σε πολύ χαμηλές τιμές. Η διαπραγμάτευση θα γίνει στο πλαίσιο του Νόμου για τον Έλεγχο του Πληθωρισμού που εισήγαγε η κυβέρνηση Μπάιντεν πέρυσι το καλοκαίρι.
Οργανωμένη επίθεση στη δημόσια περίθαλψη
Δεν θα είναι όμως τόσο απλό: Η βιομηχανία των φαρμάκων ξεκίνησε ήδη νομικό αγώνα με στόχο να σταματήσει τις διαπραγματεύσεις με τη Medicare για τις τιμές των συνταγογραφούμενων φαρμάκων πριν αυτές καν ξεκινήσουν. Το διακύβευμα είναι πολύ υψηλότερο από τις τιμές των φαρμάκων: Η υπόθεση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα σημαντικό προηγούμενο για τη δυνατότητα της κυβέρνησης των ΗΠΑ να ρυθμίζει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης.
Την περασμένη εβδομάδα ο φαρμακευτικός κολοσσός Merck και το Εμπορικό Επιμελητήριο των ΗΠΑ κατέθεσαν αγωγές, υποστηρίζοντας ότι οι διατάξεις που επιτρέπουν τις διαπραγματεύσεις της Medicare για τα συγκεκριμένα φάρμακα είναι αντισυνταγματικές. Οι αγωγές υποβλήθηκαν λίγους μήνες πριν από την επερχόμενη προθεσμία της 1ης Σεπτεμβρίου που έχει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση για να οριστικοποιήσει τη λίστα με τα 10 φάρμακα τα οποία θα περιληφθούν στις διαπραγματεύσεις. Οι φαρμακοβιομηχανίες επικαλούνται μια ρήτρα της Πέμπτης Τροπολογίας του συντάγματος που λέει με απλά λόγια ότι το κράτος δεν έχει δικαίωμα να παρεμβαίνει σε οτιδήποτε θεωρείται ιδιωτική περιουσία. Και τα φάρμακα είναι περιουσία εκείνων που τα δημιουργούν, των Big Pharma.
Αναμένονται περισσότερες αγωγές, οι οποίες ερμηνεύονται ως μια πλάγια μεν, ενορχηστρωμένη δε επίθεση κατά της δημόσιας Υγείας. Και θα εκδικαστούν από συντηρητικούς δικαστές στο Ανώτατο Δικαστήριο, διορισμένους από τον Τραμπ, ο οποίος είναι κατά του δημόσιου συστήματος Υγείας. Και κάπως έτσι, η υπόθεση των φαρμάκων γίνεται και υπόθεση του νομικού συστήματος και του κατά πόσο η ιδεολογική προσέγγιση του κάθε δικαστή μπορεί να επηρεάσει θέματα όπως η δημόσια Υγεία, αλλά αυτό είναι μια εντελώς ξεχωριστή κουβέντα.
Αν τα δικαστήρια στις ΗΠΑ σταθούν τελικά στο πλευρό των φαρμακοβιομηχάνων, αυτό θα έχει δυνητικά τεράστιες επιπτώσεις για το μέλλον τής -όποιας- πολιτικής υγειονομικής περίθαλψης και όχι μόνο στις ΗΠΑ.
Στη Βρετανία, το χιλιοταλαιπωρημένο NHS το 2019 σύναψε συμφωνία τιμολόγησης των φαρμάκων που αγοράζει από τις μεγάλες εταιρείες. Η συμφωνία ισχύει ακόμη και προβλέπει ότι αν το κόστος των φαρμάκων αυξάνεται κατά περισσότερο από 2% ετησίως, οι φαρμακοβιομηχανίες καλύπτουν τη διαφορά. Σε άλλες χώρες που έχουν παρόμοιες συμφωνίες η διαφορά μοιράζεται ανάμεσα στις κυβερνήσεις και στους φαρμακοβιομήχανους.
Η πανδημία αύξησε τη ζήτηση για φάρμακα για τη θεραπεία ασθενών με Covid-19. Το κόστος των φαρμάκων για τα συστήματα Υγείας όμως εκτοξεύτηκε τα τελευταία χρόνια και για έναν άλλο λόγο: Τις υψηλές τιμές για νέα φάρμακα για τον καρκίνο και τις σπάνιες ασθένειες. Το NHS συμφώνησε, για παράδειγμα, να συνταγογραφεί κάποια νέα ακριβά φάρμακα, όπως το Zolgensma της Novartis, το οποίο αντιμετωπίζει τη νωτιαία μυική ατροφία και το Orkambi, ένα φάρμακο που κατασκευάζεται από την αμερικανική Vertex για την κυστική ίνωση.
Η πανδημία λειτούργησε ως αφορμή για τα Εθνικά Συστήματα Υγείας να αυξήσουν την πρόσβαση των ασφαλισμένων τους σε νέες φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες αναπτύχθηκαν παράλληλα με τα εμβόλια. Μόνο που αυτά τα νέα φάρμακα ανέβασαν τον λογαριασμό στα ύψη. Και τώρα κανείς δεν θέλει να τον πληρώσει.
Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες τα πράγματα είναι παρεμφερή. Η Γαλλία σχεδιάζει να περικόψει τις δαπάνες για φάρμακα κατά 13%, ενώ η Γερμανία ζητά περαιτέρω εκπτώσεις της τάξης του 12% στις τιμές των φαρμάκων που αγοράζει από τις φαρμακοβιομηχανίες. Αλλού στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ελέγξουν τις δαπάνες για φάρμακα, αξιολογώντας πολύ αυστηρά τη σχέση ποιότητας/τιμής ενός φαρμάκου, αλλά και τον χρόνο και την ποιότητα ζωής που προσφέρει σε έναν ασθενή σε σύγκριση με άλλες θεραπείες. Ταυτόχρονα, στις ΗΠΑ βρίσκεται σε εξέλιξη η μεγαλύτερη ανατίμηση των φαρμάκων, σε ποσοστά που ξεπερνούν κατά πολύ τον πληθωρισμό.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θέλει να μην ξεπερνούν τα 2.000 δολάρια τα χρήματα που θα πληρώνει από την τσέπη του ετησίως για φάρμακα κάθε ένας από τους 64 εκατομμύρια δικαιούχους της Medicare. Η διαφορά είναι ότι για πράγματα που είναι θεσμοθετημένα εδώ και χρόνια στην Ευρώπη οι ΗΠΑ παλεύουν ακόμη.
Φάρμακα υπάρχουν, τα λεφτά βρείτε τα
Στη «Συμφωνία για την Πανδημία», ένα νέο διεθνές σώμα που δημιουργήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, επισημάνθηκε ότι «οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες λαμβάνουν τεράστια ποσά για την έρευνα από τους δημόσιους προϋπολογισμούς και αυτό θα έπρεπε να οδηγεί σε συμφωνίες για την περικοπή του κόστους των φαρμάκων». Κάτι τέτοιο όμως δεν αναμένεται να θεσμοθετηθεί.
Βλέποντας την πίεση να αυξάνεται σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες αγορές τους, οι Big Pharma απειλούν ότι δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να μειώσουν τις επενδύσεις και να περικόψουν τις θέσεις εργασίας και την ανάπτυξη, που «τόσο αρέσει στους πολιτικούς», αν δεν μπορούν να επιτύχουν καλύτερες συμφωνίες για τις τιμές.
Η Eli Lilly είπε ότι η εστίαση της Ευρώπης στις περικοπές δαπανών ήταν «επιζήμια» για την ικανότητά της να προσελκύει επενδύσεις έρευνας και ανάπτυξης, κλινικών δοκιμών και μεταποίησης. Η Bayer, η οποία έχει την έδρα της στη Γερμανία, είπε ότι θα μεταφέρει το κέντρο των επιχειρηματικών της δραστηριοτήτων στις ΗΠΑ, κατηγορώντας την Ευρώπη ότι είναι «πολύ μη φιλική προς την καινοτομία». Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι οι απειλές αυτές «δεν είναι κούφια λόγια». Στις ΗΠΑ. τόσο το ερευνητικό όσο και το επιχειρηματικό περιβάλλον είναι πολύ καλύτερα για τους βιομήχανους, ενώ η Κίνα έχει πλέον προβάλλει ως μια σημαντική εναλλακτική. Η μεγαλύτερη απειλή για την Ευρώπη είναι ότι δεν θα έχει πλέον καθόλου πρόσβαση σε συγκεκριμένα φάρμακα. Πέρυσι η Bluebird Bio, με έδρα τη Βοστώνη, απέσυρε το Zynteglo, τη γονιδιακή θεραπεία για τη διαταραχή του αίματος βήτα θαλασσαιμία, από την ευρωπαϊκή αγορά, αφού δεν μπόρεσε να πείσει τη γερμανική κυβέρνηση να καλύψει το τίμημα των 1,8 εκατομμυρίων δολαρίων. Η εταιρεία κυκλοφόρησε πρόσφατα το ίδιο φάρμακο στις ΗΠΑ έναντι 2,8 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η εστίαση των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Δεν περιμένουν να βγάλουν χρήματα από όλους εμάς που παίρνουμε μερικά αντιβιοτικά, αλλά από τα πανάκριβα αυτά φάρμακα για τις σπάνιες νόσους και για την πολύ στοχευμένη αντιμετώπιση του καρκίνου. «Όποιος τα θέλει θα πρέπει να πληρώσει» λένε απλά. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι αντιμέτωπες με μια πρωτοφανή γι’ αυτές κατάσταση και οι μηχανισμοί τους δεν κινούνται -ως συνήθως- αρκετά γρήγορα για να την αντιμετωπίσουν. Φάρμακα που περιμέναμε επί χρόνια και που μπορούν να σώσουν ζωές είναι πλέον διαθέσιμα. Αλλά δεν έχουμε τα κονδύλια για να τα αγοράσουμε. Ή δεν θέλουμε να διαθέσουμε τα κονδύλια. Και βέβαια, όταν το φάρμακο είναι «ιδιωτικό προϊόν», δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κανέναν φαρμακοβιομήχανο να γίνει φιλάνθρωπος δωρητής. Όσο οι τιμές των φαρμάκων αυξάνονται με καταιγιστικούς ρυθμούς, τα συστήματα Υγείας επεξεργάζονται τρόπους να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, όπως για παράδειγμα να πληρώνουν για ένα φάρμακο μόνο αν αυτό αποδειχθεί εκ των υστέρων αποτελεσματικό. Ή να πληρώνουν εκ των προτέρων ένα πάγιο τέλος το οποίο θα καλύπτει τον χρόνο θεραπείας, όποιος και αν είναι αυτός. Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν έχει ολοκληρωθεί σαν σχεδιασμός, πολύ δε περισσότερο σαν πράξη.
Αν οι ΗΠΑ αποτύχουν να προχωρήσουν με τη διαπραγμάτευση για τον έλεγχο των τιμών, η Ευρώπη θα μείνει μόνη της σε μια κατάσταση την οποία περιέγραψε πολύ εύστοχα εκπρόσωπος της Βρετανικής Φαρμακευτικής Βιομηχανίας: «Το πρόβλημα με τον δημόσιο τομέα ή με οποιονδήποτε προϋπολογισμό είναι ότι ξαφνικά μπορούμε να κάνουμε κάτι για τους ασθενείς που δεν μπορούσαμε πριν. Αλλά πρέπει να βρούμε τα χρήματα γι’ αυτό». Καθώς η ζήτηση για τα εμβόλια του κορωνοϊού αναμένεται να μειωθεί δραστικά τα επόμενα χρόνια, οι Big Pharma σχεδιάζουν τεράστιες αυξήσεις στις τιμές τους. Στη «Συμφωνία για την Πανδημία» (Pandemic Accord), ένα νέο διεθνές σώμα που δημιουργήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και του οποίου οι συνομιλίες βρίσκονται σε εξέλιξη, επισημάνθηκε ότι «οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες λαμβάνουν τεράστια ποσά για την έρευνα από τους δημόσιους προϋπολογισμούς και αυτό θα έπρεπε να οδηγεί σε συμφωνίες για την περικοπή του κόστους των φαρμάκων». Με λίγα λόγια, τα κράτη σάς χρηματοδοτούν κι εσείς μετά τα γδέρνετε. Κάτι τέτοιο όμως δεν αναμένεται να θεσμοθετηθεί. Το ίδιο σώμα κατέληξε ότι η τιμολογιακή πολιτική των Big Pharma, να διαπραγματεύονται πολύ υψηλές τιμές για τα εμβόλια με τις πλούσιες χώρες, οδήγησε σε τρομακτική πίεση τις φτωχότερες χώρες, που δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν. Το ίδιο ακριβώς κάνουν και τώρα. Όποιος έχει να πληρώσει θα σωθεί. Φάρμακα, εξάλλου, υπάρχουν. Τα λεφτά βρείτε τα.
