Η Ρούμενα Μπουζάροφσκα είναι νέα γυναίκα λογοτέχνης που ζει στην πόλη των Σκοπίων και εργάζεται ως καθηγήτρια αμερικανικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας της Β. Μακεδονίας. Οι παππούδες της ήταν Ελληνες που έφυγαν από την Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο, βρέθηκαν στην Τασκένδη της τότε Σοβιετικής Ενωσης και επέστρεψαν στην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας που ανήκε στην Ομόσπονδη Γιουγκοσλαβία, περιμένοντας να επιστρέψουν στην «πατρίδα». Η επιστροφή τους καθυστέρησε πολύ. Η Ρούμενα βρέθηκε στην Αθήνα , παρακολουθώντας στο Θέατρο «Θησείο» την πρεμιέρα μιας θεατρικής παράστασης που βασίζεται στο δικό της βιβλίο με τον τίτλο «Ο Ανδρας μου» - βιβλίο αφιερωμένο στην πατριαρχία-που στην Ελλάδα μεταφράστηκε από τις «Εκδόσεις Gutenberg» προκαλώντας την λύσσα των «χρυσαυγιτών» και των εθνικιστών.
Η συζήτηση μαζί της έγινε στα αγγλικά, γιατί μπορεί μόνο να διαβάζει ελληνικά ,αλλά όχι και να συζητά εφ’ όλης της ύλης. Η συζήτηση πέραν των ζητημάτων της έμφυλης βίας στην χώρα της, της αποτελεσματικότητας του κινήματος metoo στο οποίο ήταν ο πρωτεργάτης όχι μόνο στην Β. Μακεδονία αλλά και στα Βαλκάνια, της παρεμπόδισης από την εκκλησία και τα νεοσύστατα δεξιά κινήματα της ισότητας των δύο φύλων και του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών , επεκτάθηκε στην συμφωνία των Πρεσπών -την οποία υπερασπίζεται- στις αλλαγές που επέφερε στην καθημερινότητα την δική της και των ομοεθνών της η επίλυση μιας χρόνιας διαμάχης των δύο χωρών, τις συμπεριφορές που αντιμετωπίζει στην Ελλάδα όταν προφέρει το νέο όνομα της χώρας της, αλλά και η συνειδητοποίηση το πόσο απομονωμένες πολιτιστικά είναι ο δύο χώρες( Ελλάδα και Β. Μακεδονία) αν και γειτνιάζουν ,λόγω της χρόνιας απόστασης και διαμάχης ..
To βιβλίο σας «Ο Ανδρας μου» μεταφράστηκε σε άλλες γλώσσες, ανέβηκε σε άλλες θεατρικές σκηνές;
Ναι, «Ο Ανδρας μου», που εκδόθηκε αρχικά το 2014, έχει μεταφραστεί μέχρι στιγμής σε 15 γλώσσες. Με την παράσταση της Μαρίας Μαγκανάρη στο θέατρο «Θησείο», είναι η έκτη φορά που αυτό το βιβλίο ανεβαίνει στη σκηνή. Η πρώτη θεατρική διασκευή ήταν στη Βόρεια Μακεδονία, στο εθνικό θέατρο των Σκοπίων, σε σκηνοθεσία Νέλα Βίτοσεβιτς. Ακολούθησαν διασκευές στα εθνικά θέατρα της Λιουμπλιάνας, της Σλοβενίας, του Βελιγραδίου, της Σερβίας, του Ζάγκρεμπ, της Κροατίας- όπου υπάρχει επίσης ένα ανεξάρτητο θέατρο – και της Βουδαπέστης στην Ουγγαρία.
«Ο άντρας μου» περιγράφει πολλές διαφορετικές μορφές «πατριαρχίας» στην Βόρεια Μακεδονία. Υπάρχουν ομοιότητες στις συμπεριφορές , στις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, στις βαλκανικές χώρες; Η έμφυλη βία, η κακοποίηση και οι γυναικοκτονίες , είναι στην δημόσια συζήτηση στην χώρας σας;
Tο βιβλίο αναφέρεται στο τοπικό πλαίσιο της Βόρειας Μακεδονίας, αλλά η πατριαρχία είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Θα έλεγα ότι διαφέρει στον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται τοπικά, αλλά στην πραγματικότητα είναι το ίδιο φαινόμενο. Φυσικά υπάρχουν ομοιότητες με το πώς λειτουργεί η πατριαρχία στα Βαλκάνια, επειδή έχουμε κοινή ιστορία και παρόμοιους πολιτισμούς. Και ναι, υπάρχει ένα ισχυρό φεμινιστικό κίνημα στη Βόρεια Μακεδονία που αντιμετωπίζει ζητήματα όπως είναι η ενδοοικογενειακή βία, οι γυναικοκτονίες και η οικονομική ανισότητα.
Πόσο δύσκολη και αργή είναι η χειραφέτηση και η ριζοσπαστικοποίηση μιας γυναίκας στην χώρα σας και ποιά τα εμπόδια που αντιμετωπίζει το κίνημα metoo ή το φεμινιστικό κίνημα;
Απ: Πιστεύω ότι ήμασταν οι πρώτοι στα Βαλκάνια που ξεκινήσαμε μια εκδοχή του #metoo κινήματος τον Ιανουάριο του 2019, που ονομάζεται #segakazuvam ή «μιλώ τώρα». Ήμασταν μια ομάδα επτά γυναικών που το ξεκινήσαμε αρχικά. ‘Ολες φεμινίστριες και φίλες. Κάθε μία από εμάς ζήτησε από περίπου 20 άλλες γυναίκες να μοιραστούν μια ιστορία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακριβώς το μεσημέρι της 16ης Ιανουαρίου σχετικά με κακοποίηση ή παρενόχληση που είχαν υποστεί από κάποιον που κατείχε θέση εξουσίας. Περίπου 100 από εμάς μοιραστήκαμε τις πρώτες ιστορίες και στη συνέχεια άλλες γυναίκες άρχισαν να μοιράζονται μαζικά ιστορίες. Ήταν αποκαλυπτικό για την κοινωνία μας να δούμε πόση κακοποίηση υπήρχε εκεί έξω ,σε ιδρύματα , σχολεία - πανεπιστήμια, και φυσικά, σε χώρους εργασίας. Η κυβέρνηση μας υποστήριξε μόνο στα λόγια .Θεσμικά δεν άλλαξαν πολλά πράγματα. Αυτό που άλλαξε ήταν ότι μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας , πρώτο βήμα για τις θεσμικές αλλαγές..
Αυτό που κατάφεραν να επιτύχουν με τις διεκδικήσεις τους οι φεμινίστριες και οι ακτιβίστριες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι η κύρωση της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης , η κατάργηση του νόμου περί αμβλώσεων -που έγινε περιοριστικός κατά τη διάρκεια της αυταρχικής κυβέρνησης του Γκρουέφσκι-και η ψήφιση ενός νόμου κατά των διακρίσεων.
Ωστόσο, η θέσπιση νόμου για την ισότητα των φύλων παρεμποδίζεται σοβαρά από την εκκλησία και από ορισμένα νεοσυσταθέντα δεξιά κινήματα που αντιδρούν και στην εισαγωγή του μαθήματος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία. Η εκκλησία δεν έχει τόσο ισχυρή επιρροή στην Β. Μακεδονία , όσο στην Ελλάδα, καθώς είχαμε μια σοσιαλιστική κυβέρνηση μέχρι το 1991 και υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ εκκλησίας και κράτους, όπως και διαχωρισμός εκκλησίας και εκπαίδευσης μέχρι πρόσφατα. Ωστόσο και αυτό αλλάζει, καθώς αυξάνονται τα κινήματα των αντιεμβολιαστών , των αντι-έμφυλων και αντι-ΛΟΑΤΚΙ τρανσφοβικών θεωριών συνωμοσίας, όπως αυτά που έχουμε δει στις ΗΠΑ. Και τώρα, δυστυχώς δεν έχουμε γάμους ομόφυλων ζευγαριών .Δεδομένου ότι ο νόμος για την ισότητα των φύλων έχει μπλοκαριστεί, είναι δύσκολο για τα τρανς άτομα να αλλάξουν και τα έγγραφα της ταυτότητάς τους.
Δηλώνετε υπέρμαχη της «Συμφωνίας των Πρεσπών». Πέντε χρόνια μετά τι έχει αλλάξει στην δική σας καθημερινότητα είτε στην χώρας σας ή όταν έρχεστε στην Ελλάδα. Συνυπάρχουν πλέον αρμονικά οι δύο πλευρές του εαυτού σας και της οικογένεια σας; Πώς αποδράσατε από την "φυλακή του παρελθόντος ";
Υποστηρίζω την «συμφωνία των Πρεσπών» διότι θέλω οι δύο χώρες να προχωρήσουν και πιστεύω ότι η συμφωνία προσφέρει αυτήν την ευκαιρία. Αλλά νομίζω ότι η αλλαγή του ονόματος μιας χώρας είναι επίσης βαθιά τραυματική και προβληματική. Δεν νομίζω ότι οι Έλληνες το καταλαβαίνουν αυτό, λόγω των δεκαετιών εθνικιστικής προπαγάνδας και στις δύο πλευρές , που εξασθένισαν τη μεταξύ μας σχέση. Ωστόσο, η Ελλάδα ήταν πάντα η μεγαλύτερη, η ισχυρότερη και η πλουσιότερη και από θέση ισχύος στις διαπραγματεύσεις ,επομένως άδικη. Θα ήταν υπέροχο αν οι μεγαλύτεροι και ισχυρότεροι μπορούσαν να βοηθήσουν τους μικρότερους και τους φτωχότερους, έτσι δεν είναι; Αντ' αυτού, αντιμετωπίσαμε εμπάργκο και πολιτικούς αποκλεισμούς και στο τέλος, αλλάξαμε το όνομα, μια ιστορική πρωτιά. Γι' αυτό, μας υποσχέθηκαν ταχύτερη ένταξη στην ΕΕ. Αλλά τώρα, εξαιτίας αυτού του προηγούμενου, η Βουλγαρία μας εκβιάζει για να αλλάξουμε το σύνταγμά μας.
Ρωτήσατε πώς η αλλαγή του ονόματος της χώρας έχει επηρεάσει την καθημερινή μας ζωή: πρέπει να αλλάξουμε όλα τα διαβατήρια, τις ταυτότητες και τις άδειες οδήγησης τώρα. Έτσι εγώ δεν θα έχω έγκυρο διαβατήριο από τις 12 Φεβρουαρίου ή άδεια οδήγησης, επειδή δεν έχουμε την διοικητική ικανότητα να αλλάξουμε τα έγγραφα τόσων πολλών ανθρώπων... Είναι αδύνατο να κλείσουμε ραντεβού, και αν το καταφέρουμε , οι ουρές είναι ατελείωτες σε βαθμό που χάνεται κάθε ιδέα ανθρώπινης αξιοπρέπειας... Έτσι, αυτή δεν ήταν μια εύκολη συμφωνία για τους ανθρώπους, ούτε ήταν δημοφιλής.
Τι έχει αλλάξει για μένα όταν πάω στην Ελλάδα; Δεν χρειάζεται να ανατριχιάζω κάθε φορά που με ρωτούν από πού είμαι, ή να δέχομαι διαλέξεις στα καφενεία για το ποιά είμαι και από πού προέρχομαι. Αλλά παρατηρώ πόσο ταμπού είναι για τους ανθρώπους να λένε από πού είμαι ή να λένε το όνομα της γλώσσας μου . Η « Βόρεια Μακεδονία» αναφέρεται ως «η χώρα σας», η μακεδονική γλώσσα αλλάζει πάντα στις συνεντεύξεις ως «Βορειομακεδονική» ή «Σλαβομακεδονική», κάτι που δεν υφίσταται σύμφωνα με τη «συμφωνία των Πρεσπών». Πρέπει πάντα να διαφωνώ με δημοσιογράφους ή εφημερίδες και πρέπει να ελέγχω όλα όσα δημοσιεύονται για μένα. Το όνομα, εξακολουθεί να είναι τόσο ταμπού στην Ελλάδα, που αν το πω μπροστά σε κόσμο, ακούγεται σαν ύβρις. Το ίδιο συμβαίνει και στην ευρύτερη οικογένειά μου στην Ελλάδα. Μερικοί άνθρωποι που είναι αριστεροί και δεν έχουν εθνικιστικές τάσεις δεν νοιάζονται. Αλλά για όσους είναι εθνικιστές, εξακολουθώ να είμαι «Σλαβομακεδόνας» ή «κατάγομαι από τα Σκόπια».
Η συμφωνία των Πρεσπών «απελευθέρωσε» ή «περιόρισε» τις εθνικιστικές φωνές στην χώρα σας;
Νομίζω και τα δύο. Δεν νομίζω ότι η κατάσταση στην Ελλάδα είναι διαφορετική. Εκείνοι που υποστήριξαν την συμφωνία θεωρούνται προδότες από τους εθνικιστές ή από τους δεξιούς. Αλλά από την άλλη πλευρά, βλέπω πώς οι άνθρωποι είναι ανακουφισμένοι που αυτή η 30χρονη σύγκρουση έχει τελειώσει. Οι Έλληνες και οι Μακεδόνες είναι παρόμοιοι στον πολιτισμό και τη συμπεριφορά, οπότε ανοίγει τις πόρτες η συμφωνία για να είμαστε πιο κοντά ο ένας στον άλλο. Νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι καλωσορίζουν αυτήν την ιδέα.
Ο εκδοτικός οίκος «Gutenberg” δέχτηκε στο παρελθόν επιθέσεις "Xρυσαυγιτών" γιατί μετάφρασε στα ελληνικά το βιβλίο σας «ο Ανδρας μου». Έκτοτε εσείς δεχτήκατε απειλές ,προσβολές και ταπεινώσεις;
Α, όχι, ούτε από την Ελλάδα, αλλά ούτε και από τη Βόρεια Μακεδονία. Μερικές άσχημες λέξεις εδώ και εκεί, αλλά τίποτα σημαντικό. Ωστόσο, έχω λάβει μερικά μακρόσυρτα βαρετά μηνύματα από άνδρες εξηγώντας σε μένα πατερναλιστικά την την ιστορία της χώρας μου και της οικογένειάς μου … Φυσικά, δεν τα διαβάζω ούτε τα παίρνω στα σοβαρά – γελάω. Αλλά είμαι περήφανη για τον εκδοτικό οίκο Gutenberg” που έκανε ένα τέτοιο βήμα. Ηταν πολύ γενναίοι και άνοιξαν τις πόρτες σε περισσότερες ευκαιρίες συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών. Μπορείτε να φανταστείτε ότι είμαι η πρώτη συγγραφέας από τη Βόρεια Μακεδονία που εκδόθηκε στην Ελλάδα! Τώρα χαίρομαι που βλέπω ότι δημοσιεύεται και η συγγραφέας Lidija Dimkovska. Κατά τη γνώμη μου, μια απειλή από έναν εθνικιστή μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως φιλοφρόνηση και σημάδι ότι κάτι καλό κάνεις.
Οι πολιτικές εντάσεις σας εμπόδισαν να μάθετε καλά ελληνικά. Θέλετε κάποια στιγμή να συνεργαστείτε με κάποιο ελληνικό Πανεπιστήμιο; Σας έχει "αγγίξει" κάποιο έργο Έλληνα λογοτέχνη ή σκηνοθέτη. Η λέξη" Ελλάδα" ποιές εικόνες σας φέρνει στο μυαλό;
Τώρα μαθαίνω ελληνικά και θέλω να μάθω περισσότερα για την ελληνική λογοτεχνία και επίσης να την διαβάζω από το πρωτότυπο. Αυτό θα πάρει κάποιο χρόνο. Κατά τα άλλα, γνωρίζω τους κλασικούς – πάντα αγαπούσα τον Καβάφη, για παράδειγμα. Τον Λάνθιμο, βέβαια από σύγχρονους σκηνοθέτες. Αλλά η σύνδεσή μεταξύ των δυο χωρών ήταν τόσο χαμένη που ξέρω πολύ λίγα. Επίσης, η Ελλάδα είναι πολύ νησιωτική όσον αφορά τον πολιτισμό και δεν αναμειγνύεται με την περιφερειακή σκηνή. Υπάρχει μια ισχυρή συνεργασία μεταξύ όλων των πρώην γιουγκοσλαβικών χωρών, ακόμη και της Αλβανίας, του Κοσσυφοπεδίου και της Βουλγαρίας, αλλά η Ελλάδα είναι εκτός αυτού του βαλκανικού χάρτη, οπότε δεν μαθαίνουμε πολλά ο ένας για τον πολιτισμό και την τέχνη του άλλου. Συνειδητοποιώ κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα, ότι είναι ένας πολιτιστικός κόσμος που νιώθει περιχαρακωμένος στον εαυτό του.
