Στις 28 Μαρτίου 2020 ένα ομοσπονδιακό δικαστήριο στο Ρίο ντε Τζανέϊρο της Βραζιλίας απαγόρευσε στην κυβέρνηση Μπολσονάρο να προβάλει ένα προπαγανδιστικό βίντεο, το οποίο υπέσκαπτε τα μέτρα εγκλεισμού που είχαν επιβληθεί λόγω της πανδημίας. Το βίντεο προέτρεπε τους πολίτες να μην παύσουν τις συνήθεις τους δραστηριότητες, παρά το ότι μια κανονιστική πράξη που είχε εκδώσει το υπουργείο Υγείας προέβλεπε κυρώσεις σε όσους παραβίαζαν τις εντολές για εγκλεισμό (lockdown - η ομοσπονδιακή δομή και το προεδρικό σύστημα της Βραζιλίας δεν αποκλείει αυτό το παράδοξο). Ο ομοσπονδιακός δικαστής έθεσε στην κυβέρνηση προθεσμία 24 ωρών, μέσα στην οποία θα έπρεπε να δημοσιεύσει μια επίσημη δήλωση, όπου θα εξηγούσε ότι η εκστρατεία, που η ίδια είχε ξεκινήσει υπό τον τίτλο - σύνθημα «Η Βραζιλία δεν μπορεί να σταματά» (“Brazil cannot stop”), δεν ανταποκρίνεται σε επιστημονικά κριτήρια και για τον λόγο αυτόν δεν μπορεί να υιοθετείται.
Το Δικαστήριο, επικαλούμενο την προληπτική αρχή in dubio pro salute (“εν αμφιβολία υπέρ της υγείας”) διέταξε επίσης κάθε πρόσωπο που συνδέεται με την κυβέρνηση να παύσει να διασπείρει ή να ενθαρρύνει την διασπορά πληροφοριών σχετικά με την πανδημία, που δεν θεμελιώνονται αυστηρά σε επιστημονικά δεδομένα. Ο Βραζιλιανός δικαστής θεώρησε ότι η εκστρατεία αυτή, ακριβώς επειδή αγνοεί και παραγνωρίζει τα επιστημονικά δεδομένα, φέρει συστημικές συνέπειες που επιβαρύνουν δραματικά ιδίως τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα όσον αφορά στην απόλαυση του συνταγματικά εγγυημένου αγαθού που είναι η προστασία της υγείας. Ο δε γενικός εισαγγελέας (State attorney) απέστειλε σε εκπροσώπους μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube εντολή να αποτρέπουν αναρτήσεις που θα προέβαλλαν την εκστρατεία αυτή. Τα μέσα φέρεται να συμμορφώθηκαν.
Την 1η Δεκεμβρίου 2021 ο Έλληνας πρωθυπουργός δήλωσε πως «δεν έχουμε ενδείξεις ότι η θνησιμότητα είναι μεγαλύτερη στους διασωληνωμένους εκτός ΜΕΘ». Το εάν είχε ή όχι «ενδείξεις» ή αν όφειλε να έχει αν υπήρχαν, είναι ζήτημα που απασχόλησε έντονα τον δημόσιο διάλογο, κοινοβουλευτικό και μη, και πάντως δεν εξετάζεται εδώ. Αυτό που σήμερα γνωρίζουμε είναι ότι σε προγενέστερη της πρωθυπουργικής δήλωσης μελέτη των κατ’ εξοχήν αρμοδίων καθηγητών Λύτρα και Τσιόδρα, αναγόμενη στο χρονικό διάστημα από την 1η Σεπτεμβρίου του 2020 έως την 6η Μαΐου του 2021, αναλύθηκαν 6.282 περιπτώσεις ασθενησάντων από την Covid-19, από τους οποίους 3.988 έχασαν τη ζωή τους.
Οι καθηγητές διαπίστωσαν ότι το 88,4% εκείνων που δεν είχαν πρόσβαση σε ΜΕΘ έχασαν τη ζωή τους, ενώ από εκείνους που είχαν πρόσβαση σε ΜΕΘ έχασε τη ζωή του το 62,2%. Πρόκειται για ένα αυστηρό επιστημονικό δεδομένο. Αυτή η διαφορά των 26,2% ποσοστιαίων μονάδων ανάμεσα στη θνησιμότητα των εκτός και εντός ΜΕΘ διασωληνωμένων, διαπιστωμένη από τους συγκεκριμένους παραπάνω επιστήμονες, είναι, πέραν αμφιβολίας, μια σοβαρότατη «ένδειξη» ότι η παραπάνω δήλωση του πρωθυπουργού δεν είναι ακριβής. Δεν έχει δικαίωμα να παραμείνει στη ανακρίβειά του αυτή. Έχει υποχρέωση να την ανασκευάσει.
Το ζήτημα που τέθηκε εδώ δεν είναι η σύγκρουση του ακροδεξιού λαϊκιστή -της συνομοταξίας Τραμπ- Μπολσονάρο με την υψηλού αναστήματος Δικαιοσύνη της χώρας του, ούτε, βέβαια, υπάρχει υπαινιγμός ότι η σημερινή κυβέρνηση της χώρας μας αποτελείται από Μπολσονάρους. Άλλωστε, ούτε η παραπάνω πρωθυπουργική δήλωση αντιστοιχεί στο ουσιαστικά φονικό βίντεο που επιχείρησε να διασπείρει ο Βραζιλιανός Πρόεδρος. Αυτό που τίθεται είναι ότι, στις συνθήκες της παρούσας πανδημίας, θεμελιώνεται συνταγματική υποχρέωση της πολιτείας, της ελληνικής όπως και της βραζιλιανής, όταν μιλά επίσημα για τον κορωνοϊό και την πανδημία, να μιλά με βάση την υπάρχουσα ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση. Έχει λοιπόν ο Έλληνας πρωθυπουργός νομική υποχρέωση να διορθώσει το λάθος του αυτό.
Τούτο όχι χάριν αφηρημένης επιστημονικής αληθείας ή πολιτικής correctness, αλλά επειδή η ανασκευή τής δήλωσης οδηγεί και σε πρακτικές συνέπειες, όπως -και όχι μόνον- η υιοθέτηση μιας πολιτικής που θα διασφαλίζει τις αναγκαίες ΜΕΘ, η προειδοποίηση ότι η διασωλήνωση εκτός ΜΕΘ (επειδή δεν έχουμε ακόμη αρκετές) οδηγεί σε θάνατο σε ποσοστά δραματικά μεγαλύτερα απ' ό,τι η διασωλήνωση εντός των διαθεσίμων ΜΕΘ, άρα ο εμβολιασμός είναι ακόμη πιο επιτακτικός κ.λπ. Δεν πρόκειται δηλαδή για θέμα που μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα νομικά εργαλεία της πραγμάτευσης της ελευθερίας της γνώμης - ο λόγος της πολιτείας σε αυτό το θέμα και σε αυτές τις στιγμές ισοδυναμεί με πράξη, που φέρει εκτός από πραγματικές και έννομες συνέπειες.
Στη Βραζιλία υπάρχουν δικαστές. Και μάλιστα δικαστές που στο πλαίσιο των εξουσιών και των δυνατοτήτων τους έλεγξαν και ελέγχουν τις πράξεις της κυβέρνησής τους και δεν άφησαν ούτε την αφήνουν να παίζει εν ου παικτοίς. Στην Ελλάδα;
* Ο Γιάννης Ζ. Δρόσος είναι ομότιμος καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών
