Ποιος είναι εντέλει αυτός ο «καταραμένος» ποιητής Ζαν Ζενέ που ο Σαρτρ, στην ογκώδη βιογραφία που του αφιέρωσε, ονόμασε «Άγιο, θεατρίνο και μάρτυρα»; Να σημειώσω, επίσης, ότι ο Ζενέ, μετά τη δημοσίευση της βιογραφίας του με τον πιο πάνω τίτλο από τον Σαρτρ, έκανε πολλά χρόνια να ξαναγράψει θέατρο. Γιατί, άραγε; Οι λόγοι είναι πολλοί.
Μπορούμε, ως πρώτη προσέγγιση, να πούμε ότι τα έργα του Ζενέ κινούνται στην «κόψη» μιας ατομικής συνείδησης επαναστατημένης και ασυμβίβαστης, η οποία, κλεισμένη στον δικό της κόσμο, αποκομμένη από το συλλογικό γίγνεσθαι, αρνείται κατηγορηματικά και πλήρως την εξωτερική πραγματικότητα, μην έχοντας άλλη επιλογή από το να απορρίψει ολοκληρωτικά τον κόσμο ή τον εαυτό της. Αλλά μια αληθινά επαναστατημένη συνείδηση δεν μπορεί να συνεχίζει επ’ άπειρον να απορρίπτει τον κόσμο, αλλιώς η επανάστασή της δεν θα είχε κανένα νόημα αφού θα στρεφόταν εναντίον του τίποτε, του μηδενός. Έτσι εξηγείται η παράδοξη, αντιφατική δήλωση του Ζενέ κατά της επανάστασης: «Θα ήθελα αυτός ο κόσμος να μην αλλάξει, για να μπορώ να τα βάζω μαζί του». Ο Ζενέ, υπό αυτήν την έννοια, κρύβει στο βάθος όχι έναν αναρχικό, αλλά έναν παρεξηγημένο ανθρωπιστή, η σκέψη του οποίου πηγάζει από την ίδια λογική που διακρίνει απόλυτα το «είναι» από το «φαίνεσθαι» και βλέπει την υποκειμενική φύση του ανθρώπου και την αντικειμενική τάξη του κόσμου ως δύο ξεχωριστές κατηγορίες, οι οποίες επικοινωνούν μόνο μέσα από μια θολή αίσθηση του «υπάρχειν». Που θεωρεί, αν θέλουμε, την ανθρώπινη ύπαρξη ως πεπερασμένη και τον θάνατο ως οριστικό ενταφιασμό των ονείρων του ανθρώπου. Τι μας μένει τότε; Ένα αδιάκοπο, συνεχές παιχνίδι θεατρικών μεταμορφώσεων, όπου ο κόσμος είναι μια απέραντη σκηνή και ο άνθρωπος ένας τραγικός θεατρίνος, άψυχη κούκλα στα χέρια μιας τρομερής, κακόβουλης και ακατανόητης θεότητας. Η Ιστορία μεταβάλλεται τότε σε μηχανιστική αντανάκλαση της σκέψης του ανθρώπου, η οποία γεννά φαντάσματα που γεννούν αενάως άλλα φαντάσματα, σε ένα παιχνίδι αντικριστών κατόπτρων, όχι άλλο από μια ανορθόδοξη υπέρβαση του δυτικού ιδεαλισμού και της μεταφυσικής που διακρίνει μόνο απόλυτα μεγέθη, ενώ της διαφεύγουν οι μισοφωτισμένες πλευρές της ύπαρξης όπου μπορεί ο απαρηγόρητος άνθρωπος να καταφεύγει.
Ο Ζενέ, ευτυχώς, είναι τελικά ένας ποιητής που βρίσκει ανάμεσα στο «ποιείν» και στο «πράττειν» τη «στενή οδό» της παρηγορητικής αλήθειας. Επειδή έχει αναδυθεί μέσα από τους βυθούς και τα απόβλητα μιας κοινωνίας, όχι από το διανοούμενο κομμάτι της. Αναμοχλεύοντας τη λάσπη τους και φέροντας ένα φωτοστέφανο μαύρης αγιότητας.
Τι είναι οι «Δούλες»; Η Κλαιρ και η Σολάνζ, δυο αδερφές δεμένες στο άρμα της κοινής τους μοίρας, να υπηρετούν μια «κυρία» που ακόμα και αν δεν υπήρχε θα έπρεπε να την εφεύρουν για να αποκτήσει νόημα η ζωή τους, καταφεύγουν στη φαντασία και στο όνειρο, στο παίγνιο για να εκτονώσουν την οργή και τον πόνο τους, μέχρι η πραγματικότητα να τις αιφνιδιάσει ξαφνικά και απρόβλεπτα. Έτσι οι «Δούλες», παρά το παιγνιώδες ύφος τους και το παραπλανητικό «στιλ» του «θεάτρου μέσα στο θέατρο», με τη διπλή τους άρνηση του ψευδούς «ανθρωπισμού» των ισχυρών, μπορεί και πρέπει να παίζονται «κατά γράμμα», επειδή ακριβώς «δύο αρνήσεις μάς κάνουν μία κατάφαση».
Ετσι τις παρακολουθήσαμε να παίζονται στο Θέατρο «Δήλος», σε εξαιρετική μετάφραση της Έλσας Ανδριανού, από τη λαμπρή ομάδα της Εταιρείας «Πάνδημος Ηώς», στην εμπνευσμένη, ευρηματική σκηνοθεσία του Άρη Τρουπάκη που υπογράφει και τη μουσική επιμέλεια, με κίνηση του Κωνσταντίνου Καρβουνιάρη: ως μια μαύρη κωμωδία ονειροφαντασίας και τρέλας. Η καλύτερη και αρτιότερη παράσταση που έχω δει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα του δύσκολου, πολυπαιγμένου αυτού έργου. Η Δήμητρα Χατούπη (δυναμική Σολάνζ), η Μαρία Σαββίδου (παθητική Κλαιρ) και η Μαρία Νίκα (πανταχού παρούσα «κυρία») δίνουν μέσα από συνεχείς ανατροπές χαρακτήρων και τρόπων, σε άριστη τεχνική, με προεξάρχουσα τη Δήμητρα Χατούπη, ένα αληθινό ρεσιτάλ δημιουργικής υποκριτικής, από την κωμωδία στο δράμα, καθηλώνοντας το κοινό. Με τα «μαγικά» σκηνικά-κοστούμια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη να απογειώνουν το όλον.
