Ο βιρτουόζος του ούτι Αλέκος Βρέτος, ένας από τους πιο ξεχωριστούς μουσικούς της ελληνικής jazz σκηνής, θα πραγματοποιήσει το Σάββατο 13 Απριλίου μια συναυλία στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» με το κουαρτέτο του, που συναποτελείται από τον κλαρινετίστα Γιάννη Δίσκο, τον πιανίστα Δημήτρη Βερδίνογλου και τον κοντραμπασίστα Κίμωνα Καρούτζο. Ο τίτλος της είναι «Mediterranean Echoes» και με αυτή την ευκαιρία συνομίλησα μαζί του για jazz, world music και ελληνική μουσική και πώς ο ίδιος τοποθετείται και δημιουργεί ανάμεσα σε όλα αυτά.
Ο τίτλος της συναυλίας σημαίνει ότι κατά κάποιον τρόπο προσθέτεις στις μέχρι τώρα επιρροές σου από την ανατολική πλευρά της Μεσογείου και άλλες από τη δυτική; Και τι σημαίνει αυτό στην πράξη, ως προς τη σύνθεση και την εκτέλεση της μουσικής σου;
Η βάση της μουσικής μου είναι η jazz. Αυτήν σπούδασα και γνωρίζω καλύτερα από κάθε άλλο ιδίωμα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν μεγάλωσα σε μία χώρα που ήταν και είναι σταυροδρόμι της Ανατολής και της Δύσης. Ο συνδυασμός των δύο πάντα με εξίταρε. Μου άρεσε και μου αρέσει να δίνω όσο περισσότερο την ταυτότητά μου ως γέννημα-θρέμμα της Μεσογείου στην αγαπημένη μου μουσική, την jazz. Οι προκλήσεις που προκύπτουν είναι πολύ ενδιαφέρουσες και τις υπερνικούμε με προσπάθεια και το ιδιαίτερο μας γούστο. Χρειάζεται πάντα μια ωριμότητα για να μην «χαλάσεις» το εκάστοτε ιδίωμα και να μην του αφαιρέσεις την ταυτότητά του. Νομίζω το έχω καταφέρει αρκετά, αν και αυτό δεν σταματάει ποτέ.
Μέσα στην ανθούσα, ποικίλη και πολύ ενδιαφέρουσα ελληνική jazz σκηνή, εσύ, ο Σωκράτης Σινόπουλος και ίσως ελάχιστοι άλλοι εκπροσωπείτε αυτό που λέμε world jazz. Αισθάνεσαι αυτή τη διαφοροποίηση από την υπόλοιπη σκηνή και τι σημαίνει για σένα;
Εγώ δεν την αισθάνομαι. Πολλοί, όχι όλοι, την αισθάνονται βαθιά πολλές φορές. Δεν νομίζω ότι υπάρχει διαφοροποίηση, αλλά μια άλλη, διαφορετική αντιμετώπιση. Δεν κρίνω το στιλ, αλλά την ειλικρίνεια και τη δουλειά που κάποιος έχει κάνει. Δεν κρίνω ακόμα αν πέτυχε ή όχι. Η προσπάθεια που αποτυγχάνει γεννάει πάθος για την επόμενη. Χρειάζεται λιγότερη αυστηρότητα στη διαφοροποίηση και περισσότερη στη συνένωση των ιδιωμάτων.
Το ούτι είναι για σένα ένα jazz όργανο όπως οποιοδήποτε άλλο ή ένα παραδοσιακό όργανο που μπορεί πολύ ωραία να προσαρμοστεί και να ενταχθεί στην jazz; Βρίσκεις κάποια κοινά στοιχεία ανάμεσα σε αυτό που κάνεις εσύ με το ούτι και σε εκείνο το οποίο κάνει ο Βασίλης Κώστας με το λαούτο, αλλά εντοπισμένο κυρίως στον χώρο της ηπειρώτικης μουσικής; Και με την ευκαιρία, σου αρέσει η μουσική τού επίσης ουτίστα Anouar Brahem;
Το ούτι δεν είναι jazz όργανο. Γεννήθηκε πολύ πριν από αυτή σε άλλη πλευρά της Γης. Η jazz, όμως, είναι μια μουσική-χωνευτήρι, άρα έχει χώρο για όποια παρέμβαση από άλλα ιδιώματα. Αυτό θα κάνουμε και σε αυτή την συναυλία. Το ούτι και το κάθε «εξωτικό» όργανο, όπως το λαούτο του εξαίρετου Βασίλη Κώστα, προσπαθούν μέσω ημών να ξεπεράσουν τα όρια της μουσικής που φτιάχτηκαν να παίζουν. Σαν μουσικοί προσπαθούμε να δώσουμε ώθηση στην τεχνική των οργάνων μας, να βελτιωθούμε εκτελεστικά και να βρούμε νόρμες να ταιριάξουμε τα είδη που μας αρέσουν και μας ενδιαφέρουν. Εδώ και 25 χρόνια δεν έχω κάνει συναυλία χωρίς να συμπεριλάβω ένα από τα αγαπημένα μου κομμάτια του Anuar Brahem, το «Parfume De Gitane». Λατρεύω τις σιωπές του και θεωρώ ότι είναι μάστορας σε αυτό. Δύσκολο στη μουσική να σιωπήσεις και να σημαίνει κάτι. Εκείνος το καταφέρνει αριστοτεχνικά.
Θεωρείς ότι η jazz στον 21ο αιώνα έχει αλλάξει σε σχέση με τον προηγούμενο και γίνεται όλο και περισσότερο μέρος της world music ή συμβαίνει το ακριβώς αντίστροφο, η jazz, δηλαδή, ενσωματώνει κώδικες και στοιχεία της world music;
Η jazz εξελίσσεται πιο γρήγορα από κάθε άλλο ιδίωμα, καθώς είναι ζωντανή η ιστορία της λόγω της δισκογραφίας. Οι διαφορές της σύγχρονης jazz είναι τεράστιες. Η πλάστιγγα γέρνει και προς τις δύο μεριές, ανάλογα με την αντιμετώπιση του κάθε μουσικού. Δεν είναι μονόδρομος η μουσική και δεν θα γίνει ποτέ. Υπάρχουν τάσεις οι οποίες μπορεί να κυριαρχούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα και να αλλάζουν το τοπίο εντελώς.
Πιστεύεις ότι υπάρχει ικανός αριθμός κοινού στην Ελλάδα για αυτό που κάνεις; Αυτό το κοινό προέρχεται κυρίως από τον χώρο της jazz, της world/παραδοσιακής μουσικής ή είναι κάποιο άλλο, ανεξάρτητο από τις δύο βασικές συνιστώσες της μουσικής σου;
Το κοινό στην Ελλάδα, αλλά και στον κόσμο, κυμαίνεται γύρω στο 5%-7% του συνολικού. Αυτό το ποσοστό συμπεριλαμβάνει κλασική μουσική, jazz και world. Είναι πολύ μικρό, και στην Ελλάδα υπάρχει και η δυσκολία της παράδοσης που κοντράρει πολλές φορές την εξέλιξη και τη δημιουργικότητα. Υπάρχουν και πολιτικά ζητήματα σε αυτό που λέω. Όμως στην Ελλάδα του 2024 διαφαίνεται μία τάση των νέων κυρίως να μην κοιτούν το στιλ και το είδος της μουσικής αλλά την ποιότητα. Υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον από νέους/ες να ανακαλύψουν καινούργιες μουσικές και μείξεις τους χωρίς πάθη και προκαταλήψεις απέναντι στα στερεότυπα της παράδοσης, της jazz ή οποιαδήποτε άλλα.
Το νέο γκρουπ σου έχει δραστικές διαφορές από τα προηγούμενα. Πριν από όλα, πώς πρέπει να εκλάβουμε την απουσία ντράμερ, ότι σε αυτή τη φάση σε ενδιαφέρει λιγότερο το ρυθμικό στοιχείο και γι’ αυτό του δίνεις και λιγότερη έμφαση;
Δεν δίνουμε λιγότερη βάση στο ρυθμικό στοιχείο, αλλά η απουσία των κρουστών μάς δημιουργεί την ανάγκη να «υπονοούμε» τον ρυθμό και να τον βγάζουμε από τις μελωδίες και τους αυτοσχεδιασμούς μας. Είναι επίσης μία νέα ιδέα, η οποία είχε τη ρίζα της στην κλασική παιδεία μου, η αντιμετώπιση, δηλαδή, της world jazz με όρους μουσικής δωματίου. Είναι μία καινούργια εμπειρία και την εκμεταλλεύομαι διπλά. Από το κλασικό σχήμα που παίζω και ενορχηστρώνω, το Quintarco της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, μεταφέρω την τεχνοτροπία της μουσικής δωματίου στο κουαρτέτο με το οποίο θα παίξουμε στον Φ.Σ. «Παρνασσός» και αντίστροφα μεταφέρω την «τζαζ» νοοτροπία στο Quintarco. Είναι από τις πιο όμορφες περιόδους της μουσικής διαδρομής μου.
Επίσης, αν δεν κάνω λάθος, είναι η πρώτη φορά που σε γκρουπ σου υπάρχει πνευστό όργανο, το κλαρίνο του Γιάννη Δίσκου. Τι σε έκανε να αποφασίσεις αυτή την προσθήκη και ποιες αλλαγές έφερε στη διαμόρφωση των νέων συνθέσεών σου;
Ωραία ερώτηση! Το κλαρίνο έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική μουσική. Μου αρέσει πολύ και θεωρώ ότι δίνει μεγάλο εύρος και στο ούτι, αλλά και στο σχήμα συνολικά. Το ότι κλαρίνο παίζει ο Γιάννης Δίσκος το θεωρώ τιμή μου, καθώς είναι ένας μουσικός πολύ μεγάλης ικανότητας και εμβέλειας. Η χημεία που έχουμε απογειώνει τη συνεργασία και έχουμε όλοι τη δυνατότητα να φέρνουμε τις προσωπικότητες και τις ιδέες μας στο σχήμα.
Αρα αυτό που θα ακούσει το κοινό που θα έρθει στη συναυλία σου στον Φ.Σ. «Παρνασσός» θα είναι πολύ διαφορετικό από ό,τι είχαμε συνηθίσει από εσένα στο παρελθόν ή μια εξέλιξή του;
Σαφώς και είναι η εξέλιξή του, και ναι, κάτι διαφορετικό. Υπάρχει σωρευμένη πείρα και αυτό φαίνεται. Στην πρώτη συναυλία μας τον Νοέμβριο στο Μέγαρο περάσαμε πολύ όμορφα και περιμέναμε έξι μήνες για να ξαναπαίξουμε, ώστε να έχει το κοινό την ευκαιρία να «ξεκουραστεί» και να του λείψουμε λίγο. Τα πράγματα είναι πολύ «ήσυχα» και ώριμα. Δεν επαναπαυόμαστε σε εντυπωσιασμούς, αλλά στην ουσία της μουσικής μας και στη δεξιοτεχνία του παιξίματός μας.
Υπάρχει κάποια ιδιαιτερότητα σε αυτή τη συναυλία σου σε σχέση με παλαιότερες;
Μία ωραία πλευρά αυτής της συνεργασίας είναι ότι όλοι πρέπει να φέρουν τουλάχιστον από ένα κομμάτι. Άρα το ρεπερτόριο είναι συλλογικό και έχει στοιχεία από όλους μας. Εξελίσσουμε όλοι μαζί τις συνθέσεις μας, αλλά παραλλάσουμε και εκείνες άλλων αγαπημένων συνθετών.
Πιστεύεις ότι η μουσική σου μπορεί να καταγραφεί εύκολα δισκογραφικά ή είναι φτιαγμένη κυρίως για να παίζεται και να ακούγεται ζωντανά;
Η jazz, η world και η κλασική μουσική είναι ιδιώματα προορισμένα να παίζονται ζωντανά και γραμμένα γι’ αυτόν τον σκοπό. Αυτό, βέβαια, δεν εμποδίζει να τα ηχογραφήσεις. Πιστεύω ότι είναι καλό να υπάρχει πάντα καταγραφή της μουσικής και να αποδίδεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στη ζωντανή εμφάνιση. Υπάρχουν projects που είναι καθαρά δισκογραφικά, αλλά όταν αποδοθούν ζωντανά, χάνουν αντικειμενικά λόγω της ροής. Δεν υπάρχει ο ίδιος αριθμός οργάνων ή τα εφέ του στούντιο.
Ποια είναι η γνώμη σου για την κατάσταση της σημερινής ελληνικής jazz σκηνής από την πλευρά της ύπαρξης κατάλληλων συναυλιακών χώρων, δισκογραφικής δυνατότητας, και οποιασδήποτε άλλη; Ποιος είναι ο απολογισμός σου γι’ αυτό που επιχείρησες στο «Zoo» και θεωρείς ότι η πανδημία/καραντίνα είναι ο μόνος λόγος που διακόπηκε;
Η ελληνική jazz σκηνή εξελίσσεται και αυτή με γοργούς ρυθμούς. Η μουσική και οι μουσικοί έχουν χτίσει πολύ καλό υπόβαθρο για την εξέλιξή της. Από την άλλη, η μουσική βιομηχανία μάς κοιτάει με... κιάλια και δεν επενδύει ως όφειλε, το ίδιο και το κράτος. Οι χώροι λιγοστοί, ανακυκλώνουν τα σχήματα στην καθημερινότητα της βιοπάλης, και αυτό έχει αποτέλεσμα να μην καταλογίζεται το κύρος που έχουν οι μουσικοί και η ίδια η μουσική. Μόνοι προωθούμε, με τη βοήθεια φίλων και φανατικών του είδους, μόνοι στήνουμε τις σκηνές, μόνοι βαδίζουμε σε όλο το φάσμα της εργασίας μας κυνηγώντας το μεροκάματο ή την επόμενη συναυλία. Ο μουσικός αυτών των ιδιωμάτων πρέπει να έχει πολλές ιδιότητες (μάνατζερ, ηχολήπτης, παραγωγός και άλλα) για να μπορέσει να κάνει μια συναυλία που θα του αποφέρει πολλές φορές μόλις 10 ευρώ ή και τίποτα. Υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά ελάχιστες. Το «Ζοο» ήταν μια ωραία προσπάθεια που κάναμε με τον φίλο μου Σπύρο Λευκοφρύδη και απέδωσε καρπούς. Καταφέραμε πράγματα, όπως π.χ. να ενσωματώσουμε τα «International Jazz Day» σε ένα μπαρ και να έχουν την αίγλη και τον χαρακτήρα που έπρεπε. Μόνο καλές αναμνήσεις έχω από εκεί. Η πανδημία ήταν πλήγμα για το «Ζοο» και όχι μόνο γι’ αυτό, αλλά μπορεί και να ήταν ώρα αλλαγών και γι’ αυτό να πρέπει να το δούμε σαν ευκαιρία. Θα φανεί...
Και τα προσεχή σχέδιά σου, άμεσα και ίσως και λίγο πιο μακροπρόθεσμα;
Θα προσπαθήσω να τελειώσω με τις ηχογραφήσεις και την παραγωγή του δίσκου του κουαρτέτου και θα ήθελα επίσης να ηχογραφήσω με το Quintarco το project που έχω ενορχηστρώσει για τη Σμύρνη. Και με τα δύο σχήματα κάνουμε προτάσεις για το καλοκαίρι και την επόμενη σεζόν στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, και ευελπιστούμε να αποδώσουν όλες οι προσπάθειές μας. Στην τελική, να παίζουμε θέλουμε, γιατί αυτό μας καθορίζει και μας δίνει κίνητρο και πνοή. Σας περιμένουμε!
