Να έχεις δίκιο και να νομίζεις ότι έχεις χάσει. Στα ενενήντα ένα της χρόνια η Ροσάνα Ροσάντα μιλά με απλό τρόπο για τον Τολιάτι, τον Σαρτρ, τον Φουκό, τον Αλτουσέρ, τον Μάγκρι και άλλες προσωπικότητες που διαμόρφωσαν ένα συλλογικό γίγνεσθαι σε πάρα πολλούς αριστερούς στην Ευρώπη και ιδιαίτερα αυτούς που προέρχονται από την εμπειρία του δημοκρατικού κομμουνισμού.
Η Ροσάντα βρίσκεται σήμερα ακινητοποιημένη σε μια αναπηρική καρέκλα στις όχθες του Σηκουάνα, έχει αποχαιρετήσει πολλούς από τους καλούς φίλους και συντρόφους και βιώνει ως προσωπική αποτυχία το τέλος μιας εποχής. Αναγνωρίζοντας το αβάστακτο δίλημμα του Μάγκρι: τη δυστυχία να νιώθεις την αποτυχία, και συνεπώς την ήττα, γνωρίζοντας πως είχες και έχεις δίκιο.
Πώς όμως θα μπορούσε να αναγεννηθεί μια νέα Αριστερά και κυρίως στην Ευρώπη χωρίς τους δικούς της Τολιάτι, Αλτουσέρ, Φουκό, Μάγκρι και Πιντόρ; Η συνέντευξη της Ροσάντα αποτελεί περισσότερο πρόκληση παρά ένα είδος αποχαιρετισμού από μια εξαιρετική γυναίκα της οποίας η σκέψη αποτελεί για πολλούς από εμάς ένα πολύτιμο εργαλείο στον αγώνα για την απελευθέρωση των ανθρώπων από την εκμετάλλευση.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΑΠΟΔΟΣΗ: Αργύρης Παναγόπουλος
Στο σπίτι της στο Παρίσι, η γυναίκα που ίδρυσε το «Μανιφέστο» θυμάται τις συναντήσεις, τις διενέξεις, τους φίλους και τους αντιπάλους, τις απογοητεύσεις και τα μεγάλα όνειρα που έζησε με το Κομμουνιστικό Κόμμα.
Βυθισμένοι στα στερεότυπα για τα γηρατειά, δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε μια αναπηρική καρέκλα από έναν κυλιόμενο διάδρομο. Το στερεότυπο των χαμογελαστών γηρατειών, που κάποιος τρέχει και κάνει γυμναστική, κατέληξε να δώσει το προβάδισμα στην πιο μεστή εικόνα μιας κατάπτωσης που προκαλεί πόνο και λύπη. Κοιτάζω τη Ροσάνα Ροσάντα με την ιδιαίτερη ελιά στο πρόσωπό της. Την κοιτάω ενώ οι λεπτοί καρποί της βγαίνουν από τα στηρίγματα της αναπηρικής καρέκλας. Την κοιτάω ενώ είναι βυθισμένη μέσα σε ένα μεγάλο δωμάτιο στο ισόγειο ενός ωραίου κτηρίου στις όχθες του Σηκουάνα. Την κοιτάω μέσα από το έντονο παρελθόν και το αβέβαιο παρόν της ζωής της. Κάποτε ο Φιλίπ Ροθ έγραψε πως τα γηρατειά δεν είναι μια μάχη, είναι σφαγή. Την κοιτάω με την τρυφερότητα που αγαπάμε τα εύθραυστα πράγματα που χάνουμε. Την κοιτάω και σκέφτομαι ότι αποτελεί μια σημαντική μορφή της κοινής μας ιστορίας.
Δεμένη με το Κομμουνιστικό Κόμμα, διαγράφηκε το 1969 και μαζί άλλους, μεταξύ των οποίων ο Πιντόρ, ο Παρλάτο, ο Μάγκρι, ο Νάτολι και η Καστελίνα, συνεισέφερε στην ίδρυση του «Μανιφέστο». Με κοιτάει με μια όψη εγκατάλειψης και παράδοσης, με λίγη περιέργεια. Πριν από μερικούς μήνες έχασε τον σύντροφό της Κέβες Κάρολ. «Για μια γυναίκα σαν εμένα, που είχε την τύχη να ζήσει σπουδαία χρόνια, ο έρωτας υπήρξε μια ιδιαίτερη εμπειρία. Δεν είχα μοντέλα. Δεν παραδόθηκα στις προσδοκίες της θείας και της μητέρας. Δεν ήθελα να είμαι σαν αυτές. Με τον Κάρολ ήμασταν μαζί για μεγάλο διάστημα, εγώ στη Ρώμη κι αυτός στο Παρίσι. Μετά γίναμε ένα. Όταν έχασα την όρασή μου μεταφέρθηκα οριστικά στο Παρίσι. Γίναμε σαν δυο παλιοί σύζυγοι με το ιδιωτικό τους αλφαβητάρι», λέει.
* Πότε γνωριστήκατε ακριβώς;
Το 1964. Είχε έρθει σε μια συνεδρίαση του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος ως δημοσιογράφος του "Nouvel Observateur". Την ίδια χρονιά που πέθανε ο Τολιάτι. Άφησε ένα ντοκουμέντο, το οποίο μου παρέδωσε ο Λουίτζι Λόνγκο και με τη σειρά μου το έδωσα στην εφημερίδα "Le Monde" προκαλώντας την οργή του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
* Γιατί την οργή;
Ήταν ένα κόμμα κλειστό, ορθόδοξο, πιστό στις σοβιετικές τελετουργίες. Ο Λουί Αραγκόν μού παραπονέθηκε για το γεγονός ότι έπρεπε να είχα δώσει σ' αυτόν εκείνο το κείμενο. Αυτός θα είχε αναλάβει να διοργανώσει μια ωραία εσωκομματική συζήτηση. Για να μην καταλήξει πουθενά. Ήταν χαρακτηριστικό. Βλέπουμε αυτές τις διάσημες προσωπικότητες, ασφαλώς, που στο τέλος είναι ικανοί να σκέφτονται μόνο τα συμφέροντά τους.
* Μα δεν ήταν κομμουνιστής;
Ήταν πρώτα απ' όλα ανυπόφορος. Καλυμμένος με τη βλακώδη βεβαιότητα ότι είναι ο «Λουί Αραγκόν»! Διατηρώ μια ενοχλητική ανάμνηση. Το πανέμορφο σπίτι στην οδό Βαρέν. Τα πορτρέτα του Ματίς και του Πικάσο, που του ήταν αφιερωμένα λες και ήταν πρίγκιπας της Αναγέννησης. Τι να πω; Ένιωθα απογοήτευση. Και ενόχληση.
* Εσείς πώς γίνατε κομμουνίστρια;
Επέλεξα να γίνω. Η Αντίσταση είχε τη σημασία της. Όπως και ο Αντόνιο Μπάνφι, ο καθηγητής μου στην Αισθητική και τη Φιλοσοφία. Πήγα σε αυτόν χαρούμενη και χωρίς συνείδηση. Μου είπαν πως είστε κομμουνιστής, του είπα. Με παρατήρησε με περιέργεια. Ανησύχησε. Ήταν το 1943. Μετά μου συνέστησε ένα κατάλογο με βιβλία για να διαβάσω, μεταξύ των οποίων το «Κράτος και Επανάσταση» του Λένιν. Έγινα κομμουνίστρια χωρίς να το ξέρουν οι δικοί μου και κυρίως ο πατέρας μου. Όταν το ανακάλυψε, μου φέρθηκε σκληρά. Του είπα ότι θα το έκανα εκατό φορές. Είχα έναν κακό και προβοκατόρικο τόνο. Με κοίταξε με έκπληξη και μου απάντησε ψυχρά: «μέχρι να γίνεις ανεξάρτητη, ξέχασε τον κομμουνισμό».
* Και εσείς;
Πήρα το πτυχίο μου στα γρήγορα. Μετά ξεκίνησα να εργάζομαι στον εκδοτικό οίκο Hoelpi, που ήταν κοντά στην πλατεία Σαν Μπάμπιλα του Μιλάνο. Το πρωί έκανα δουλειά συντάκτριας και το βράδυ συμμετείχα στο κόμμα.
* Τις δεκαετίες του '40 και του '50 ήταν έντονη η αναφορά στον σταλινισμό. Πώς το ζήσατε;
Σήμερα μιλάμε για σταλινισμό. Τότε δεν υπήρχε αυτή η αναφορά. Το κόμμα είχε μια κάθετη δομή. Δεν είναι ότι έλεγες και έκανες αυτά που ήθελες. Ήμουν όμως αρκετά ελεύθερη. Παντρεύτηκα τον Ροντόλφο, τον γιο του Μπάνφι. Έκανα τον καραβανά και τη λάντζα στο κόμμα. Μέχρι το 1956 που μπήκα στη Γραμματεία. Μου ανατέθηκε το καθήκον να ξαναστήσω στα πόδια του το «Σπίτι του Πολιτισμού».
* Εσείς ήσασταν από τους αρχιτέκτονες της πολιτιστικής ηγεμονίας που σήμερα επιπλήττουν τους κομμουνιστές ότι την έχασαν.
Ποια ηγεμονία; Στα πανεπιστήμια δεν μας άφηναν να μπούμε.
* Είχατε όμως εκδοτικούς οίκους, τον κινηματογράφο, το θέατρο.
Είχαμε πάνω απ' όλα τις προσωπικές σχέσεις.
* Και μια γραμμή να ακολουθήσετε.
Ο Τολιάτι είχε πολύ πιο ελεύθερη σκέψη από αυτή που του αποδόθηκε στη συνέχεια. Σε μένα ο σοβιετικός ρεαλισμός προκαλούσε τρόμο. Τι να σας πω; Δεν πιστεύω να ήμουν πότε σταλινίστρια. Ποτέ δεν ποδοπάτησα τους δίπλα μου. Μερικές φορές υπήρξαν περίπλοκες σχέσεις. Αποτελούν τμήμα της ζωής.
* Με ποιους περιπλέχτηκε η ζωή σας;
Με την Άννα Μαρία Ορτέζε, για παράδειγμα. Τη βοήθησα να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στη Σοβιετική Ένωση. Επιστρέφοντας περιέγραψε μια χώρα φτωχή και παραμελημένη. Δεν ήμουν ικανοποιημένη. Σκέφτηκα ότι δεν είχε καταλάβει ότι το τίμημα της επανάστασης είναι μερικές φορές υψηλό. Της το είπα. Ένιωσα την απογοήτευσή της. Λες και τα λόγια μου της προκάλεσαν μια αίσθηση δυστυχίας. Μετά, ξαφνικά, αγκαλιαστήκαμε και αρχίσαμε να κλαίμε.
* Σκεφτήκατε ότι είχατε δίκιο;
Πίστευα ότι η ΕΣΣΔ είναι δίκαιη χώρα. Μόνο το 1956 ανακάλυψα πως δεν ήταν αυτό που φανταζόμουν.
* Εκείνη τη χρονιά κάποιοι επέστρεψαν τις κομματικές ταυτότητές τους.
Και άλλοι παρέμειναν. Με κριτικές θέσεις. Η ελευθερία μου δεν απειλήθηκε ποτέ σοβαρά ούτε κατεστάλη. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν αντιπαραθέσεις και σκληρές κριτικές. Το 1956 έγραψα ένα άρθρο στη θεωρητική εφημερίδα του κόμματος «Ρινάσιτα» για τον Τολιάτι. Τον συνέκρινα με τον πρωταγωνιστή του έργου του Σαρτρ «Τα βρόμικα χέρια». Όταν το κομμάτι τυπώθηκε, ο Τζιόρτζιο Αμέντολα με έκανε κομμάτια. Πώς τόλμησες να γράψεις ένα τέτοιο κομμάτι; Ήταν ο πιο αδιάλλακτος από τους νέους.
* Συνέντευξη στον Αντόνιο Νιόλι, δημοσιεύτηκε στη «Ρεπούμπλικα» την 1η Φεβρουαρίου 2015. Το δεύτερο τμήμα της συνέντευξης θα δημοσιευτεί στην «Αυγή» την Τρίτη 10 Φεβρουαρίου 2015.
