«Το έργο αυτό δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί δίχως όλους εκείνους που είχαν το σθένος να καταθέσουν τα όσα έζησαν στις δίκες που έγιναν μετά τη Μεταπολίτευση, καθώς και εκείνους που θέλησαν να μας αφηγηθούν τις εμπειρίες τους σε προσωπικές συνεντεύξεις» έλεγε τη Δευτέρα το βράδυ ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, εμφανώς αμήχανος, καθώς αποφεύγει οτιδήποτε αυτοαναφορικό, και εμφανώς συγκινημένος, καθώς απέναντί του είχε ένα πλήθος καθισμένων και ορθίων που γέμισαν ασφυκτικά το αμφιθέατρο «Λεωνίδας Ζάρβας» για να παρακολουθήσουν την παρουσίαση του βιβλίου του «Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο. Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973», που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα από τις εκδόσεις Θεμέλιο στη σειρά «Ιστορική Βιβλιοθήκη». Ο ιστορικός που με την προηγούμενη έρευνά του τεκμηρίωσε τους 25 έως τότε καταγεγραμμένους νεκρούς του Πολυτεχνείου θέτοντας το ισχυρότερο ανάχωμα στους αναθεωρητισμούς που αναπτύχθηκαν, σε τούτο το βιβλίο δίνει φωνή στους αφανείς αγωνιστές που συγκρότησαν τη λαϊκή εξέγερση εκείνων των ημερών στοιχειοθετώντας όλα τα τεκμήρια που καταδεικνύουν τη συμβολή της εξέγερσης στην πτώση της Χούντας. Μαθητές, οικοδόμοι, εργάτες, υπάλληλοι, άντρες και γυναίκες που συμμετείχαν σε όσα διαδραματίστηκαν έξω από την πύλη του Πολυτεχνείου συγκροτούν την ανθρωπογεωγραφία του βιβλίου. Νεκροί και τραυματίες, ιδωμένοι από τα μάτια όσων έζησαν τα γεγονότα και τα αφηγούνται σε πρώτο πρόσωπο, συνθέτουν το νήμα της αφήγησης και συγκροτούν σε ιστορικό σώμα τη ζώσα εν πολλοίς μνήμη.
Αφιερωμένο στους αφανείς
«Σε όλους αυτούς τους αφανείς ήρωες της εξέγερσης του 1973, πολλοί από τους οποίους δεν είναι πια στη ζωή, ενώ αρκετοί από τους υπόλοιπους δεν θα μάθουν ίσως ποτέ ότι πρωταγωνιστούν στις σελίδες αυτού του βιβλίου γιατί δεν έχουν την ευχέρεια συμμετοχής στα δίκτυα διάδοσης τέτοιου τύπου πληροφοριών, όπως είναι η έκδοση νέων βιβλίων. Σε όλους αυτούς αφιερώνεται αυτό το βιβλίο» έλεγε ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης. Σε άλλες συνθήκες, με αυτά τα λόγια θα είχε ολοκληρώσει τη λιτή παρέμβασή του στο τέλος των ομιλιών. Ωστόσο, η «ξαφνική απώλεια» ενός πολύ σημαντικού ανθρώπου, μουσικού και μουσικολόγου, του Χάρη Ξανθουδάκη, ώθησε τον ιστορικό να κάνει μια μικρή σπονδή στη μνήμη του «συμφοιτητή» του αναφερόμενος σε μια πτυχή «που δεν εμφανίζεται στα βιογραφικά του Χ. Ξανθουδάκη». «Συμμετείχε πολύ ενεργά στο αντιδικτατορικό κίνημα και υπήρξε μέλος της παράνομης Επιτροπής Αγώνα της Φιλοσοφικής Σχολής. Φυσικά, ήταν παρών στα γεγονότα για τα οποία μιλάμε σήμερα και τον θυμάμαι στην τελευταία συνέλευση της Φιλοσοφικής, μέσα στο πολιορκημένο ήδη Πολυτεχνείο, να ρητορεύει με πάθος, με ενθουσιασμό και το γνωστό ιδιαίτερο χιούμορ του, που δεν τον εγκατέλειπε ποτέ, ούτε τις πιο δύσκολες στιγμές και την ώρα που η περιοχή είχε πνιγεί στα δακρυγόνα» είπε. «Είχαμε πολλά χρόνια να μιλήσουμε, αλλά είμαι σίγουρος ότι αν μπορούσε, θα ήταν μαζί μας» κατέληξε και αφιέρωσε στον απόντα αυτή τη βραδιά.
Ακόμα ένας νεκρός
Οπως μας αποκάλυψε ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης μετά το τέλος της εκδήλωσης, τις παραμονές της παρουσίασης του βιβλίου του τεκμηριώθηκε ο 26ος νεκρός στη μέχρι τώρα έρευνά του. Από τη Λέσβο ήρθαν τα τεκμήρια και, όπως διαβεβαίωσε η εκδότρια, θα περιληφθεί και αυτή η καταγραφή στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου, η οποία δεν αργεί.
Προηγουμένως ο ιστορικός στο ΕΚΠΑ, πρόεδρος των ΑΣΚΙ και διευθυντής της «Ιστορικής Βιβλιοθήκης» των εκδόσεων Θεμέλιο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, η ιστορικός στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Κατερίνα Δέδε, ο συγγραφέας και ένας από τους συμμετέχοντες στην εξέγερση Γιώργος Οικονόμου, ο Νικόλας Παπαζαρκάδας, διευθυντής του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών που συντόνισε την εκδήλωση, και η εκδότρια Άννα Μαλικιώση κατέθεσαν τις σκέψεις τους για το βιβλίο.
Η Πολιτεία απούσα
«Τροφοδοτεί με λαδάκι το καντήλι της ιστορικής μνήμης» είπε χαρακτηριστικά για το βιβλίο ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, επισημαίνοντας ότι ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης πλοηγείται με πολλούς χάρτες στην ιστορική του έρευνα, πάντα όμως με μια σταθερή πυξίδα, που ήταν η συμμετοχή του και η έρευνά του για το αντιδικτατορικό κίνημα. Έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην πυκνότητα των γεγονότων που καταγράφει το βιβλίο «μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα», επισημαίνοντας ότι ο συγγραφέας επεκτείνει την έρευνα και την αφήγησή του σε όσα ακολούθησαν και τις επόμενες μέρες μετά την εισβολή του τανκς στο Πολυτεχνείο. «Ο Καλλιβρετάκης δίνει έμμεσες απαντήσεις, δεν γράφει συμπεράσματα» είπε, προσθέτοντας ότι στο βιβλίο φαίνεται ότι ήταν μια μεγάλη λαϊκή εξέγερση, ότι ήταν ένα γεγονός κλιμακούμενο, στο οποίο σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο ραδιοφωνικός σταθμός, ενώ τόνισε ότι μέσα από το βιβλίο αποτυπώνεται και ο σημαντικός ρόλος της πόλης. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε τέλος στο μέγεθος και στην ένταση της βίας και της καταστολής εκ μέρους του καθεστώτος, στοιχείο που αποτυπώνεται επακριβώς στο βιβλίο και το οποίο ανέδειξαν και οι υπόλοιποι ομιλητές και ο συντονιστής της εκδήλωσης. «Ο Λεωνίδας είναι σαν ο μεγαλύτερος αδελφός μου» είπε ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και συνέχισε: «Εκείνος συμμετείχε στο Πολυτεχνείο, εγώ ως πιο μικρός όχι. Είμαστε όμως οι δύο γενιές που το Πολυτεχνείο μας καθόρισε ως πολιτική αντίληψη και πολιτική δράση». Έκανε ταυτόχρονα και τη σημαντική επισήμανση ότι η Πολιτεία, ενώ τίμησε την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 και τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, για την κομβική επέτειο των 50 χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν κάνει τίποτα.
Η Κατερίνα Δέδε, που συμμετείχε στην έρευνα του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, ξεδίπλωσε πτυχές της εξαντλητικής ερευνητικής διαδικασίας που ακολούθησε ο συγγραφέας του βιβλίου, αναπτύσσοντας παράλληλα άλλες από τα γεγονότα και την καταστολή που καταγράφει στο βιβλίο του.
Οι έξω μετέτρεψαν την κατάληψη σε λαϊκή εξέγερση
Για «βιβλίο που έλειπε από τη βιβλιογραφία και ήρθε να καλύψει το κενό που αφορά την εικόνα και τη γνώση μας από την εξέγερση» έκανε λόγο ο Γιώργος Οικονόμου, επισημαίνοντας ότι «για πρώτη φορά, απ’ όσο γνωρίζω, γίνεται η εξιστόρηση μιας εξέγερσης μέσα από τον λόγο των ίδιων των συμμετεχόντων σε ένα ζωντανό ρεπορτάζ. Είναι ένα ρεπορτάζ της δράσης τους με την ακρίβεια και την αντικειμενικότητα ενός ιστορικού» που «ασχολήθηκε με την εξέγερση σε διάφορες πτυχές της, διότι έχει επίγνωση του αντικειμένου, αφού συμμετείχε ενεργά στο φοιτητικό κίνημα, στην κατάληψη και στην εξέγερση» είπε, ενώ υπογράμμισε ιδιαίτερα ότι «οι έξω μετέτρεψαν την κατάληψη σε λαϊκή εξέγερση». Επισήμανε επίσης την πολιτική σημασία του Πολυτεχνείου και συγκινημένος αναφέρθηκε στην ατιμωρησία των θυτών.
Η Άννα Μαλικιώση αναφέρθηκε σε ακόμα ένα θύμα εκείνης περιόδου, τον ίδιο τον εκδοτικό οίκο Θεμέλιο, που το δικτατορικό καθεστώς με την άνοδό του έκλεισε αμέσως, κατέσχε τα βιβλία του, δήμευσε την περιουσία του, ενώ για τους ιδρυτές του επιφύλαξε αυτοεξορία στη Γαλλία για τον Μίμη Δεσποτίδη και εξορία για τον Θόδωρο Μαλικιώση.
