Ο Δημήτριος Βικέλας γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1835, από πρόσφυγες γονείς μακεδονικής και ηπειρωτικής καταγωγής, που είχαν καταφύγει εκεί για να γλιτώσουν από τις τουρκικές σφαγές. Η Σύρος και η Τήνος, λόγω του υπερέχοντος καθολικού δόγματος, απολάμβαναν τη διαρκή προστασία του γαλλικού θρόνου. Τα λατινικά μοναστήρια είχαν υψώσει τη γαλλική σημαία που εξασφάλιζε το απαραβίαστο. Να σημειώσω ακόμη ότι σε όλη τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης περιπολούσε στο Αιγαίο η κορβέτα Estafette (η ίδια που μετέφερε στη Γαλλία το 1820 την Αφροδίτη της Μήλου), για να προστατεύει τους καθολικούς των δύο νησιών από τις επιδρομές των Τούρκων πειρατών, αλλά και του Έλληνα εμποροπειρατή Νέστορα Φακιόλη, που ήταν με το αζημίωτο εντεταλμένος της ελληνικής κυβέρνησης για να εισπράττει για λογαριασμό της φόρους και εισφορές από τους νησιώτες! Στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου (San Giorgio) της Άνω Σύρου υπάρχει ένα μικρό κομψό ασημένιο ομοίωμα της Estafette, αφιέρωμα των καθολικών κατοίκων σε ένδειξη ευγνωμοσύνης. Ο επισκέπτης μπορεί ακόμη να το δει να λικνίζεται στο φως των κεριών, κάτω από τον θόλο. Στο γραφείο του προκαθήμενου της Καθολικής Εκκλησίας υπάρχει αναρτημένη στον τοίχο μια μεγάλη περγαμηνή με τα ονόματα του πλοιάρχου και των αξιωματικών της Estafette.
Έγραψα τα πιο πάνω για να δείξω την ατμόσφαιρα και το κλίμα μέσα στο οποίο μεγάλωσε και ανδρώθηκε ο Δημήτριος Βικέλας, γόνος μιας ισχυρής εμπορικής φαμίλιας, που αρνήθηκε την οικογενειακή παράδοσή του, για να γίνει με τον «Λουκή Λάρα» πρωτοπόρος της ελληνικής μυθιστορηματικής γραφής. «Μια προσωπική εξομολόγηση του ίδιου του ήρωα» -μεταφέρω από το σκηνοθετικό σημείωμα- «που αποκαλύπτει στον αναγνώστη τις λιγότερο ένδοξες και λαμπερές πτυχές της Επανάστασης, συστήνοντάς του τα πρόσωπα που η Ιστορία παραμερίζει: τους αντιήρωες». Ένας αντιήρωας λοιπόν; Ένας μέσος άνθρωπος, καθημερινός, ταυτόχρονα δειλός και θαρραλέος, δυνατός και ασθενικός, μεγαλόψυχος και εγωιστής; Ίσως. Ο άνθρωπος είναι πολυσύνθετο ον. Ωστόσο, η λέξη αντιήρωας είναι ένας νεολογισμός. Δεν τη συναντάμε σε προγενέστερα κείμενα. Αν ανατρέξουμε στις αρχαίες πηγές της ουμανιστικής παράδοσης, θα διαπιστώσουμε ότι η μετάβαση από την αρραγή, ηρωική, επική συνείδηση στη ραγισμένη τραγική, είναι πάντα μια πτώση με το κεφάλι σε άβυσσο. Αρχαγγελική; Μπορεί. Τέτοιος ο «Κάιν» του Βύρωνα. Ο δικός μας ήρωας είναι πιο κοντά στους ανθρώπινους αντι-ήρωες του Μπρεχτ, από λάσπη και ουρανό φτιαγμένος, «ώσπερ ημείς». Τέτοιος «αντιήρωας», ο Λουκής Λάρας.
Η σκηνοθεσία του Λευτέρη Γιοβανίδη (κίνηση Αντιγόνης Γύρα) έχει συλλάβει σωστά και δίνει ολοκληρωμένο το «ήθος», με την αρχαία σημασία (χαρακτήρας) και τη διάνοια (πνεύμα) του «δικού μας», σύγχρονου ήρωα: ένα παιδί «καλής οικογένειας» που δραπετεύει από τον προορισμένο ρόλο του και ανοίγεται σε μια οδυσσεϊκή περιπέτεια με άγνωστο τέλος. Ο Μανώλης Μαυροματάκης δίνει τον ρόλο συγκλονιστικά, ψηφίδα με ψηφίδα, συνθετικά, σε τόνους χαμηλούς, με λάμπουσες φωτοσκιάσεις, με γεμάτες παύσεις και με την πρέπουσα πάντα «απόσταση». Ο σπουδαίος αυτός εργάτης - ηθοποιός μας «ποιεί ήθος» με τις δύο σημασίες της λέξης, αρχαία και σύγχρονη.
Η θεατρική προσαρμογή του σκηνοθέτη και του πρωταγωνιστή είναι άρτια. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της πρόωρα χαμένης Έλλης Παπαγεωργακοπούλου, ολοκληρωμένα από την Όλγα Μπρούμα, ποιούν, επίσης, ήθος. Η ωραία μουσική του Θοδωρή Οικονόμου «δένει» και οι φωτισμοί του Νίκου Σωτηρόπουλου, ποιητικοί.
