Οι βιβλιοθήκες ως θεσμοί είναι επιφορτισμένοι με τη συγκέντρωση, την οργάνωση και τη συντήρηση των γραπτών έργων του ανθρώπου (τόσο τα έργα τέχνης όσο και τα επιστημονικά) με τελικό σκοπό τη διατήρησή τους στο πέρασμα του χρόνου και τη διάθεσή τους για μελέτη σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς. Σημεία συλλογής, προστασίας και πρόσβασης, εγγυώνται στις σύγχρονες κοινωνίες την ανεμπόδιστη χρήση τής ανθρώπινης γνώσης για όλους.
Τα πράγματα όμως στη σημερινή εποχή έχουν αρχίσει να διαφοροποιούνται με πολλούς τρόπους. Οι τεχνολογικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες έχουν επηρεάσει και τον χώρο του βιβλίου, κυριάρχου πολιτισμικού προϊόντος για την καταγραφή και τη μετάδοση της γνώσης. Ολοένα και περισσότερο οι εκδόσεις γίνονται σε ηλεκτρονική μορφή και πολλές φορές αποκλειστικά σ’ αυτή τη νέα μορφή. Σε συνδυασμό με την υπερσυγκέντρωση των εκδοτικών επιχειρήσεων σε λίγες μεγάλες επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, έχει ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση της ανάγνωσης από το χαρτί στην οθόνη και του εμπορίου από το αντικείμενο στην υπηρεσία.
Ετσι, οι εκδότες δεν εμπορεύονται πλέον βιβλία-αντικείμενα, τα οποία αγοράζει η βιβλιοθήκη, διατηρεί στο βάθος του χρόνου και διαθέτει προς χρήση (σύμφωνα με του σχετικούς νόμους και κανονισμούς), αλλά διαθέτουν άδειες πρόσβασης στο ηλεκτρονικό βιβλίο (ή άρθρο). Συνέπεια αυτού είναι ότι οι βιβλιοθήκες αγοράζουν υπηρεσίες στις οποίες έχουν πρόσβαση για περιορισμένο χρονικό διάστημα και με όρους που ορίζει αποκλειστικά ο εκδότης/διαθέτης. Χάνουν έτσι τη δυνατότητα να χτίσουν συλλογές και να τις διατηρήσουν σε βάθος χρόνου για οποιαδήποτε μελλοντική χρήση και μελέτη. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις αρνούνται να διαθέσουν μορφές που μπορούν να αποθηκευτούν στους υπολογιστές των βιβλιοθηκών, εκβιάζοντας έτσι την αέναη αγορά υπηρεσιών και πρόσβασης.
Το πρόβλημα στην Ελλάδα μπορεί ακόμα να μην είναι μεγάλο, καθώς η αγορά του ηλεκτρονικού βιβλίου είναι ακόμα αισθητά μικρή και το σύνολο της αλυσίδας κυκλοφορίας του βιβλίου (εκδότες, βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες, αναγνώστες) είναι μάλλον συντηρητικό για να αλλάξει τις αναγνωστικές του συνήθειες. Στις χώρες όμως με πιο ανεπτυγμένη αγορά ηλεκτρονικού βιβλίου το πρόβλημα έχει ενταθεί.
Οι νέες συνθήκες αλλοιώνουν ανεπανόρθωτα τη μορφή και τον χαρακτήρα τής βιβλιοθήκης (με ιδιαίτερο αντίκτυπο στις βιβλιοθήκες των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων - πρόβλημα που εντοπίζεται και στη χώρα μας). Είναι σύνηθες το παράδειγμα διδάσκοντες σε πανεπιστήμια να μην μπορούν να κάνουν χρήση για λόγους διδασκαλίας του υλικού που οι ίδιοι έχουν γράψει, καθώς οι σχετικές άδειες είτε δεν υπάρχουν είτε το απαγορεύουν.
Η πρόσβαση στη γνώση για όλους είναι ένα άμεσο ζήτημα δημοκρατίας που πρέπει να το δούμε με όρους πολιτικούς.
Καλλίμαχος
[email protected]
