Το σημείωμα της προηγούμενης Κυριακής ήταν αφιερωμένο στο θέατρο του Μπρεχτ και ειδικά στη θεωρία του για το εφέ της αποξένωσης ή αποστασιοποίησης, που έχει γεννήσει τόσα προβλήματα ερμηνείας: ότι ο ηθοποιός πρέπει να κρατά μια «απόσταση» από τον ρόλο, σαν να τον αφηγείται ως τρίτος, με την κριτική του λειτουργία πάντα σε εγρήγορση. Να μετέχει μόνο στη σημασία που παίρνουν τα παθήματα με τον έλεο και με τον φόβο μέσω της μίμησης. Αλλά ποιας μίμησης; Όχι της καθημερινής, η οποία αποδίδει το ήθος και το ύφος των ηρώων «φυσικά», αλλά μιας άλλης, που πρέπει να την κατασκευάσουμε.
Τα πιο πάνω έχουν δημιουργήσει στους μελετητές την άποψη ότι ο Μπρεχτ είναι «αντιαριστοτελικός» και ότι «έτσι» πρέπει να παίζεται. Και πάλι όμως, δεν λύνεται το πρόβλημα όσο αυτό το «έτσι» παραμένει πρακτικά αναπόδοτο.
Το λάθος δεν είναι του Μπρεχτ, αλλά της σχολαστικής δυτικής κουλτούρας, που διάβασε λάθος την «Ποιητική» του Αριστοτέλη, ειδικά τον ορισμό της τραγωδίας, σύμφωνα με τον οποίο η τραγωδία είναι μίμηση πράξεως σπουδαίας και τέλειας, που διαθέτει μέγεθος (διάρκεια στον χρόνο) (…) η οποία με τον έλεο και με τον φόβο περαίνει, δηλαδή ολοκληρώνει σε σημασία την κάθαρση (το τέλος) τέτοιων (ελεεινών και φοβερών) παθημάτων. Βλέπουμε δηλαδή την κάθαρση να υποβιβάζεται σε απλώς τεχνικό όρο, δίνοντας χώρο στην «οικεία ηδονή», την αρμόζουσα δηλαδή στο εκάστοτε θεατρικό είδος ευχαρίστηση και διδασκαλία την οποία μεταφέρει το δράμα στον θεατή κατά τον Αριστοτέλη αλλά και κατά τον Μπρεχτ. Εδώ μπαίνει μάλλον τελεία στο ζήτημα του «αντιαριστοτελισμού» του Μπρεχτ.
Ερχομαι στις δύο φετινές παραστάσεις. Αρχίζοντας από την «Άνοδο του Αρτούρο Ούι» στο Θέατρο Αρκ, σε απόδοση-δραματουργική επεξεργασία, που δεν προδίδει το έργο, της Έλενας Τριανταφυλλοπούλου και του σκηνοθέτη Άρη Μπινιάρη. Πρόκειται για τη γνωστή παραβολή του Μπρεχτ με θέμα την άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ και του ναζιστικού κόμματος στη Γερμανία το 1933 και, συγχρόνως, για μια οξύτατη καταγγελία του αστικού καθεστώτος, της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που υπέθαλψε αυτή την ολέθρια εξέλιξη των πραγμάτων.
Η σκηνοθεσία του Άρη Μπινιάρη (κίνηση και χορογραφία της ταλαντούχας Χαράς Κότσαλη) πιάνει το έργο στις σωστές διαστάσεις του, μια μαύρη κωμωδία που ηχεί σαν «πένθιμο κατακόρυφο εμβατήριο» (Κώστας Καρυωτάκης) μιας αυτοκτονικής εποχής η οποία δεν έχει λήξει ακόμη, με τα «αυγά του φιδιού» να επωάζονται ξανά.
Η παράσταση βασίζεται στο κινηματογραφικό μοτίβο ενός «τσίρκου τρόμου», με καταιγιστικούς ρυθμούς και ανάλογο ύφος, τονίζοντας ιδιαίτερα το γκροτέσκο στοιχείο. Το πολιτικό μήνυμα έτσι βγαίνει εντελώς ξεκάθαρο: Ποτέ πια!
Οι ρόλοι έχουν διδαχθεί και αποδοθεί σωστά, «αποξενωμένοι» και «αποστασιοποιημένοι» δημιουργικά, με την πρέπουσα ελεγχόμενη εξωστρέφεια, από μια ομάδα λαμπρών ηθοποιών: Την εκρηκτική Αλεξία Σαπρανίδου ως Ντοκ Ντέζι, το άγριο και βελούδινο μαζί κορίτσι του λιμανιού. Την εκφραστική και ουσιαστική Μαρία Παρασύρη τη χαρήκαμε στους δύο της ρόλους. Τον Γιώργο Χρυσοστόμου, άρτιο και πειστικό ως Αρτούρο Ούι -παλιάτσο- Χίτλερ. Τον Φοίβο Συμεωνίδη ανατριχιαστικά «αληθινό» ως Γκίβολα-Γκέμπελς. Τον Γιάννη Αναστασάκη, αυθεντικό στον ρόλο του άβουλου και μοιραίου Ντόγκσμπερι-Προέδρου Χίντεμπουργκ που παρέδωσε την εξουσία στους δολοφόνους. Τον Μιχάλη Βαλάσογλου ως Ερνέστο Ρόμα, μισότρελο, παιδεραστή, φονιά και διαφθορέα, πρώην αρχηγό των SS. Τον στιγμιοτυπικό Θανάση Ισιδώρου στους δύο του ρόλους, ιδιαίτερα του κατηγορούμενου για την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ που είχαν βάλει οι ναζί. Τον ικανό Δαυίδ Μαλτέζε στους δύο συμπληρωματικούς του ρόλους, κατήγορο και χασάπη (Μπούτσερ). Τους καλούς Άρη Κασαπίδη (Γκούντβιλ, Χουκ) και Τάσο Κόρκο (Γκίρι). Τον Κώστα Κορωναίο στους δύο πετυχημένους ρόλους του (Κλαρκ και ηθοποιός). Τον Ερρίκο Μηλιάρη σε πέντε ρόλους! Με την ωραία μουσική σύνθεση και ενορχήστρωση του Αλέξανδρου Κτιστάκη. Με τα σημαίνοντα σκηνικά-κοστούμια του Πάρι Μέξη, τους «ομιλούντες» φωτισμούς της Στέλλας Κάλτσου, τους απόηχους ήχους του Χάρη Κρεμμύδα.
Θα πρέπει όμως να συνεχίσω την επόμενη Κυριακή με την άλλη μπρεχτική παράσταση, αυτή της Θεατρικής Ομάδας 2510 στα Εξάρχεια, τους «Δύο γιους», και με το «μπρεχτικά» σκηνοθετημένο έργο του Ανδρέα Ζαφείρη «Στη Γάζα δεν μένουν πια παιδιά».
