Οι θρήνοι του προφήτη Ιερεμία για την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, πέντε αυτοτελείς ελεγειακές ωδές, ονομάζονται ιερεμιάδες. Έκτοτε, κάθε τέτοιου είδους θρήνος ονομάζεται κι αυτός ιερεμιάδα. Έτσι ακριβώς τιτλοφορεί το καινούργιο της μυθιστόρημα η κατεξοχήν ποιήτρια Χλόη Κουτσουμπέλη. Η δική της «ιερεμιάδα» αναφέρεται στο κοντινό μέλλον -ένα μέλλον το οποίο είναι ήδη εδώ-, στην καταστροφή του σύγχρονου πολιτισμού, του πολιτισμού όπως τον γνωρίζαμε μέχρι τώρα, λόγω της αυτοκαταστροφικής, επεκτατικής μανίας του ανθρώπου που δεν έχει κανέναν σεβασμό για τη φύση και ο οποίος έχει διαταράξει ανεπανόρθωτα την ισορροπία του πλανήτη, έτσι ώστε αυτός με τη σειρά του να τον εκδικείται με τον πιο ακραίο και απόλυτο τρόπο: αυτόν του αφανισμού του. «Φαίνεται ότι ο πλανήτης Γη θέλει πια να ξεφορτωθεί αυτό το πομπώδες ζώο που με την ύβρη, την πλεονεξία και τη μεγαλομανία του απειλεί την ύπαρξή του».
Η οικολογική καταστροφή και τα επακόλουθά της βρίσκονται στο κέντρο των προβληματισμών της Κουτσουμπέλη, η οποία θέτει σωρεία ερωτημάτων πάνω στη φύση του ανθρώπου, στα όρια και στην έννοια της δημοκρατίας, στον ουτοπικό διαχωρισμό της έννοιας του καλού και του κακού, πάνω στις διαπροσωπικές σχέσεις σε περιόδους όπου δεν υπάρχουν αυτονόητα προνόμια, στην αδυναμία της επιστήμης να λύσει το πρόβλημα όταν είναι εκείνη εντέλει που το δημιουργεί, πάνω στις έννοιες του φασισμού, της θρησκείας, της αποδοχής σε αυτό το βαθιά πολιτικό μυθιστόρημα.
Τα έμφυλα ζητήματα, η ερωτική επιθυμία, η εξουσιαστική δύναμη της «αυθεντίας», η μητρότητα, η αλληλεγγύη και η περιθωριοποίηση από την ομάδα, τα ζητήματα της γραφής κατέχουν επίσης θέση στις σελίδες της. Αλλά, κυρίως, το θέμα της μνήμης. Χωρίς τη μνήμη δεν υπάρχει παρελθόν. Το μόνο που υπάρχει είναι ένα αέναο παρόν. Ένα παρόν χωρίς καταβολές, χωρίς αναφορές, χωρίς επιθυμίες. Έτσι, όμως, είναι αδύνατον να ξεπηδήσει το μέλλον. Η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να εγκλωβιστεί στη «στιγμή», να βαδίζει δίχως πυξίδα και δίχως προορισμό.
Ο ιός Κέρβερος, όπως ονομάστηκε από τον σκύλο του Άδη, αργά αλλά σταθερά διαλύει όλη την ανθρωπότητα. Σπέρνει παντού την αρρώστια και κατόπιν τον θάνατο. Στην αρχή αφαιρεί τη φωνή. Το μόνο που μένει τότε είναι η γραφή. Η γραφή θα προσπαθήσει να συντηρήσει τη ζωή, «να γίνει μια κάψουλα χρόνου». Μετά, όμως, ο ιός αφαιρεί τη μνήμη. «Στο τέλος όλοι καταντάμε ένα άδειο σαρκίο, κενό από οποιαδήποτε σκέψη ή συναίσθημα. Ένα αντικείμενο χωρίς πρόσωπο». Οι σκηνές στις έρημες ματαιωμένες πόλεις είναι συγκλονιστικής οξύτητας καθώς αποτυπώνουν την υπαρξιακή μοναξιά του αβοήθητου ανθρώπου. Του ανθρώπου που εγκατέλειψε ο θεός, γιατί ο ίδιος ανέδειξε τον εαυτό του σε ύψιστη αλαζονική θεότητα.
Παρόλο που η Κουτσουμπέλη θίγει τόσο πολλά ζητήματα και ίσως θα περίμενε κανείς να είναι επιφανειακή η προσέγγιση, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει χάρη στη συγκρότηση και στη βαθιά αφοσίωσή της στη γραφή, οι οποίες καθορίζουν και διαμορφώνουν την εσωτερική συνοχή του κειμένου. Άλλωστε, πέρα από όλα τα άλλα, αυτό που κυρίως την απασχολεί είναι η πολυπλοκότητα των διαπροσωπικών σχέσεων. Η μορφή του έργου είναι οι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις των ηρώων της. Αφηγήσεις που παίρνουν δραματικό χαρακτήρα γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως οι ήρωες έχουν χάσει τη φωνή τους. Φωνή γίνονται οι σκέψεις τους.
Η συγγραφέας, σε μεγάλο βαθμό, πετυχαίνει τη διαφοροποίηση των αφηγηματικών φωνών, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο, όχι μόνο γιατί καθεμία αφηγείται τη δική της ιστορία και τη δική της εκδοχή για την κοινή ιστορία τους, αλλά κυρίως πετυχαίνοντας τη διαφοροποίηση μέσω της χρήσης της γλώσσας. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να δημιουργήσει ήρωες υπαρκτούς, αναγνωρίσιμους, με ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Άλλωστε, την πλοκή την παρακολουθούμε μέσω των αφηγήσεών τους. Αφηγήσεις που άλλοτε αλληλοκαλύπτονται και άλλοτε αυτοαναιρούνται. Όπως και να έχει, γινόμαστε κοινωνοί των συναισθημάτων τους. Του φόβου, της απελπισίας, της αγωνίας, της αναζήτησης νέου νοήματος, νέου τρόπου ζωής που θα μπορεί να υπάρχει μέσα στον ζόφο του θανάτου. Μέσα στη διαρκή απειλή του θανάτου. Ενός θανάτου που επικρέμαται από πάνω τους. Που έχει σαρώσει όλα όσα νόμισαν μέχρι τότε δεδομένα. Στον κόσμο του σύγχρονου ανθρώπου δεν υπάρχουν αυτονόητα. Καταλύθηκαν όταν καταλύθηκαν τα όρια, όταν αποδομήθηκαν η λογική και η σύνεση, όταν κυριάρχησε η αλαζονεία.
Η Χλόη Κουτσουμπέλη παίρνει θέση. Καταγγέλλει, αλλά δίχως να μειώνεται η λογοτεχνικότητα του κειμένου. Με απτή, απέριττη γλώσσα διεισδύει μέσα στα ανθρώπινα προσπαθώντας να καταλάβει τις αντιφάσεις τους. Υπάρχουν λύσεις, μας λέει. Αρκεί να κοιτάξουμε κατάματα την άβυσσο που γεννιέται από την αντιπαλότητα με τη φύση. Αρκεί να γεννηθεί το αύριο με καινούργια υλικά. Ένα πολιτικό μυθιστόρημα στοχαστικής βαθύτητας.
Χλόη Κουτσουμπέλη
«Ιερεμιάδα»
Εκδόσεις Εστία
Σελίδες: 344
Τιμή: 16 ευρώ
