Στην Πειραιώς 260 παρακολουθήσαμε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα θεατρική δουλειά του Στάθη Λιβαθηνού με τον τίτλο: «Καζανόβα/Δον Ζουάν: Ερωτική περιπλάνηση». Σε αυτήν ο σκηνοθέτης επιχειρεί και κατορθώνει να «παντρέψει» δύο ρομαντικούς ποιητές που έζησαν και έγραψαν τα έργα τους σε απόσταση χρονική μεγαλύτερη από έναν αιώνα. Πρόκειται για τον Λόρδο Γκόρντον Τζων Μπάιρον ή απλά για εμάς τους Έλληνες Λόρδο Βύρωνα και για την κάπως λιγότερο γνωστή στα μέρη μας μεγάλη Ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγιεβα. Αμφότεροι εμπνεύστηκαν, ο μεν από τη μυθική φιγούρα του «ερωτοκατακτητή» Δον Ζουάν, η δε από την ιστορική μορφή του Καζανόβα.
Και οι δύο ήρωες έχουν δώσει λαβή σε δεκάδες λογοτεχνικά έργα, ανάμεσα στα οποία οι πιο γνωστές εκδοχές του Δον Ζουάν είναι οι θεατρικές του Ισπανού Τίρσο ντε Μολίνα και του Γάλλου Μολιέρου. Ωστόσο ο Δον Ζουάν υπήρξε, ως φαίνεται, πρόσωπο ιστορικό, υπαρκτό. Την ιστορία και τις δραστηριότητές του έχει περιλάβει σε μια μελέτη του ο διάσημος ψυχαναλυτής και συγγραφέας Ότο Ρανκ. Το αληθινό πρόσωπο πίσω από τον μύθο, κατά τον Ότο Ρανκ, ονομαζόταν Χουάν Μιγέλ Μαράνια. Ο Χουάν Μιγέλ έμεινε ορφανός από μητέρα σε παιδική ηλικία και μεγάλωσε σε ένα μοναστήρι, μέχρι που έγινε ένας πανέμορφος νέος άντρας που καμία γυναίκα, όσο ενάρετη και αν ήταν, δεν μπορούσε να αντισταθεί στη γοητεία του. Αφιερώθηκε στο κυνήγι της ηδονής και έζησε μια ζωή ασωτίας και ασέβειας. Οι ερωτικές του περιπέτειες με γυναίκες κάθε χρώματος, φυλής, προέλευσης ή κοινωνικής τάξης ξεπερνούσαν ακόμη και εκείνες του «σωσία» του, Δον Ζουάν. Μεταχειριζόταν όλα τα μέσα, θεμιτά και αθέμιτα, για να τις πλανέψει, ακόμα και δόλο. Κατά την ψυχανάλυση, οι πολυάριθμες γυναίκες που έπρεπε διαρκώς να κατακτά αντιπροσώπευαν τη μοναδική, αναντικατάστατη μητέρα.
Σε ηλικία 30 ετών ο Δον Χουάν Μιγέλ εδέησε να ερωτευθεί για πρώτη φορά στη ζωή του και παντρεύτηκε την όμορφη, πλούσια κληρονόμο Χιρολίνα Καρίγιο ντε Μεντόσα. Όταν πέθανε η γυναίκα του, έχασε σχεδόν τα λογικά του. Το έσκασε με το νεκρό σώμα της γυναίκας του στα βουνά, μέχρι που τον βρήκαν και τον έφεραν πίσω οι συγγενείς της. Αφιερώθηκε, τέλος, με όλη τη δύναμη της ψυχής του σε πράξεις ευσέβειας και ταπείνωσης, για να εξιλεωθεί για τις αμαρτίες του. Έκανε πλούσιες δωρεές στην εκκλησία και δοκιμαζόταν στον ρόλο του υπηρέτη των φτωχών. Πεθαίνοντας, έδωσε εντολή το σώμα του να ενταφιαστεί κάτω από το πρόπυλο της εκκλησίας, ώστε όλος ο κόσμος να περνά από πάνω του και να τον ποδοπατά. Αυτή είναι η αληθινή ιστορία του Δον Ζουάν κατά τον ψυχαναλυτή Ότο Ράνκ, που δεν έχουμε λόγους να μην τον πιστέψουμε.
Παρέθεσα το κάπως μακροσκελές απόσπασμα της ανάλυσης του Ότο Ρανκ επειδή η δομή και η σύνθεσή του θυμίζουν εκπληκτικά τον τρόπο σύνθεσης και γραφής του Βύρωνα στον σχεδόν αυτοβιογραφικο «Δον Ζουάν» του, ένα έπος-ποταμό που θα το αποτελούσαν 24 άσματα, αλλά η ενασχόλησή του με την Ελληνική Επανάσταση και ο πρόωρος θάνατός του στο Μεσολόγγι δεν του επέτρεψαν να ολοκληρώσει. Ο Βύρων δεν επιχειρεί να μιμηθεί τους προκατόχους του που ασχολήθηκαν με το ίδιο θέμα, κυρίως με τον Δον Χουάν του Τίρσο ντε Μολίνα και με τον Δον Ζουάν του Μολιέρου, αλλά ακολουθεί τη λαϊκή παράδοση ενός δημοφιλούς, ασεβούς και αμαρτωλού ήρωα, διαφθορέα και ινδάλματος ταυτόχρονα των γυναικών, όπως ήταν ο ίδιος. Ως προδρόμους του έχει τα άπειρα ιταλικά και γαλλικά ρομάντσα του 17ου αιώνα κυρίως, τα οποία ανασκευάζει και αναβαθμίζει ποιοτικά με το ταλέντο του. Όπως είναι το λίγο γνωστό σήμερα, αλλά δημοφιλές στην εποχή του τρίτομο μυθιστόρημα-ποταμός του Μπερνάρ ντε Τουρβίλ, πρώην πειρατή και μετέπειτα ναυάρχου της Γαλλίας, που εκδόθηκε το 1647 με τίτλο «Τα απομνημονεύματα του Μπερνάρ ντε Τουρβίλ», το οποίο θα αναφέρω επειδή διαθέτει κοινά σημεία με τον «Δον Ζουάν» του Βύρωνα. Αμφότεροι οι ήρωες των δύο βιβλίων ναυαγούν ύστερα από σύγκρουση με πειρατές τραυματισμένοι σε ένα νησί των Κυκλάδων, ανώνυμο για τον Βύρωνα και επώνυμο για τον Τουρβίλ (Σίφνος). Εκεί αντιστοίχως συναντούν δύο νέες, την όμορφη Χάιδω ο μεν και την επίσης όμορφη Ανδρονίκη ο δε, που τους περιθάλπουν, τους ερωτεύονται, φεύγουν μαζί και εμπλέκονται σε απίστευτες περιπέτειες. Στην Κωνσταντινούπολη, στο χαρέμι του σουλτάνου η ωραία Χάιδω, που την εγκατέλειψε ο Δον Ζουάν, αλλά την ακολούθησε μεταμφιεσμένος σε γυναίκα για να ξελογιάζει τις οδαλίσκες! Στα χέρια των πειρατών η ωραία Ανδρονίκη, που την πούλησε άσπλαχνα ο καλός της, ο Μπερνάρ, για λίγο χρήμα. Τουλάχιστον ο δικός μας, ο Δον Ζουάν, ήταν υπεράνω χρημάτων.
Αυτά για το ένα σκέλος της σύνθετης παράστασης του Στάθη Λιβαθηνού, τον «Δον Ζουάν» του Βύρωνα. Θα χρειαστεί όμως να συνεχίσουμε την επόμενη Κυριακή για το άλλο σκέλος, τον «Καζανόβα» της μεγάλης Ρωσίδας ποιήτριας Μαρίνα Τσβετάγιεβα.
