Δέκατος τέταρτος αιώνας. Στο Λουάνγκ Πραμπάνγκ του βόρειου Λάος, χτισμένο σε χερσόνησο που σχηματίζουν οι Μεκόνγκ και Ναμ Χαν, εισάγεται μια αρχαία παράδοση, το Σάι Μπατ ή, στην καθομιλουμένη, Τακ Μπατ. Κάθε ξημέρωμα, ανυπόδητοι μοναχοί παραταγμένοι ο ένας πίσω από τον άλλον περιφέρονται στην πόλη ζητώντας φαγητό για ελεημοσύνη, όπως έκανε κάποτε ο Βούδας. Οι συνηθισμένες προσφορές είναι ρύζι και φρούτα.
Οι ρίζες της παράδοσης βρίσκονται πολύ πίσω. Η Ανγκούτταρα Νικάγια, αρχαίο βουδιστικό κείμενο συνομιλιών του Βούδα και παλαιότερων μαθητών του, απαριθμεί οκτώ κίνητρα ελεημοσύνης. Για να προσβάλεις τον ευεργετούμενο, από φόβο, για ανταπόδοση χάρης, ελπίζοντας να ελεηθείς ο ίδιος κάποτε, επειδή το θεωρείς καλό, από αλτρουισμό, για επίδειξη, για να αισθανθείς καλύτερα.
Η ελεημοσύνη δίνεται κατά κανόνα από έχοντες σε μη έχοντες. Υπάρχει όμως και αυτή που δεν δίδεται από συμπόνια αλλά από σεβασμό, σε μοναχούς, σοφούς και φωτισμένους ανθρώπους. Έτσι, σε περιοχές του βουδιστικού κόσμου, το καθημερινό τελετουργικό θέλει τους νοικοκυραίους να μαγειρεύουν για τους μοναχούς και να τους προσφέρουν φαγητό τα πρωινά. Η συνήθεια προέκυψε στον βουδιστικό κλάδο της Θεραβάντα στην Νοτιοανατολική Ασία ως αποτέλεσμα των κανόνων πειθαρχίας των μοναχών. Αποθαρρύνονται να εκτελούν γεωργικές εργασίες, ενώ, αντίθετα, προτρέπονται να αποφεύγουν την ιδιοκτησία τρώγοντας μόνο ό,τι τους προσφέρεται στο μπωλ κάθε πρωί ζητώντας ελεημοσύνη.
Σάββατο 16 Μαρτίου 2013, ώρα 6 π.μ. Πάνε 11χρόνια αφότου είχα δει την ιδιότυπη εωθινή ελεημοσύνη μοναχών στο Νυαούνγκσβε της γειτονικής Μυανμάρ. Είμαι τυχερός, καθώς το ξενοδοχείο όπου μένω στο Λουάνγκ Πραμπάνγκ βρίσκεται σε σταυροδρόμι από όπου περνούν διαφορετικές πομπές. οπότε μπορώ να δω το τυπικό εις το πολλαπλούν. Στον δε πίσω δρόμο, τη Σακκαλίν, περνά επίσης μεγάλη πομπή.
Στις 6:10 περνά η πρώτη ομάδα, περίπου είκοσι μοναχών, προφανώς στοιχισμένων κατά ηλικιακή σειρά, καθώς προηγούνται οι ψηλότεροι, ενώ στην ουρά ακολουθούν μικρά παιδιά. Όλοι φορούν πορτοκαλί ρόμπες, έχουν περασμένο στον δεξιό ώμο σακίδιο με μεγάλο ημισφαιρικό μεταλλικό μπωλ, το στόμιο του οποίου μόλις που εξέχει.
Τρεις γυναίκες στην γωνία είναι γονατισμένες σε ψάθινα χαλιά. Ανυπόδητες, με τις σαγιονάρες πίσω από το χαλί όπου έχουν τοποθετήσει και δεύτερο υφασμάτινο χαλάκι για τα γόνατα αφού η ψάθα δεν αποσβένει τη σκληρότητα του τσιμεντένιου οδοστρώματος. Μπροστά τους έχουν από ένα τσουκάλι. Ένας ένας οι μοναχοί, σταματούν μπροστά τους. Αυτές προσφέρουν με την κουτάλα από το τσουκάλι ρύζι στα μπωλ. Παραδίπλα, δύο ηλικιωμένοι και δύο μικρά αγόρια, όρθιοι, προσφέρουν και αυτοί τρόφιμα. Το τυπικό τελείται σε απόλυτη σιγή. Κανείς δεν προσφέρει ελεημοσύνη στα χέρια των μοναχών. Μόνο στα μπωλ. Και ουδείς τους αγγίζει. Όσοι πιστοί είναι όρθιοι, σκύβουν όταν περνούν οι μοναχοί, οι δε γυναίκες μένουν γονατιστές, σε ένδειξη σεβασμού. Είναι αγένεια να έχεις το κεφάλι ψηλότερα από του μοναχού. Γι αυτό δεν περνούν τέτοια ώρα λεωφορεία και φορτηγά δίπλα στην πομπή, αφού οι οδηγοί θα είχαν το κεφάλι τους ψηλότερα.
Ώρα 6:30. Σε μικρή απόσταση, επί της Κουονσουά, περιμένει μία ακόμη τριάδα γυναικών μέσης ηλικίας. Το τυπικό εδώ κρατά περισσότερη ώρα, καθώς πρόκειται για κύριο δρόμο και περνούν περισσότεροι μοναχοί. Για εμάς είναι πολύ νωρίς ακόμη, για τους μοναχούς όμως είναι προχωρημένη ώρα. Ξυπνούν μεταξύ 3 και 4 και κατευθύνονται στον ναό για προσευχή. Κατοπιν αναχωρούν ομαδικώς από τους 35 ναούς της πόλης προς το κέντρο της για ελεημοσύνη. Επιστρέφοντας, το περιεχόμενο των μπωλ μοιράζεται σε όλους σε δύο κοινά γεύματα, πρωί και μεσημέρι. Θα φάνε πάλι το επόμενο πρωί. Πολλοί μοναχοί είναι παιδιά, συχνά φτωχών οικογενειών ή πολυμελών, κυρίως απομακρυσμένων περιοχών. Το Λάος δεν είναι πλούσια χώρα, είναι δε η μοναδική περίκλειστη μεταξύ των συνολικά 11 της Νοτιοανατολικής Ασίας. Στα μοναστήρια βρίσκουν τροφή και εκπαίδευση. Η δε αλληλεγγύη είναι ζωντανή παράδοση. Ναοί και μοναστήρια προσφέρουν στην κοινότητα, η κοινότητα προσφέρει την εωθινή ελεημοσύνη και οι μοναχοί ανταποδίδουν, και πάντως όχι μηχανικά. Την ώρα της ελεημοσύνης διαλογίζονται για καλό κάρμα και καλοτυχία των προσφερόντων.
Επιστρέφοντας στο ξενοδοχείο για πρωινό θυμάμαι μια άλλη οκτάδα περί ελεημοσύνης, την κατάταξη του Μαϊμωνίδη για τις οκτώ βαθμίδες της. Πιο σημαντική είναι όταν δίνεις τη δυνατότητα στον ευεργετούμενο να είναι αυτόνομος. Ακολουθούν το να μην γνωρίζονται ευεργέτης και ευεργετούμενος, η προσφορά σε άγνωστο, η προσφορά από άγνωστο, προσφορά προτού σου ζητηθεί, αφού σου ζητηθεί, μικρότερη από όσο πρέπει αλλά χαρούμενα, πρόθυμα.
