Παρασκευή 6 Ιανουαρίου 1939. Την Αλβανία κυβερνά δικτατορικά ο βασιλιάς Ζώγου. Ο μπέης Άχμεντ Μουχτάρ Ζόγκολι, γαιοκτήμονας φύλαρχος, ανακηρύχθηκε στα 26 του αρχηγός ενόπλων δυνάμεων, στα 27 πρωθυπουργός, στα 30 Πρόεδρος Δημοκρατίας και στα 33, την 1η Σεπτεμβρίου 1928, βασιλιάς. Για βασιλικό όνομα προτίμησε παραλλαγμένο το επίθετό του. Ακούγεται λιγότερο ισλαμικό και «εξωτικό» στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Προστάτιδα δύναμη της χώρας είναι η φασιστική Ιταλία, αν και τελευταία ο Ζώγου επιχειρεί να περιορίσει την ιταλική επιρροή. Αυτό θα το πληρώσει, τρεις μήνες αργότερα, με εισβολή Ιταλών, ανακήρυξη της Αλβανίας σε προτεκτοράτο και τον ίδιον αυτοεξόριστο.
Τη σημερινή ημέρα παραδίδεται στους Τιρανούς ένα μονουμενταλιστικό κτήριο που θα αποδειχθεί μακροβιότερο από τον Ζώγου. Θα επιβιώσει για 29.717 ημέρες, έως τις 17 Μαΐου 2020. Θα στεγάσει το θέατρο και κινηματογράφο «Σαβοΐα», από τον οίκο που ιδρύθηκε το 1003 στην ομώνυμη περιοχή των δυτικών Άλπεων και όπου ανήκει ο Ιταλός προτελευταίος μονάρχης Βιττόριο Εμανουέλε Γ', ο οποίος στις 12 Μαΐου 1939 θα ανακηρυχθεί και βασιλιάς της Αλβανίας.
Το κτήριο αντανακλά την κυριαρχία των Ιταλών αρχιτεκτόνων στην Αλβανία από το 1924, χρονιά όταν εκπονήθηκε το Δεύτερο Κανονιστικό Σχέδιο των Τιράνων από τον εκλεκτικιστή Αρμάντο Μπρασίνι, ένα χρόνο μετά το πρώτο, αυστριακής έμπνευσης σχέδιο που αντανακλούσε την επίδραση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Ο Μπρασίνι, αντίζηλος του αρχιτέκτονα του Ναζισμού Άλμπερτ Σπέερ, θα ταυτίσει το όνομά του με τα Νέα Τίρανα, την Πλατεία Σκεντέρμπεη και τα πέριξ. Χάρη σε αυτόν, την οθωμανική όψη διαδέχεται μια ευρωπαϊκή αισθητική, κυρίως ιταλικού μονουμενταλισμού και ιστορικισμού, κατά βάση νεοκλασικού και νεοαναγεννησιακού, αλλά και αρτ νουβώ. Καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες αναλαμβάνουν δράση, με τις εξέχουσες οικογένειες των Τιρανών να χτίζουν μοντέρνες βίλλες.
Το νεότευκτο κτήριο στεγάζει τη λέσχη Σίρκολο Ιταλο-Αλμπανέζε Σκάντερμπεγκ. Σχεδιασμένο από τον Τζούλιο Μπέρτε, συναρμολογήθηκε σε «χρόνο μηδέν» χάρη στην παγκόσμια ευρεσιτεχνία του μιλανέζικου οίκου Πάτερ, το προκατασκευασμένο υλικό «ποπούλιτ», πειραματική μορφή τσιμέντου εμπλουτισμένου με ίνες λεύκας και λειχήνες.
Εδώ οι Ιταλοί επισκέπτες συναντούν Αλβανούς διανοούμενους. Χάρη στη λέσχη, ιταλική και αλβανική ιντελιγκέντσια έρχονται πιο κοντά.
Πέμπτη 2 Φεβρουαρίου 1939. Αλβανικά θέατρα, κινηματογράφοι, ραδιοφωνία και εκδότες λαμβάνουν εγκύκλιο του ΜινΚουλΠοπ, του ιταλικού Μινίστερο ντελλα Κουλτούρα Ποπολάρε, για φασιστικοποίηση του πολιτισμού. Λέσχη, θέατρο και κινηματογράφος του Σίρκολο Σκάντερμπεγκ αποτελούν «στρατηγείο» της πολιτιστικής φασιστικοποίησης της Αλβανίας και σύμβολο της αλβανικής ιδιαιτερότητας στην ενοποιημένη Ιταλία που οραματίζεται ο Μουσολίνι, με Δωδεκάνησα, Αιθιοπία, Λιβύη και άλλες περιοχές της Αφρικής, όπου επίσης θα επιδιωχθεί να διατηρήσουν το τοπικό χρώμα στον πολιτισμό του φασιστικού ιμπέριι. Έτσι διενεργείται μεταξύ 9 και 13 Απριλίου 1939 η πρώτη συνδιάσκεψη Αλβανικών Σπουδών.
Το κτήριο, με διαφορετικές ονομασίες, Σαβοΐα, Κόσοβο από το 1943 και, τέλος, Τεάτρι Κομπέταρ, ήτοι Εθνικό Θέατρο, θα αποτελέσει έκτοτε μάρτυρα των γεγονότων που σχετίζονται με τη γέννηση του αλβανικού θεάτρου, τον πολιτισμό της χώρας και την πολιτική της περιπέτεια πριν, στη διάρκεια και μετά το κομμουνιστικό καθεστώς, που θα κυβερνήσει από τις 10 Ιανουαρίου 1946 έως τις 22 Μαρτίου 1992, όταν το ηλικίας μόλις 15 μηνών φιλοευρωπαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα υπό τον 48χρονο καρδιολόγο Σαλί Μπερίσα θα κερδίσει τις βουλευτικές εκλογές. Εδώ θα πραγματοποιηθούν το 1945 οι πρώτες δίκες αντικαθεστωτικών από το κομμουνιστικό καθεστώς.
Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου 2019, απόγευμα. Ύστερα από ένα τετράωρο ταξίδι από Πρίστινα, ξεκινώ από την Μίνα Πέζα, όπου διαμένω, προς την Πλατεία Σκεντέρμπεη, νοτιοανατολικά. Μισή ώρα αργότερα, φτάνω στο Τεάτρι Κομπέταρ. Παντού πανώ κατά της κατεδάφισής του. Από τις 8 Φεβρουαρίου 2018 Αλβανοί καλλιτέχνες και σύλλογοι οργανώνουν διαμαρτυρία διάσωσης του κτηρίου, ενώ ενδιάμεσα ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα αποκάλυψε το σχέδιο του πολυβραβευμένου διάσημου Δανού αρχιτέκτονα Μπγιάρκε Ίνγκελς περνώντας νόμο που αναθέτει στην BIG, την Bjarke Bundgaard Ingels, την ανέγερση νέου κτηρίου. Η Ε.Ε. αντιδρά, όμως η κυβέρνηση θα ισχυριστεί ότι δεν έχει λεφτά να το κατασκευάσει η ίδια. Το αρχικό κείμενο διάσωσης υπέγραψαν 90 καλλιτέχνες. Σταδιακά προστέθηκαν και άλλοι στη μικρή πλατεία μπροστά στο θέατρο. Μαθαίνω ότι και η πλατεία δόθηκε σε ιδιώτη για να χτίσει ένα πανύψηλο κτήριο. Αλλά και οι Αλβανοί αρχιτέκτονες διαδηλώνουν για τη διάσωσή ενός κτηρίου της ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής και της ιστορικής και αισθητικής αξίας του.
1η Ιανουαρίου 2020. Ο ευρωπαϊκός οργανισμός για την πολιτιστική κληρονομιά Europa Nostra, υπό την προεδρία του Πλάσιντο Ντομίνγκο, και η Ευρωπαϊκή Τράπεζας Επενδύσεων εντάσσουν στο Πρόγραμμα «Τα 7 Πλέον Απειλούμενα» για τον εντοπισμό των μνημείων που κινδυνεύουν να αφανιστούν, κινητοποιώντας ιδιωτικούς και κρατικούς φορείς σε τοπικό, εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο για τη διάσωσή τους, το Εθνικό θέατρο της Αλβανίας.
17 Μαΐου 2020, 04:30 ξημερώματα. Μπουλντόζες κατεδαφίζουν το εμβληματικό Εθνικό Θέατρο. Η αστυνομία συλλαμβάνει διαδηλωτές, με πρόφαση την παράβαση του νόμου που απαγορεύει τις συγκεντρώσεις λόγω του κορωνοϊού. Μεταξύ των συλληφθέντων και η σύζυγος του Προέδρου της Δημοκρατίας.
