Της έδωσαν τον αμήχανο τίτλο «μέση κωμωδία». Με αυτόν ορίζεται η κωμωδία εκείνη που διαδέχθηκε την αριστοφανική κωμωδία, ή αλλιώς την αρχαία κωμωδία, που όμως μπόλιασε και μεταλαμπάδευσε την τέχνη της κωμωδίας σε ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό.
Στα χρόνια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας η θεματολογία στην κωμωδία αντλούσε από τη ζωή του δήμου, όπου ο λαός συμμετείχε στην παράσταση με το πρόσωπο του χορού και τα θέματα που την απασχολούσαν ήταν η ειρήνη, ο θεσμός των δικαστών, η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, η άδικη κατανομή του πλούτου κ.λπ. Με την παρακμή της δημοκρατικής λειτουργίας, ο χορός εκλείπει και τα θέματα αφήνουν τα μεγάλα και τα υψηλά και ασχολούνται με θέματα παρμένα από τον ιδιωτικό βίο των ανθρώπων. Περιπτώσεις συζυγικής απιστίας, έρωτα και απάτης πρωταγωνιστούν πια στη θεματολογία αυτής της νέας κωμωδίας. Μέγιστος συγγραφέας του είδους υπήρξε ο Μένανδρος, μαθητής του Θεόφραστου στην Περιπατητική Σχολή. Έργα του διασκεύασαν οι Λατίνοι ποιητές Τερέντιος και Πλαύτος.
Εμελλε λοιπόν αυτό το νέο είδος κωμωδίας να επηρεάσει ολόκληρο το κατοπινό θέατρο. Η Ελλάδα έχει πια κατακτηθεί από τους Ρωμαίους. Αυτοί επηρεάζονται από τη μέση κωμωδία και την υιοθετούν. Η τέχνη της περνά από γενιά σε γενιά και επηρεάζει το παίξιμο και τη θεματολογία του ρωμαϊκού θεάτρου. Αργότερα περνά στην Κομέντια Ντελ Άρτε, για να διαβεί τα σύνορα της Ρώμης και να συναντήσει τον Μολιέρο, τον Σαίξπηρ, το ελισαβετιανό θέατρο, το σύγχρονο θέατρο και να καταλήξει μέσω των σεναρίων στα σύγχρονα εργαλεία του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.
Στον 20ό αιώνα, τα λιγοστά έργα του Μένανδρου που διασώθηκαν δεν ανέβαιναν παρά μόνο για φιλολογικούς λόγους. Στα μάτια των ανθρώπων της εποχής ο Μένανδρος δεν παρουσίαζε ισχυρό θεατρικό ενδιαφέρον. Το τοπίο άλλαξε άρδην με τη σκηνοθεσία του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου στους «Επιτρέποντες» στην Επίδαυρο το καλοκαίρι του 1980. Είχα την τύχη, νέος ηθοποιός, να συμμετέχω σε αυτήν την παράσταση. Η σκηνοθετική ιδέα του Ευαγγελάτου ήταν ευφυέστατη. Στη σκηνή της Επιδαύρου εισβάλλει ένα μπουλούκι θεατρίνων με τα κοστούμια σε μπόγους, ολίγα σκηνικά αντικείμενα και με έντονη τη φλόγα του θεατρίνου. Το πρώτο κομμάτι του έργου παίζεται σαν χοντροκομμένη ρωμαϊκή φάρσα. Μάσκες, κόθορνοι, πολύχρωμοι χιτώνες και παλιομοδίτικη απαγγελία. Στο αμέσως επόμενο κομμάτι, ενώ η ροή του έργου συνεχίζεται κανονικά, τώρα οι ήρωες εμφανίζονται με κοστούμια της Κομέντια Ντελ Άρτε και το ανάλογο παίξιμο. Στη συνέχεια με κοστούμια της εποχής της γαλλικής κωμωδίας και «μολιερικό» παίξιμο, στην επόμενη ως ηθικοπλαστικό έργο της βικτωριανής εποχής και τέλος η σκηνή του φινάλε διαδραματίζεται σε μια ελληνική ταβέρνα, μπρος σε μια μεγάλη κινηματογραφική οθόνη, παρουσιάζοντας τη μεγάλη διαδρομή του Μένανδρου στον χρόνο και στον πολιτισμό. Ήταν μια πετυχημένη παράσταση. Ταξίδεψε και εκτός Ελλάδας, συμμετέχοντας σε πολλά ξένα μεγάλα φεστιβάλ.
Για το ελληνικό θέατρο όμως υπήρξε και άλλη μία ενδιαφέρουσα πρόταση για τη σκηνική πραγμάτωση των έργων της μέσης κωμωδίας. Ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης και ο σκηνοθέτης Εύης Γαβριηλίδης, στο πλαίσιο του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, ανεβάζουν τη «Σαμία» του Μένανδρου πάνω σε μια ιλαρή θεατρική μετάφραση που συνδύαζε τη συντηρητική Αθήνα της παρακμής κατά την αρχαιότητα με εκείνη των απαρχών του 20ού αιώνα. Ο Γαβριηλίδης είχε ανεβάσει και παλιότερα Μένανδρο. Ο Βαρβέρης όμως του πρόσφερε μια παιγνιώδη καθαρεύουσα λαγαρή, κωμική και θεατρικότατη! Αργότερα το ίδιο δίδυμο θα ανεβάσει τους «Επιτρέποντες» δύο φορές στο Ηρώδειο. Μία με τον ΘΟΚ και μία με το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας το 1996. Έπαιζα και σε αυτήν την παράσταση, από την οποία αποκόμισα σπουδαίο θεατρικό μάθημα.
Να λοιπόν που, εκτός από την Αριστοφάνη, έχουμε και άλλον έναν σπουδαίο κωμικό ποιητή της αρχαιότητας για τον οποίο πρέπει να είμαστε υπερήφανοι. Τον Μένανδρο, που επηρέασε αν μη τι άλλο ολόκληρο το σύγχρονο θέατρο.
* Μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
