Τρίτη 11 Ιουλίου 586 π.Χ. Ύστερα από πολιορκία 2,5 ετών ο Βαβυλώνιος βασιλέας Ναβουχοδονόσωρ Β’ καταλαμβάνει για δεύτερη φορά μέσα σε 11 χρόνια την Ιερουσαλήμ και την ισοπεδώνει μαζί με τον Ναό του Σολομώντος. Βάσει του εβραϊκού ημερολογίου είναι η 9η του μηνός Αβ. Μία άλλη 9η του Αβ, που θα συμπέσει με το Σάββατο 2 Αυγούστου του 70 μ.Χ., είναι οι Ρωμαίοι και ο Τίτος εκείνοι που θα καταστρέψουν και τον δεύτερο ναό του Σολομώντος. Αυτήν την ημερομηνία, την Τισά Μπ’Αβ, την «9η του Αβ», θα τηρείται η νηστεία της ανάμνησης της καταστροφής του πρώτου και του δεύτερου ναού.
Το 1541 ο 10ος και επιφανέστερος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Σουλεϊμάν Α’ ο Μεγαλοπρεπής αποκαθιστά τα τείχη της Ιερουσαλήμ, τα οποία θα υφίστανται ακόμη τον 21ο αιώνα. Ταυτοχρόνως προβαίνει και σε μια περίεργη ενέργεια. Σφραγίζει μία από τις πύλες της, τη θεωρούμενη από ορισμένους ως την παλαιότερη, που υπήρχε έως το 586 π.Χ. Οι Εβραίοι την ονομάζουν Σά’αρ ΧαΡαχαμίμ, Πύλη του Ελέους. Οι Χριστιανοί Χρυσή Πύλη. Οι Άραβες Μπαμπ αλ Νταχάμπι, Χρυσή Πύλη, όπως και οι Χριστιανοί. Καθώς η πύλη είναι διπλή, τη βόρεια δίοδο την ονομάζουν Πύλη της Μετάνοιας και τη νότια Πύλη του Ελέους, όπως και οι Εβραίοι.
Οι αρχαιολόγοι διαφωνούν στη χρονολόγηση της πύλης. Άλλοι την αποδίδουν στον δεύτερο ναό και άλλοι στον πρώτο. Σε άρθρο που θα δημοσιευτεί τη Δευτέρα 11 Μαρτίου 2019 στον ιστότοπό του, ο Ολλανδός αρχιτέκτονας αρχαιολόγος Λέιν Ριτμάιερ, ύστερα από 22 χρόνια επιτόπιων ερευνών στην Ιερουσαλήμ, καταλήγει πως πρόκειται για τη μοναδική ανατολική πύλη την «Σουσάν» -ονομάστηκε έτσι καθώς βλέπει» προς τα Σούσα της Περσίας-, την οποία αναφέρει το Μισνά, οι προφορικές παρατηρήσεις του ραββινικού Ιουδαϊσμού στο Ταλμούδ. Άλλοι ισχυρίζονται πως την έχτισαν είτε οι Βυζαντινοί επί Ιουστινιανού Α’ τον 6ο αιώνα είτε βυζαντινός αρχιτέκτονας τον 7ο αιώνα επί Χαλιφάτου των Ομεϋαδών, διαδόχων του Χαλιφάτου των Ρασιντούν, που κατέλαβε το 637 την Ιερουσαλήμ.
Λέγεται ότι ο Σουλεϊμάν «έχτισε» την πύλη, όπως είχαν πράξει το 810 και οι Άραβες, επικαλούμενος αμυντικές σκοπιμότητες, ουσιαστικά όμως φοβούμενος τις προφητείες. Σύμφωνα με μια εβραϊκή παράδοση, από αυτήν την πύλη, από όπου ξεκινούσε στο Γιομ Κιπούρ ο αποδιοπομπαίος τράγος την πορεία προς τον Αζαζήλ, τον προς ανατολάς Τόπο της Ερημιάς, θα εισέλθει στην Ιερουσαλήμ ο Μεσσίας.
Για τον ίδιο λόγο κατασκευάστηκε ισλαμικό νεκροταφείο ακριβώς μπροστά από την πύλη με το σκεπτικό πως, αφού ο Μεσσίας θα είναι κοέν, από την ιερατική τάξη που ιερουργούσε στον Ναό του Σολομώντος, δεν θα μπορεί να την προσεγγίσει. Οι κοανίμ, απόγονοι του Ααρών, σε αντίθεση με τους ραββίνους εν γένει, απαγορεύεται να περάσουν ανάμεσα από νεκρούς, γι’ αυτό και επισήμως δεν τελούν κηδείες.
Δεν είναι μόνο ο Μεσσίας των Εβραίων που θα περάσει από τη Χρυσή Πύλη, αλλά και αυτός των Χριστιανών. Μιάμιση χιλιετία προτού σφραγιστεί η πύλη ο Χριστός εισήλθε μέσω αυτής ερχόμενος την Κυριακή των Βαΐων από ανατολάς επαληθεύοντας την προφητεία. «Μη φοβού θύγατερ Σιών, ιδού ο βασιλεύς σου έρχεται καθήμενος επί πώλου όνου».
Το 1305 ο Φλωρεντίνος ζωγράφος Τζόττο τοιχογραφεί στο Παρεκκλήσιο Σκροβένι της Πάντοβα τις μνημειώδεις σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου και του Χριστού, σταθμό στην ιστορία της δυτικής τέχνης, καθώς απογαλακτίζεται από τη βυζαντινή ζωγραφική εισάγοντας την προοπτική, την πιστότερη αναπαράσταση των ανθρωπίνων μορφών και τη φυσική εκφραστικότητα.
Σε μια παράσταση απεικονίζει ένα απόκρυφο περιστατικό «μυστικού γάμου», τον εναγκαλισμό και ασπασμό Ιωακείμ και Άννας μόλις πληροφορούνται την εγκυμοσύνη της στην Παναγία, μπροστά στη Χρυσή Πύλη. Το ίδιο θέμα θα φιλοτεχνήσει το 1504 σε ξυλογραφία ο Άλμπρεχτ Ντύρερ δίνοντας αναγεννησιακό ύφος στη Χρυσή Πύλη και με μια Ιερουσαλήμ σε φόντο που περισσότερο θυμίζει Νυρεμβέργη.
Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου 2019. Από το Όρος των Ελαιών παρατηρώ δυτικά, πίσω από την Κοιλάδα των Κέδρων, την Παλαιά Πόλη. Αριστερά φαίνεται ο Τάφος του Αβεσσαλώμ, δεξιά η Γεθσημανή. Ακριβώς απέναντι διακρίνω στα τείχη που ακτινοβολούν χρυσαφί χρώμα, τη διπλή Χρυσή Πύλη.
Η ώρα πλησιάζει έξι. Αρχίζει να νυχτώνει. Ακριβώς πίσω από τη Χρυσή Πύλη και δεξιά πιστεύεται πως βρισκόταν ο θρόνος του Σολομώντος. Σήμερα πίσω της βρίσκεται το Όρος του Ναού με τον Θόλο του Βράχου να δεσπόζει επιβλητικός με τον χρυσαφί τρούλλο και το τέμενος του Αλ Άκσα.
Η απόλαυση της πανοραμικής θέας εναλλάσσεται με σκέψεις για θρύλους, παραδόσεις, πίστη, ιστορία, πολιτική και απόκρυφες παραδόσεις για τη Χρυσή Πύλη που έρχονται επίμονα στο μυαλό μου με ένα πλήθος ερωτημάτων.
Φοβόταν τον Μεσσία ο Σουλεϊμάν, δηλαδή ο Σολομών στα αραβικά, ή μήπως κανέναν ψευδοπροφήτη που θα ερχόταν από τη Χρυσή Πύλη;
Γιατί να σταματήσει τον Μεσσία μια «χτισμένη» πύλη ή το ταμπού των τάφων;
Ποιος ο συμβολισμός της διπλής πύλης;
Οι μουσουλμάνοι να δημιούργησαν άραγε το νεκροταφείο μπροστά στην πύλη επειδή θα ήταν οι πρώτοι που θα ανασταίνονταν;
Μήπως πάλι συμβολίζει την Πύλη του Παραδείσου;
