Παιδί: Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά, πατέρα;
Πατέρας: Έλα μου ντε!
Κι όμως. Οι δικτατορίες χρειάζονται τον πολιτισμό, τουλάχιστον όσο χρειάζονται και τα τανκς. Για να καταδυναστεύσεις έναν λαό, θα πρέπει να τον πείσεις πως η κατάργηση της ελευθερίας του γίνεται για το καλό του. Ποιος θα το κάνει αυτό; Ο πραξικοπηματίας συνταγματάρχης; Ο εγκάθετος ξένων υπηρεσιών δικτάτορας; Η αστυνομία; Όχι βέβαια. Εδώ απαιτείται η συνεργασία ανθρώπων της τέχνης. Του πολιτισμού. Αναζητείται η αρωγή ευαίσθητων ψυχών που αντιλαμβάνονται τις «ιστορικές ανάγκες» και στρατεύονται «για το καλό της πατρίδος». Είτε με απροκάλυπτη δράση, είτε με απλές δηλώσεις, είτε με τη σιωπηρή συνεργασία τους.
Τον αιώνα που πέρασε, ο ελληνισμός γνώρισε αρκετές δικτατορίες. Οι πιο... διάσημες είναι στην Ελλάδα η δικτατορία του Μεταξά, ή της «4ης Αυγούστου», το 1936, η δικτατορία των συνταγματαρχών, ή «21ης Απριλίου 1967», και στην Κύπρο το πραξικόπημα του Σαμψών το καλοκαίρι του 1974, με τα γνωστά αποτελέσματα. Στην Κύπρο η χούντα δεν πρόλαβε να μακροημερεύσει. Ο Μεταξάς όμως και ο Παπαδόπουλος έχουν να επιδείξουν λαμπρές επιτυχίες στο πεδίο της τέχνης και του πολιτισμού.
Τετάρτη Αυγούστου αύριο, και ας «τιμήσουμε» την επέτειο με δυο λόγια για τις καλλιτεχνικές της ανησυχίες.
Η νεολαία ήταν πάντα προνομιακό πεδίο «διάπλασης» συνειδήσεων και δημιουργίας πειθήνιου στρατού. Από τη νεολαία του Χίτλερ, την ΕΟΝ του Μεταξά έως τους Άλκιμους του Παπαδόπουλου. Στην τεταρταυγουστιανή ΕΟΝ συμμετείχαν υποχρεωτικά όλοι οι νέοι και νέες, από 8 έως 25 ετών! Ο ιδρυτικός νόμος της οργάνωσης έλεγε ρητά πως «η επωφελής διάθεσις του ελευθέρου από της εργασίας ή των σπουδών χρόνου των νέων προς προαγωγήν της σωματικής και πνευματικής καταστάσεως αυτών, ανάπτυξιν του εθνικού φρονήματος και της πίστεως προς την θρησκείαν, δημιουργία πνεύματος συνεργασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης και έγκαιρον επαγγελματικόν προσανατολισμόν εκάστου αναλόγως προς τας φυσικάς ιδιότητας αυτού». Τα μέλη της οργάνωσης είχαν εκπτώσεις στις συγκοινωνίες, στους κινηματογράφους, στα θέατρα και βέβαια προτεραιότητα στους διορισμούς του Δημοσίου.
Ο «Ύμνος της ΕΟΝ», γραμμένος από τον λογοτέχνη Τίμο Μωραϊτίνη, σε μουσική του αρχιμουσικού των Ενόπλων Δυνάμεων Γεράσιμου Φρεν, είναι ένα υπέροχο δείγμα κιτσαριού και γελοιότητας: «Γιατί χαίρεται κόσμος και χαμογελά, πατέρα;» ρωτά το παιδί. Και ο πατέρας απαντά πως είμαστε χαρούμενοι γιατί «ξεδιπλώθηκε η γαλάζια σημαία», λες και πριν άλλη σημαία είχαμε, και πως «σκεπάζει το άγιο χώμα που ελεύθερος πατάς». Λες και πριν την 4η Αυγούστου ο κόσμος δεν πάταγε στη γη, αλλά ίπτατο και μάλιστα ήταν και σκλαβωμένος. Για φανταστείτε: Ένας λαός ιπτάμενων σκλάβων ήταν οι Έλληνες και τους προσγείωσε ο Μεταξάς. Βεβαίως, η γελοιότητα του στιχουργήματος αδικεί τον Μωραϊτίνη. Αυτά παθαίνει όμως κάποιος που αποφασίζει να θέσει την πένα, το τελάρο, τη μουσική και το ταλέντο του στην υπηρεσία μιας μαύρης δικτατορίας. Με τους τόπους εξορίας γεμάτους κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκρατικούς πολίτες, κάποιοι βολεύονταν στον βελούδινο τρόμο των δικτατόρων. Δυστυχώς, οι δηλώσεις για το «μεγάλο πνεύμα» του Μεταξά και την «αγάπη του για την τέχνη» δημιουργών όπως η Μαρίκα Κοτοπούλη ή ο Παντελής Πρεβελάκης, μόνο θλίψη μπορούν να μας προξενήσουν. Δημιουργώντας η δικτατορία θεσμούς πολιτιστικούς, εγκλώβισε πολλούς δημιουργούς. Πρόκειται για οργανισμούς που μακροημέρευσαν και μετά από αυτήν, παράγοντας έργο σε διαφορετική κατεύθυνση. Όταν όμως τους δημιούργησε ο Μεταξάς, τους χρησιμοποίησε σαν όργανα προπαγάνδας και χειραγώγησης μυαλών και συνειδήσεων. Τέτοιοι θεσμοί είναι ο Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, τον οποίο κατήργησε η μνημονιακή κυβέρνηση του ΓΑΠ διά της κ. Διαμαντοπούλου, γιατί δεν χρειαζόμαστε δωρεάν βιβλία για τα παιδιά μας! Δημιούργησε το Άρμα Θέσπιδος που έδινε παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα, το οποίο έκλεισε πριν τη δημιουργία των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων. Τώρα κλείνουν κι αυτά...
Όσο κι αν προσπάθησε όμως η 4η Αυγούστου να αποκτήσει λαϊκό έρεισμα μέσω του πνεύματος και της τέχνης, δεν τα κατάφερε. Ο ελληνικός λαός θυμάται πάντα τον φασιστικό χαιρετισμό του καθεστώτος, την κενή εθνικιστική του ρητορεία, την αστυνομοκρατία, τη λογοκρισία, τις εξορίες, τις διώξεις και την καταδίκασε στην απόρριψη και τη λήθη.
Εδώ, στην Ελλάδα, είδαμε πολλούς ανθρώπους του πολιτισμού, συνεργάτες των δικτατοριών, να επανέρχονται στην ενεργό δράση και μετά, σε εποχές δημοκρατίας. Τι να πεις; Ο καλός επαγγελματίας δουλεύει με τους πάντες, φαίνεται. Και ο πελάτης έχει πάντα δίκιο.
Οι χούντες χρησιμοποιούν τον πολιτισμό. Αυτή τους η επιλογή, όμως, τους γυρίζει μπούμερανγκ. Γιατί όταν ο πολιτισμός χρησιμοποιείται για σκοπούς που αντιβαίνουν το αίσθημα και το συμφέρον του λαού, δεν βοηθά αυτούς που τον χρησιμοποιούν. Αντίθετα, τους εκθέτει και τους εκδικείται.
Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά, λοιπόν;
Μα γιατί ο ανόητος δεν μπορεί να καταλάβει πως η βία στην επιβολή του πολιτεύματος αργά ή γρήγορα θα γυρίσει στο κεφάλι όποιου τη χρησιμοποιεί. Είτε είναι δικτάτορας στρατιωτικός είτε το νέο είδος. Οικονομικός δικτάτορας που επιβάλλεται μέσω μιας ανάπηρης δημοκρατίας... Καλή ώρα!
