Στον Μίκη Θεοδωράκη έλαχε να ζήσει σε “ενδιαφέρουσες εποχές” - κατά την παλιά κινεζική κατάρα. Έζησε την Κατοχή και την Αντίσταση, τη χούντα και τη Μεταπολίτευση, καθώς και την παρακμή του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ, πολέμησε με τον Εφεδρικό ΕΛΑΣ το Δεκέμβρη του ’44 στη Μάχη της Αθήνας, εξορίστηκε στη Μακρόνησο, βασανίστηκε στον Ωρωπό, αγωνίστηκε (και) με τα τραγούδια του ενάντια στη χούντα, εξελέγη βουλευτής αργότερα. Επίσης, πέρα από την πολιτική του δράση, ο Μίκης Θεοδωράκης δεν γίνεται να απουσιάζει από οποιαδήποτε αναφορά στο πολιτικό τραγούδι αυτής εδώ της χώρας. Κατά μια έννοια το καθόρισε. Ίσως μαζί με το Θάνο Μικρούτσικο (και εν μέρει τον Χατζιδάκι) να αποτελούν επίσης τους σημαντικότερους πολιτικούς συνθέτες που έβγαλε τούτο δω το “θαλασσόδαρτο αγκωνάρι”- σε μια εποχή που επικρατούν οι “ερμηνευτές” εις βάρος συνθετών και στιχουργών.
Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο τη μέρα που πέθανε ο Μίκης Θεοδωράκης στους κόλπους της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς επικράτησε μια θλίψη, μαζί και μια αμηχανία: πώς να διαχειριστείς τα “αγκάθια” της πολιτικής του δράσης, όπως η συμμετοχή -μαζί με ακροδεξιούς- στα συλλαλητήρια για το «Μακεδονικό» για παράδειγμα; Μετά ήρθαν τα τραγούδια, οι μνήμες, οι στίχοι και οι μελωδίες και σάρωσαν όλα τα διλήμματα, σαν μια συλλογική “συγχώρεση,” σαν μια μονοκοντυλιά που σβήνει από το μυαλό τέτοιες βασάνους, σε μια συλλογική αποτίμηση ζωής - όπως διάλεξε ο ίδιος ο Μίκης να τη ζήσει.
Στη βάση αυτής της αμηχανίας βρίσκεται το αιώνιο ερώτημα: ταυτίζεται ο δημιουργός με το έργο του; Για κάποιους το έργο τού δημιουργού είναι ένα αιώνιο βάρος στην πλάτη του και πρέπει να μπορεί να το σηκώσει, διαφορετικά το εξευτελίζει. Ο Χικμέτ, πάλι, που ως ποιητής (και δημιουργός) έπιασε το νόημα καλύτερα, έλεγε ότι περισσότερο από τους ανθρώπους αγάπησε τα τραγούδια τους, γιατί αυτά τα κατάλαβε - οι άνθρωποι είμαστε αντιφατικά όντα. Η άποψή μου είναι πιο κοντά σε εκείνη του γείτονα Ναζίμ: οι άνθρωποι μπορεί και να αλλάξουν, τα τραγούδια αποτυπώνουν τη στιγμή τους και -σαν τη φωτογραφία- την απαθανατίζουν. Είναι λοιπόν άδικο να περιμένουμε από αυτούς να σηκώνουν αιώνια το βάρος εκείνης της στιγμής: η ζωή (και η πολιτική) δεν είναι φωτογραφία.
Πολλοί λένε ότι το σύγχρονο πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα (και όχι μόνο) είναι ραπ. Κατά την άποψή μου, αυτό οφείλεται στο βάρος του στίχου, αλλά και στις θεματικές των τραγουδιών του συγκεκριμένου είδους. “Ποιητές του δρόμου” ή “εκ του προχείρου” που έλεγαν κάποτε οι Active Member, αναλαμβάνουν να σηκώσουν ένα “βάρος” ίσως δυσανάλογο με τις πλάτες τους. Αλλάζει όμως και το πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα, όπως και οι άνθρωποι. Αποκτά άλλα, διαφορετικά χαρακτηριστικά, όπως άλλη είναι και η εποχή που ζούμε.
Το πολιτικό τραγούδι όπως το γνωρίζαμε το πήραν μαζί τους φεύγοντας ο Θάνος και ο Μίκης.
* Ο Λεωνίδας Οικονομάκης είναι διδάσκων στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος των Social Waste
