Κάθε Σάββατο ο Βασίλης Λέκκας και η Ιωάννα Εμμανουήλ παρουσιάζουν στο Caja De Musica το πρόγραμμα «Καζαντζίδης, Μοσχολιού: Η λαϊκή τους ιστορία», ερμηνεύοντας αντίστοιχα τραγούδια αυτών των δύο φωνών που ήταν ακρογωνιαίοι λίθοι του λαϊκού τραγουδιού μας. Συνομιλήσαμε με τον εκλεκτό ερμηνευτή, που στη μακρά διαδρομή του έχει δοκιμαστεί σε πολλά ιδιώματα, για το κίνητρο αυτής της ξεχωριστής μουσικής παράστασης και τι εκφράζει στο σήμερα.
Σε γνωρίσαμε και σε ξέρουμε ως τον λυρικό ερμηνευτή τραγουδιών πριν από όλα του Μάνου Χατζιδάκι και μετά του αείμνηστου Γιάννη Σπάθα και άλλων ανάλογων δημιουργών. Θα έλεγα, λοιπόν, ότι προξενεί μια μικρή έκπληξη το να κάνεις ένα ολόκληρο πρόγραμμα με τα «βαριά» λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη.
Εκτός από τους Χατζιδάκι και Σπάθα έχω συνεργαστεί και ερμηνεύσει τραγούδια αρκετών άλλων συνθετών, κάποιων από αυτούς αμιγώς λαϊκών, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος. Δεν είναι παράδοξο λοιπόν. Το κριτήριό μου είναι πάντα να πρόκειται για τραγούδια αληθινά και με ουσία.
Ποια ήταν η σχέση σου με τον Στέλιο Καζαντζίδη και τα τραγούδια του ως ακροατής από μικρός και καθώς μεγάλωνες, και πριν ίσως αποφασίσεις να γίνεις τραγουδιστής;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε ένα χωριό κοντά στις Σέρρες, σε μια περιοχή που πριν από όλα άκουγες συνεχώς και είχαν πολύ μεγάλη σημασία η παραδοσιακή και αμέσως μετά η λαϊκή μουσική μας, την οποία κυρίως εκπροσωπούσε ο Στέλιος Καζαντζίδης. Για εμένα, βέβαια, αυτά τα δύο συνδέονται άμεσα, οι ρίζες αμφοτέρων είναι στη βυζαντινή μουσική. Για την ακρίβεια, βλέπω μια άρρηκτη συνέχεια, πρώτα η βυζαντινή, μετά η παραδοσιακή και τέλος αρχικά το ρεμπέτικο και μετά το λαϊκό τραγούδι επώνυμων δημιουργών, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης. Μια συνέχεια με ρίζες στο ίδιο πλούσιο και εύφορο έδαφος.
Θεωρείς ότι ως ερμηνευτής έχεις δεχθεί επιρροή από τον Στέλιο Καζαντζίδη;
Το τι είναι επιρροή εξαρτάται από το πώς αντιμετωπίζεις το τραγούδι. Προσωπικά, όταν άκουγα ένα τραγούδι, μπορεί βέβαια να ήταν η ερμηνεία που προσέλκυε την προσοχή μου, αλλά στη συνέχεια περνούσα σε ένα δεύτερο επίπεδο, πίσω από αυτήν. Προσπαθούσα να επικοινωνήσω με το σύνολό του, τη γλώσσα και το περιεχόμενο των στίχων, το ύφος της σύνθεσης, ακόμα και την ενορχήστρωση. Αν επρόκειτο για κάτι αληθινά αξιόλογο, επέστρεφα στην ερμηνεία, στο αν και κατά πόσο υπηρετούσε και εξέφραζε όλα αυτά. Όταν αυτά τα δύο συνάδουν και αλληλοσυμπληρώνονται, έχουμε τον ιδανικό, τον τέλειο συνδυασμό. Τα περισσότερα από τα τραγούδια που ερμήνευσε πρώτος ο Στέλιος Καζαντζίδης εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία, οπότε, υπό αυτή την έννοια, ναι, είναι μία από τις πολλές επιρροές μου. Όμως -χωρίς να κατηγορώ άλλους και άλλες που το κάνουν αυτό- ποτέ δεν προσπάθησα να μιμηθώ το ύφος του, όπως άλλωστε και οποιουδήποτε άλλου. Δεν με ενδιαφέρει αυτό, πέρα από το ότι το θεωρώ περιττό. Γιατί να προσπαθήσεις να μιμηθείς κάτι που έχει καταξιωθεί στο μυαλό και στην ψυχή του κόσμου στην αυθεντική εκτέλεσή του; Έτσι αυτό που κάνω είναι να ερμηνεύω την αλήθεια αυτών των τραγουδιών που γνώρισα και αγάπησα από τον Καζαντζίδη, αλλά τραγουδώντας τα σαν Βασίλης.
Πιστεύεις ότι η θεματολογία των τραγουδιών του Καζαντζίδη έχει σημασία και εκφράζει σε κάποια σημεία την εποχή μας ή λειτουργεί πια ως ανάμνηση παλαιότερων, ακόμα και για όσους/ες δεν τις έχουν ζήσει;
Ως προς αυτό, νομίζω ότι υπάρχει μια διαδεδομένη παρεξήγηση, ο Καζαντζίδης δεν τραγούδησε μόνο για την ξενιτιά, τη μετανάστευση και τον καημό της μάνας. Πολλά τραγούδια του είναι τέτοια, υπάρχουν όμως και άλλα για τη ματαίωση και τα αδιέξοδα του έρωτα, για τις δυσκολίες της ζωής, την κοινωνία, ακόμα και πολιτικά. Από την άλλη, μπορεί μεν να μην έχουμε τη μαζική μετανάστευση των δεκαετιών του ’50 και του ’60, αλλά πόσα νέα παιδιά εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης; Πάρα πολλά πράγματα που νομίζουμε ότι έχουν τελειώσει ή έμειναν στο παρελθόν είναι ακόμα, πάντα εδώ, απλώς η επιφάνεια των φαινομένων αλλάζει ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Γι’ αυτό και τα περισσότερα από τα τραγούδια του Καζαντζίδη παραμένουν επίκαιρα, μιλούν για διαχρονικά θέματα και για τα ανθρώπινα πάθη.
Πώς και γιατί, όμως, συνδέονται ο Στέλιος Καζαντζίδης και η Βίκυ Μοσχολιού;
Κατ’ αρχάς, η μελέτη μου του έργου του Καζαντζίδη αλλά και η ενασχόλησή μου μαζί του πηγαίνει αρκετά πίσω. Το 2015 έκανα τον δίσκο «Να σου δώσω μια να σπάσεις» που περιείχε αποκλειστικά τραγούδια του Καζαντζίδη, τα οποία μετά παρουσίασα σε αρκετές ζωντανές εμφανίσεις στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Όταν πέρυσι άρχισα να προετοιμάζω τις εμφανίσεις στο Caja De Musica, σκέφτηκα ότι τα τραγούδια του θα μπορούσαν να συμπληρωθούν με αυτά της Βίκυς Μοσχολιού. Οι δυο τους έχουν πολλά κοινά, είναι δύο παράλληλοι κόσμοι. Μπορεί η συνεργασία τους να ήταν σύντομη και ο Καζαντζίδης να σταμάτησε να εμφανίζεται όταν ήταν περίπου τριάντα πέντε ετών, ενώ, αντίθετα, η Μοσχολιού εμφανιζόταν σχεδόν μέχρι τον θάνατό της, αλλά συνέχισε να δισκογραφεί. Η δισκογραφία και των δύο είναι πάρα πολύ πλούσια, αμφότεροι έχουν ερμηνεύσει τραγούδια των Χατζιδάκι και Θεοδωράκη και αρκετών άλλων σημαντικών λαϊκών συνθετών, και επίσης πολλά τραγούδια τους έχουν ανάλογη ή πολύ κοντινή θεματολογία. Η Ιωάννα Εμμανουήλ μπορεί να μην είναι τόσο γνωστή, αλλά η φωνή και η ερμηνεία της είναι από τις πιο κατάλληλες για τα τραγούδια της Μοσχολιού. Έχουμε επιλέξει αντίστοιχα τραγούδια που να έχουν σχέση μεταξύ τους, για παράδειγμα ένα τραγούδι του Καζαντζίδη για την ξενιτιά ακολουθείται από ένα τραγούδι της Μοσχολιού για τη μετανάστευση. Γι’ αυτό, άλλωστε, και πολλά τραγούδια τα ερμηνεύουμε ντουέτο.
Ποια είναι η αίσθησή σου γενικά από το Caja De Musica και ειδικότερα σε σχέση με το πρόγραμμά σας;
Το Caja De Musica είναι ένας όμορφος χώρος μεσαίας χωρητικότητας, ούτε μεγάλος ούτε μικρός. Κάπου μου θυμίζει έναν άλλο χώρο που εμφανιζόμουν τακτικά παλαιότερα, το Χαμάμ. Η διαφορά είναι ότι έχει υπερυψωμένη σκηνή που είναι κατάλληλη για τη διευρυμένη, επταμελή λαϊκή ορχήστρα, η οποία ήξερα ότι ήταν αναγκαία γι’ αυτό το εγχείρημα, και διαθέτει τον πολύ καλό ήχο που απαιτεί μια τέτοια ορχήστρα. Δεν υπάρχουν πια πολλοί χώροι τέτοιας χωρητικότητας αλλά και νοοτροπίας στην Αθήνα, όπως συνέβαινε παλαιότερα. Ξεκινήσαμε πέρυσι με λίγες εμφανίσεις που είχαν τόση αποδοχή από τον κόσμο, ώστε αποφασίσαμε να τις επαναλάβουμε φέτος. Πηγαίνουμε πολύ καλά και γι’ αυτό θα είμαστε εκεί για αρκετά ακόμα Σάββατα. Παρατηρώ ότι ο κόσμος, ανάμεσά του και αρκετά νέα παιδιά, δεν έρχεται απλώς για να παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα, αλλά συμμετέχει. Χαίρονται, συγκινούνται, τραγουδούν μαζί μας, χορεύουν, το βλέπω στα μάτια τους μετά το τέλος της παράστασης ότι κάτι τους έχει αφήσει και το παίρνουν μαζί τους. Αυτό κάθε φορά κα σε κάθε περίσταση είναι για εμένα το σημαντικότερο…
Ιωάννα Εμμανουήλ - «Η στάση της Μοσχολιού απέναντι στο τραγούδι είναι για εμένα φυλακτό»
Η νεαρή ερμηνεύτρια με την αυθεντική λαϊκή φωνή μιλάει για το τι είναι και συμβολίζει για εκείνη η σπουδαία Βίκυ Μοσχολιού.
Τι σήμαινε για εσένα ως ακροάτρια η φωνή και η ερμηνεία, αλλά και τα τραγούδια που έλεγε η Βίκυ Μοσχολιού και αντίστοιχα πόσο σε διαμόρφωσαν ίσως ως τραγουδίστρια στη συνέχεια;
Η Βίκυ Μοσχολιού είχε την πλέον δωρική ερμηνεία και την πιο «λεβέντικη» φωνή. Υπηρέτησε, με ιδανικό για εμένα τρόπο, τόσο το κοινωνικοπολιτικό όσο και το ερωτικό, λαϊκό και μη, τραγούδι. Απέδιδε τον στίχο και δεν στόχευε στην αυτοπροβολή. Ναι, αυτή τη στάση την κρατάω σαν φυλαχτό.
Πώς σκεφτήκατε με τον Βασίλη Λέκκα αυτή την παράσταση και τι θεωρείτε ότι συνδέει τη Βίκυ Μοσχολιού με τον Στέλιο Καζαντζίδη, καθώς δεν είχαν συνεργαστεί;
Και όμως, όχι μόνο συνεργάστηκαν, αλλά και την παράτησε και στην Αυστραλία μόνη! Άσχετα με αυτή την ιστορία της σύντομης συνεργασίας τους, έχουν πολύ κοινά ρεπερτόρια. Μίλησαν για τη φτώχεια, την ξενιτιά, τον πόνο, τον έρωτα.
Ερμηνεύεις τα τραγούδια της Βίκυς Μοσχολιού ακολουθώντας το δικό της ύφος και ίχνος ή προσπαθείς -με όλο τον σεβασμό, βέβαια, σε εκείνη- να τους δώσεις τη δική σου σφραγίδα και διάσταση;
Ως ερμηνεύτρια εποχών και καταστάσεων που στην πλειονότητά τους δεν έχω ζήσει, κράτησα τους υπέροχους, χαμηλούς τόνους της γιατί δίνουν το στίγμα της. Από εκεί και πέρα προσπαθούσα και προσπαθώ να αποδώσω το νόημα που έχει για εμένα κάθε τραγούδι.
