Με μια δυνατή εικόνα, καθοριστικής σημασίας για την πορεία της αφήγησης, ξεκινά το μυθιστόρημα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος». «Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μπεις, υπάρχουν πολλοί τρόποι να βγεις, και ένας από τους τρόπους που βγαίνεις δείχνει πολλές φορές τον τρόπο που θα ξαναμπείς». Ένας άντρας δίχως όνομα και, εν πολλοίς, δίχως πρόσωπο -αλλά με αλβανική καταγωγή- βγαίνει από τις φυλακές της Νέας Αλικαρνασσού στο Ηράκλειο. Κανείς δεν τον περιμένει. Με το χαρτί της απόλυσης στην κωλότσεπη και έναν σάκο πηδάει στο λεωφορείο. Φεύγει, δίχως να έχει κάπου να πάει. Τον υποδέχεται ένας άδειος τόπος, αφιλόξενος. Ένας τόπος γεμάτος φωνές. Φωνές περιορισμένες σε έναν καθησυχαστικό μικρόκοσμο, από όπου οτιδήποτε «παράταιρο» περισσεύει. Το ξένο είναι μολυσματικό, απειλεί την κανονικότητα.
Ψηφίδα την ψηφίδα δημιουργείται το ζοφερό πορτρέτο, ένα σπαρακτικό ψυχογράφημα, του ανώνυμου αφηγητή. Αλλά και του τόπου. Τα πάντα έχουν κριθεί, το μέλλον είναι προδιαγεγραμμένο, δίχως καμία δυνατότητα διαφυγής. Λόγω των βιωμάτων. Όλων εκείνων που ερήμην -και ίσως για αυτό με σαρωτική δύναμη- διαμορφώνουν τον ψυχισμό. Ο αφηγητής υπάρχει σε ένα αέναο παρόν. Το παρελθόν, με όλη την τελεσίδικη ασφυξία του, ξεδιπλώνεται από τις αφηγήσεις όσων τον περιβάλλουν. Άνθρωποι που τον γνώριζαν ως παιδί, ως έφηβο, και άλλοι που τον συνάντησαν μόνο για μια στιγμή. Πολλαπλές φωνές, σαν μια, σαν τη φωνή του παρατηρητή. Σαν μια κάμερα που καταγράφει τα πάντα και που ερμηνεύει κατά το δοκούν. Φωνές που διαφοροποιούνται μεταξύ τους με βάση τη θέση του εκάστοτε παρατηρητή. Οι περισσότερες αποστασιοποιημένες, σαν επίσημες καταθέσεις -με όλη την προφορικότητα τους- ή σαν μαρτυρίες που οφείλουν να μείνουν ουδέτερες και μακρινές. Η θερμοκρασία αυτών των αφηγήσεων αποκαλύπτει την απόλυτη μοναξιά του παρατηρούμενου. Το χέρι δεν απλώθηκε ποτέ. Η τρυφερότητα δεν εκδηλώθηκε. Με εξαίρεση ίσως το βλέμμα της θείας που τον περιγράφει ως μικρό παιδί. Αφήγηση-κλειδί για την κατανόηση του μετέπειτα ενήλικα. Αφηγήσεις ψηφίδες που δημιουργούν το όλο. Και στη μέση αυτός: μόνος, αχαρτογράφητος, περιθωριακός. Σε έναν τόπο που δεν τον χωράει. Έναν «άδειο τόπο». Σε μια περιοχή «όλο ζάλη και χαρακιές». Σε μια γη που «δεν θυμάται τι ονειρεύεται». Ο άντρας ψάχνει ένα μονοπάτι για να βαδίσει. Ο μόνος δρόμος που υπάρχει όμως είναι η βία, τίποτε άλλο.
Η παρακάτω σκηνή/εικόνα είναι το κλειδί για την προσέγγιση -αν και όχι για την κατανόηση- του ψυχισμού του ήρωα: «Το πράμα έμοιαζε με ταινία. Έπαιζα σε ταινία. Έτσι έπρεπε να το βλέπω. Θα ηρεμούσα. Δεν ήταν κάτι. Έτσι είδα και εκείνα τα γατιά. Πίσω από έναν θάμνο. Μικρά, σαν ποντίκια. Χωρίς τρίχωμα. Σαν σε ταινία. Η μάνα τους, πουθενά. Τα πάτησα με τα άρβυλά μου, τα έκανα κιμά. Η ραχοκοκαλιά τους ελαστική, σαν του ψαριού. Ούτε που προλάβανε να τσιρίξουν, πνιγήκανε στα σωθικά τους». Ο αφηγητής βλέπει τον εαυτό του σαν μέσα σε ταινία. Χωρίς αντίληψη της πραγματικότητας. Παίζει σε ταινία, άρα τα πάντα είναι και δεν είναι. Ίσως όλα μπορούν να παιχτούν ξανά, να διορθωθούν. Αλλά και τι σημασία έχει; Η βία είναι η ερώτηση. Η βία και η απάντηση. Τα πάντα ωθούν στη βία: Οι ρίζες που δεν είχε ποτέ. Τα κοινά βιώματα που δεν υπήρχαν για να μπορούν να δημιουργήσουν τον συνδετικό ιστό με τα πρόσωπα. Ο ακατάλληλος οργισμένος πατέρας. Ο λανθάνων ερωτισμός. Και, κυρίως, η εγκατάλειψη από τη μάνα.
Μια κραυγή είναι όλο το βιβλίο. «Η βαλίτσα της η αγορασμένη από τα Τίρανα, πού πας, πού πας, σκύλα, η πόρτα να ανοίγει, εκείνη να φεύγει, πού πας, μάνα, πού πας, σκύλα...». Πού πας, μάνα; Η απάντηση στην εγκατάλειψη είναι η βία.
Ο Νικολούδης, μέσω μιας πολυπρισματικής αφήγησης, αναπτύσσει το ψυχογράφημα ενός σκοτεινού, απόκρημνου ανθρώπου. Με ωμό ρεαλισμό, μαεστρική χρήση του υπαινιγμού, δίχως εξωραϊσμούς, δίχως κανέναν «εξωτισμό» στη ματιά, αλλά, αντιθέτως, ως βαθύς γνώστης της παθογένειας της επαρχίας και ειδικότερα της Κρήτης από όπου κατάγεται και όπου τοποθετεί την ιστορία του, καταφέρνει να συνδυάσει την καταιγιστική πλοκή και ένα αστυνομικού τύπου μυστήριο χωρίς να απομακρυνθεί ούτε στιγμή από τον βασικό σκοπό του, που δεν είναι άλλος από το βύθισμα στην ερειπωμένη ενδοχώρα της ψυχής του ήρωά του. Ο γρήγορος, ασθματικός ρυθμός της αφήγησης -με εξαίρεση ίσως τα κομμάτια με τα πλάγια γράμματα όπου δεν λειτουργεί τόσο αποτελεσματικά η πρόζα-, αυτή η αίσθηση ότι δεν μπορεί να σταματήσει πουθενά ο κατήφορος -των σκέψεων, των πράξεων, της ζωής- τονίζουν την απόλυτη μοναξιά της κεντρικής μορφής. Η έννοια του αδιαπραγμάτευτα «μόνου» είναι το πραγματικό θέμα του βιβλίου.
Γιάννης Νικολούδης, «Άδειος τόπος»
Εκδ. Πατάκη
160 σελ. Τιμή: 9,50 ευρώ
