Για την Κάτια Γέρου, "το θέατρο είναι ύψιστη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας και πολιτική πράξη". Αυτή η εύθραυστη φιγούρα με το βλέμμα παιδιού, όταν ανεβαίνει στη σκηνή σε ξαφνιάζει για τον τρόπο που δαμάζει τον ρόλο, τον σκηνικό χώρο, τον θεατρικό χρόνο. Από Φελινική περσόνα και πλάσμα του καμπαρέ μέχρι ηρωίδα αρχαιοελληνικής τραγωδίαςμ έχει διανύσει σημαντική διαδρομή στο σανίδι. Παιδί του Θεάτρου Τέχνης, στιβαρή πρωταγωνίστρια, γυναίκα σπάνιου χιούμορ, ήθους και ευαισθησίας, αυτή την περίοδο της βαθιάς λύπης για τον χαμό του συντρόφου της κάνει τη μεγάλη τομή. Ενώπια ενωπία με την πιο αμφιλεγόμενη, για πάρα πολλούς, ηρωίδα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, πιάνει για πρώτη φορά τη σκηνοθετική μπαγκέτα και αναμετριέται με τη "Μήδεια" του Ευριπίδη.
"Της Μήδειας της λείπει το ηθικό ανάστημα, όπως λείπει και στην εποχή μας" λέει. Άλλωστε η Κάτια Γέρου, ενεργή και ανήσυχη πολίτης, έχει μάθει να διαβάζει αμφίσημα την εποχή. "Δυστυχώς, εμβόλιο για τον πνευματικό Μεσαίωνα δεν υπάρχει" επισημαίνει, διαπιστώνοντας ότι "μόνο η τέχνη και η παιδεία προσφέρουν αντίδοτα σε έναν κόσμο κατανάλωσης, απανθρωπιάς και κερδοσκοπίας". Συζητώντας με αφορμή την πρεμιέρα της παράστασης στο θέατρο Άνεσις στις 11 Φεβρουαρίου, αναπόδραστα η κουβέντα στρέφεται στον Κυριάκο Κατζουράκη, που έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Οκτώβριο. "Ήμουν τυχερή που έζησα πολλά χρόνια μαζί του" λέει και προαναγγέλλει την έκθεση έργων του που θα γίνει την άνοιξη στη Δημοτική Πινακοθήκη Αλίμου αλλά και τη δημιουργία της Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Κυριάκου Κατζουράκη.
Έργο με βαρύ φορτίο η “Μήδεια”, κάπως σαν την εποχή μας. Πώς στράφηκες σε αυτή την εμβληματική ηρωίδα σε μια περίοδο που η γυναίκα δεν φαίνεται να καλοπερνάει στις μέρες μας;
Για κάποιον λόγο που δεν μπορώ να εξηγήσω, εδώ και καμιά δεκαριά χρόνια μάζευα βιβλία και κείμενα σχετικά με τη “Μήδεια” του Ευριπίδη. Αυτό το έργο με συναρπάζει χωρίς να μπορώ να το εξηγήσω, μέχρις ότου αποφάσισα να το ανεβάσω. Το έργο, όπως ξέρουμε, γράφτηκε το 431 π.Χ., αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Μέσα στα διάφορα που διάβαζα, στάθηκε πολύτιμη η ανάλυση του Αλέξη Διαμαντόπουλου. Γράφει ότι "η ‘Μήδεια’ είναι μία μεγάλη κιβωτός που μας διέσωσε το πλήρες φορτίο του ιστορικού πάθους εκείνων των καιρών διά μέσου των αιώνων".
Λέει δηλαδή ότι ο Ευριπίδης διαισθάνθηκε το μίσος που θα εξαπλωνόταν επί τριάντα χρόνια στην Ελλάδα και που θα οδηγούσε σε μια αιματοχυσία. Αυτή τη διαίσθησή του ή, αν θέλετε, τη γνώση του, γιατί τα μεγάλα πνεύματα καταλαβαίνουν διαφορετικά από μας τους υπόλοιπους τι πρόκειται να συμβεί, την έβαλε στη “Μήδεια” κατεβάζοντας την ιστορία στο επίπεδο του κρεβατιού, της προδοσίας, της σχέσης άνδρα - γυναίκας. Ακριβώς όπως γίνεται στα όνειρα και τους εφιάλτες μας. Ίσως είναι πολύ προφανές να λέμε κάθε φορά ότι ζούμε σε έναν πνευματικό Μεσαίωνα, σε μια έκρηξη αδικίας και βίας, όμως αυτό μάλλον συμβαίνει σε όλη την ιστορία του ανθρώπου.
Κάθε φορά έχουμε την τάση να νομίζουμε ότι εμείς τα περνάμε πιο δύσκολα - αλλά αν κοιτάξουμε πίσω μας, απλώς τρομάζουμε. Αν μη τι άλλο, η “Μήδεια” είναι επίκαιρη. Καμιά φορ,ά όταν συζητούσα γύρω από τη "Μήδεια" πριν ακόμα διανοηθώ να την αγγίξω, το έργο αυτό με έκανε να καταλαβαίνω τους ISIS, δηλαδή πώς εν δυνάμει από την ψυχή του ανθρώπου μπορεί να ξεπηδήσει ένα τέρας. Έχω μια συνήθεια, όταν μιλάω για μικρά παιδιά να τα αποκαλώ λουκουμαδάκια. Αναρωτιόμουνα πως ένα λουκουμαδάκι επτάχρονο μπορεί στα είκοσί του να αποκεφαλίζει ανθρώπους on camera ή πώς μπορεί κάποιος να ρίχνει βιτριόλι στο πρόσωπο μιας γυναίκας ή πώς μπορεί να βιάζεται ένα παιδί. Οι αρχαίοι τραγικοί έσκυψαν πάνω στην άβυσσο της ανθρώπινης ύπαρξης όχι για να μας τρομάξουν αλλά για να μας αφυπνίσουν. Η τραγωδία νιώθω ότι δεν έχει να κάνει με τη δικαιοσύνη αλλά με τη βία. Γι' αυτήν προσπαθούν να μας ειδοποιήσουν, αλλιώς το ανθρώπινο γένος θα πάψει να υπάρξει.
Είσαι μια γυναίκα που, σε αντίθεση με τη Μήδεια, δεν απέκτησες παιδιά και έζησες με έναν σύντροφο που σε λάτρεψε, δεν σε πρόδωσε ποτέ. Από την άλλη, όπως η Μήδεια, είσαι μια γυναίκα πολύ πληγωμένη, θλιμμένη, αυτή την εποχή. Αναρωτιέμαι πού επικεντρώνεις τη σκηνοθετική σου ματιά σ’ αυτή την τραγωδία.
Σε δύο θέματα. Καταρχάς πάνω στον μηχανισμό που μας δείχνει ο Ευριπίδης, βήμα - βήμα, πώς ένας άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί σε τέρας, όπως η Μήδειαω και από την άλλη στο ότι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, οι πραγματικοί πρωταγωνιστές του έργου είναι τα δύο παιδιά - που στην παράστασή μας δεν παρουσιάζονται στη σκηνή. Τα παιδιά τα οποία πάντα συνθλίβονται μέσα στις μυλόπετρες του εγωισμού των ενηλίκων και του τερατώδους μυαλού τους. Είπες προηγουμένως και πολύ σωστά ότι προσωπικά εισέπραξα αγάπη. Ίσως αυτός είναι ο οπλισμός μου ώστε αυτή τη χρονική στιγμή του πόνου και του πένθους να μπορώ να μιλήσω γι' αυτά τα θέματα μέσω της παράστασης. Η αλυσίδα προστασίας, δηλαδή, απέναντι στις νέες γενιές, απέναντι στους ανθρώπους που θα έρθουν μετά από μας, μόνο από την έγνοια μας και την αγάπη μας μπορεί να δημιουργηθεί. Αυτή τη μικρή ταπεινή φωνή της έγνοιάς μου για τους επόμενους, αυτό θα προσπαθήσω να αρθρώσω μέσα από τη “Μήδεια”.
Αυτή είναι η πρώτη σου σκηνοθετική απόπειρα. Δεν την φοβήθηκες, ειδικά τώρα, στην περίοδο του μεγάλου πένθους;
Βεβαίως τη φοβήθηκα, όμως οι συνάδελφοι και οι συντελεστές της παράστασης στάθηκαν συγκινητικά σε όλο αυτό που συνέβη και ήθελα κι εγώ να σταθώ ισάξια απέναντι τους στην ευθύνη που είχα. Η παράσταση έγινε με μηδενικό κεφάλαιο, όμως αυτό δεν έχει καμία σημασία. Το κεφάλαιό μας είναι η στήριξη που έχουμε ο ένας προς τον άλλον και το να τιμήσουμε τη μνήμη του Κυριάκου μέσω της παράστασης. Πρόφτασε να κάνει τη σκηνογραφία μαζί με τον Νίκο Πολίτη και τον πρώτο σχεδιασμό του ήχου, που τον συνεχίζει τώρα μια συνάδελφος από τα μέλη του χορού. Αν έχω την υγειά μου τα επόμενα χρόνια, θα ήθελα να ξαναδουλέψω με τους σημερινούς μου συναδέλφους, τον Νίκο Νίκα, τον Αλέξανδρο Σωτηρίου, την Ιωάννα Μπιτούνη, τη Λίνα Φούντογλου και όλους τους συντελεστές.
Μας λες ότι πρωταγωνιστές του έργου, κατά τη γνώμη σου, είναι τα παιδιά. Πώς ακριβώς τα παιδιά "ποτίζουν" την παράσταση και τι γίνεται με την πρωταγωνίστρια Μήδεια;
Τα παιδιά γίνονται ορατά πρώτα απ' όλα μέσα από τη σκηνογραφία. Υπάρχει κάτι σαν μια μικρή παιδική χαρά, ένα ξύλινο αλογάκι, παιδικά παπουτσάκια και διάφορα άλλα στοιχεία. Ο δε θρήνος για τα παιδιά γίνεται απόλυτα εμφανής στο τελευταίο τρίλεπτο της παράστασης, όπως γίνεται εμφανές και το στίγμα του Κυριάκου σ' αυτήν.
Αποκάλεσες ήδη τη Μήδεια "τέρας". Ωστόσο ο σοφός Ευριπίδης δεν τιμωρεί την ηρωίδα του.
Για μένα, το άρμα του Ήλιου που οδηγηθεί τη Μήδεια στην Αθήνα δεν είναι ούτε διαφυγή ούτε θρίαμβος. Είναι η εξορία της από το ανθρώπινο γένος, η εξορία της ως ανθρώπου, ως γυναίκας και πάνω απ' όλα ως μητέρας. Βεβαίως ξεκινάει σαν ένα αδύναμο θύμα, βεβαίως στην αρχή έχει τη συμπάθειά μας, βεβαίως εξευτελίζεται από τον Ιάσονα και από τον Κρέοντα, όμως μετά τι; Για να συντρίψω τους εχθρούς μου σκοτώνω τα σπλάχνα μου; Της Μήδειας της λείπει το ηθικό ανάστημα, όπως λείπει και σε όλους τους ήρωες αυτής της τραγωδίας, όπως λείπει και στην εποχή μας.
Λες ότι με το θέατρο δεν πρωτοασχολήθηκες για να γίνεις ηθοποιός αλλά για να μάθεις. Από την πρώτη σου παράσταση στην Επίδαυρο ως Κασσάνδρα στις "Τρωάδες" που σκηνοθέτησε ο Κουν μέχρι σήμερα που εσύ σκηνοθετείς τη “Μήδεια”, τι σου δίδαξε το θέατρο;
Έχοντας την τύχη να συναντήσω δυο σπουδαίους δασκάλους, τον Κάρολο Κουν και τον Γιώργο Λαζάνη, ένιωσα ότι το θέατρο δεν έχει καθόλου ναρκισσισμό, καθόλου έπαρση και καμία εφήμερη λάμψη. Το θέατρο είναι θέμα ζωής και θανάτου, είναι διάλογος μεταξύ συμπολιτών, κάποιος βρίσκεται στη σκηνή, κάποιος παρακολουθεί από την πλατεία. Και ποιο είναι το θέμα που συζητούν; Η ζωή, ο θάνατος, η δικαιοσύνη, τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής και τόσα άλλα. Το θέατρο είναι ύψιστη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας και πολιτική πράξη. Αυτό έμαθα τόσα χρόνια δουλεύοντας στο θέατρο.
Ηθοποιός σημαίνει φως;
Όχι. Ηθοποιός σημαίνει μόχθος, σεβασμός στο κείμενο, στη θεατρική πράξη, στους συνεργάτες σου. Από την άλλη, είναι μια εργασία όπως οι άλλες. Δεν την υποτιμώ αλλά και δεν μπορώ να θεωρήσω ότι το μόνο φως που εκπέμπεται είναι από τον ηθοποιό. Δυστυχώς, το θέατρο έχει συνδεθεί με τη showbiz. Οι δύο επιστήμονες που βρήκαν το εμβόλιο για την Covid δεν είναι φως; Θα ήθελα πολύ να ξέρω τα ονόματά τους. Αντίθετα, γνωρίζω διάφορα ονόματα χολυγουντιανών σταρ, που είναι υπέροχοι, βέβαια, αλλά δεν εκπέμπουν μόνο αυτοί το φως.
Η μετάθεση του ενδιαφέροντος από τη θεατρική τέχνη στους σταρ και τη showbiz θεωρείς ότι έχει παίξει ρόλο σε όσα συμβαίνουν τελευταία στον χώρο του θεάματος και αναδεικνύει το metoo;
Μπορεί να ξεκίνησε, ίσως, από εκεί, όμως οι χώροι οι "μολυσμένοι" με την κακοποίηση δυστυχώς είναι παντού. Το ότι βγαίνουν και μιλούν στραπατσαρισμένοι άνθρωποι είναι σπουδαίο. Μακάρι η τόλμη τους να συμβάλει για να δημιουργηθεί ένα δίχτυ προστασίας ώστε να μην διανοείται κανείς να κάνει όλες αυτές τις φρικωδίες γιατί θα φοβάται ότι θα τιμωρηθεί.
Μέσα στην πανδημία οι καλλιτέχνες ταλαιπωρείστε πολύ. Πώς βιώνεις αυτή τη συνθήκη;
Αν υπάρχει όλος αυτός ο πνευματικός Μεσαίωνας στον οποίο υποχωρεί η ανθρωπότητα, αυτό συμβαίνει επειδή η τέχνη δεν έχει ούτε τον σεβασμό ούτε την προσοχή ούτε τη φροντίδα που θα έπρεπε να έχει. Αν η τέχνη και η παιδεία ήταν όντως στην αιχμή του δόρατος, τότε πολλές από τις φρικωδίες για τις οποίες συζητήσαμε πριν δεν θα συνέβαιναν σε τέτοιο μεγάλο βαθμό. Δυστυχώς, εμβόλιο για τον πνευματικό Μεσαίωνα δεν υπάρχει. Μόνο η τέχνη και η παιδεία φτιάχνουν ισχυρά αντισώματα σε έναν κόσμο κατανάλωσης, απανθρωπιάς και κερδοσκοπίας.
Αυτά τα αντισώματα που προσφέρουν η τέχνη και η παιδεία ένας άνθρωπος που τα διέθετε και τα προσέφερε αφειδώς ήταν ο Κυριάκος. Πώς είναι να ζεις εν τη απουσία του;
Είναι σαν να έχουν σπάσει όλα τα παράθυρα και οι πόρτες του σπιτιού και φυσάνε μέσα οι αέρηδες και σε ρίχνουν από τον έναν τοίχο στον άλλο. Δεν θα το έλεγα έτσι ωμά αν δεν είχα ακούσει παρόμοιες εξομολογήσεις ανθρώπων σε πένθος. Τρως ένα πιάτο φαΐ και ντρέπεσαι και που τρως και που αναπνέεις. Όταν υπάρχει πένθος, δύο πράγματα σκέφτεσαι. Το πρώτο είναι γιατί στον άνθρωπό μου. Το δεύτερο είναι ότι υπάρχουν και χειρότερα, ας πούμε γονείς που χάνουν τα παιδιά τους. Και έτσι νιώθεις την ανάγκη, όσα χρόνια σου μένουν να ζήσεις, να κάνεις κάτι καλό, να προσφέρεις κάτι, έστω και μικρό. Αν δεν υπήρχε το πένθος, δηλαδή η απώλεια, δεν θα υπήρχαν ούτε θρησκείες ούτε τέχνες ούτε καλά - καλά πολιτισμός ούτε τίποτα.
Η τέχνη σου σε βοηθάει να διαχειριστείς το βαρύ αυτό πένθος;
Κάπως ναι, με βοηθάει λίγο να είμαι λειτουργική. Αλλά η απώλεια θα είναι πάντα απώλεια κι εγώ δεν θέλω να τη γεμίσω. Δεν θα καταδεχτώ να τη γεμίσω ποτέ.
Ποιος είναι ο Κυριάκος Κατζουράκης μέσα από τα μάτια της Κάτιας Γέρου;
Είναι ένας σπουδαίος, σπάνιος, εμβληματικός καλλιτέχνης, με χιλιόμετρα έργου πίσω του σαν να ήταν δέκα ζωγράφοι μαζί! Ένας φωτεινός, γενναιόδωρος άνθρωπος με ψυχή μικρού παιδιού μέχρι το τέλος αλλά και με το σθένος και τη δύναμη να είναι ένας διαυγής και ανήσυχος πολίτης που τον ενδιέφεραν τα πάντα, έτρεχε όπου τον καλούσαν, πρόσφερε την τέχνη του δωρεάν, δηλαδή αγαπούσε και νοιαζόταν τους συνανθρώπους του. Ήταν ιδιοφυής καλλιτέχνης και δεν το ήξερε, δεν περηφανευόταν για τίποτα, μόνον έλεγε πότε - πότε: «Κάτι αρχίζει να γίνεται σ’ αυτό το έργο, είναι μάλλον σε καλό δρόμο». Δεν πίστευε στην «υπογραφή», δηλαδή όταν βλέπει κάποιος έναν πίνακά του, να αναγνωρίζει ότι αυτό είναι Κατζουράκης. Άλλαζε συνεχώς στιλ και μεθόδους, ίσως ένιωθε σαν εξερευνητής σε ένα άγνωστο τοπίο. Ήταν μια φωτεινή ψυχή και είχε απίστευτο χιούμορ. Για όλα τα παραπάνω αγαπήθηκε τόσο πολύ και τόσοι πολλοί άνθρωποι θρήνησαν τον χαμό του. Ήμουν τυχερή που έζησα μαζί του για πολλά χρόνια.
Πώς ήταν να είσαι η μούσα του Κατζουράκη;
Αυτό δεν το είχα καταλάβει. Δουλεύαμε μαζί αλλά και χώρια, γράφαμε μαζί τα σενάρια των ταινιών του, φτιάχναμε τα καμπαρέ μας, τα εικαστικά - θεατρικά δρώμενα όπως το «Τέμπλο» και η «Προσωπογραφία». Άλλοτε μου έλεγε να κατέβω στο εργαστήριο να ποζάρω για κάποιον πίνακα, καθόμουνα ακίνητη όση ώρα χρειαζόταν και εκείνος επαινούσε την υπομονή μου. Δηλαδή ήμασταν συντροφάκια και συνοδοιπόροι, αλλά δεν το κάναμε θέμα, έτσι μας έβγαινε, με φυσικότητα.
Τα έργα του Κυριάκου πού βρίσκονται;
Καταρχάς να πούμε ότι την άνοιξη θα γίνει έκθεση έργων στη Δημοτική Πινακοθήκη Αλίμου. Σε ό,τι αφορά τα έργα του, υπάρχουν τέσσερα αυτή τη στιγμή σε δημόσια θέαση. Το "Las meninas" στην Εθνική Πινακοθήκη, το έργο "Η υπόκλιση" στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Θεσσαλονίκης και οι δύο δωρεές που έκανε, δηλαδή η "Guernika" στη Δημοτική Πινακοθήκη - Μουσείο Κατσίγρας στη Λάρισα και το "Τέμπλο" του στη Δημοτική Πινακοθήκη Καλαμάτας. Όλα τα άλλα έργα του είναι σε σπίτια συλλεκτών. Εδώ όμως υπήρξε μια συγκινητική αιφνίδια προσφορά. Ο συλλέκτης του Γιώργος Αγγελόπουλος, που έχει έργα του από όλες τις ζωγραφικές του περιόδους, εμβληματικά, σημαντικά έργα, αποφάσισε να προσφέρει τα 21 έργα που έχει στην κατοχή του προκειμένου να εκτεθούν μόνιμα στη μελλοντική Πινακοθήκη Κατζουράκη. Αυτή την περίοδο αναζητούμε τον χώρο. Υπάρχουν επίσης τα τέσσερα τελευταία θεσπέσια έργα που ζωγράφισε λίγο πριν αρχίσει η περιπέτεια της υγείας του, που βρίσκονται εδώ, στο εργαστήριό του. Εξίσου συγκινητική ήταν και η προσφορά δύο φίλων του. Όταν έμαθαν για την προσπάθεια της διάσωσης των έργων του, ενημέρωσαν ότι θα δωρίσουν τους πίνακές του που είχαν αγοράσει για τη δημιουργία της Πινακοθήκης Κατζουράκη. Επίσης αυτή τη στιγμή δημιουργείται το Ίδρυμα Κυριάκου Κατζουράκη, που θα διαχειρίζεται την Πινακοθήκη των έργων του. Σε αυτή την προσπάθεια αρωγός είναι ο εκδότης του Νίκος Χαϊδεμένος, ο επιμελητής Γιάννης Μπαβαρέζος και αρκετοί ακόμη. Αν αυτό το σπουδαίο σχέδιο μπορέσει να υλοποιηθεί, θα είναι για μένα μια βαθιά χαρά. Θα σωθεί μια κιβωτός τέχνης και ομορφιάς που θα την απολαμβάνουν οι επόμενες γενιές κι αυτό δεν είναι λίγο.
