Δεν υπάρχουν πολλοί σολίστ του βιολιού και μόνιμα μέλη της συμφωνικής ορχήστρας του δήμου Αθηναίων με παράλληλες σπουδές στο σύγχρονο τραγούδι αλλά και διδακτορικό (!) στην μουσικολογία οι οποίοι ταυτόχρονα να έχουν και μιαν άλλη διαδρομή ως τραγουδοποιοί, ερμηνεύοντας οι ίδιοι τα ιδιοσυγκρασιακά τραγούδια τους και συνοδεύοντας την φωνή τους παίζοντας κιθάρα μα και κρητική λύρα. Διεθνώς δηλαδή γιατί για την χώρα μας ο Ηλίας Ζούτσος σίγουρα είναι μία και μοναδική περίπτωση! Συνομιλήσαμε με αυτή την τόσο σύνθετη μουσική προσωπικότητα που έχει μόλις κυκλοφορήσει τον τέταρτο αισίως (μετά τα «Σημείο» του ’12, «Ρίζα» του ’13 και το μόνο ψηφιακό «Time» του ’14) δίσκο του «Κρητιδική Εποχή» και καθώς προετοιμάζεται για να τον παρουσιάσει ζωντανά για πρώτη φορά στο «Σφίγγα» την Κυριακή 18 Δεκεμβρίου.
Τι δουλειά έχει ένας λαμπρός σολίστ του βιολιού που η καθημερινή του εργασία είναι σε συμφωνική ορχήστρα και επίσης είναι διδάκτωρ μουσικολογίας καταρχήν με την τραγουδοποιία και στη συνέχεια με την ερμηνεία, αν και έχετε επίσης σπουδάσει σύγχρονο τραγούδι; Διαβλέπετε κάποια εσωτερική αντίφαση σε όλα αυτά ή ακολουθείτε την άποψη του «όλα τελικά είναι απλώς μουσική»;
Πολλές φορές αναρωτιέμαι και εγώ το ίδιο ακριβώς πράγμα. Σαφώς υπάρχει κάποια αντίφαση σε όλο αυτό, ίσως όμως και όχι τόσο. Ούτως ή άλλως η ίδια η ζωή είναι μια διαδικασία ενσωμάτωσης αντιθέσεων και αντιφάσεων. Η δημιουργία - και η ειλικρινής ενασχόληση με τη μουσική γενικά - είναι μία βουτιά σε εσώτερο εαυτό, συνειδητό ή ασυνείδητο. Στο συνειδητό τα πράγματα ίσως βγάζουν περισσότερο νόημα για το τι και πως, στο ασυνείδητο πεδίο είναι πιο δύσκολο. Ωστόσο αυτό που απλοποιεί όλα αυτά είναι η ανάγκη να τα κάνεις...
Δεν θα σας αρκούσε μόνον η πορεία σας ως κλασικού μουσικού; Τι σας ωθεί να είστε τόσο πολυπράγμων;
Πρόκειται για την ίδια ανάγκη που επισήμανα πριν. Σε κάθε είδος μουσικής – ως μουσικός, ως δημιουργός ή και ως ακροατής - βιώνεις άλλες φορές κοινές ποιότητες ή διαστάσεις και άλλες πολύ διαφορετικές. Μάλλον είναι ότι θέλεις να πεις πράγματα που δεν μπορείς να πεις αλλιώς. Όπως και να έχει αυτή η ανάγκη τις περισσότερες φορές δεν εξηγεί και δεν εξηγείται. Μοιάζει με χιονοστιβάδα ή ηφαίστειο!
Δεν ήσασταν ικανοποιημένος από την εταιρεία στην οποία κυκλοφορήσατε τους πρώτους δύο δίσκους σας;
Όχι, κάθε άλλο παρά συνέβαινε αυτό. Η αλήθεια είναι ότι με την ANTart Productions στην οποία κυκλοφόρησαν τα «Σημείο» και «Ρίζα» υπάρχουν δεσμοί ισχυροί, εκτός από επαγγελματικοί και ανθρώπινοι. Οι ιδιοκτήτες της, οι αδελφοί Νίκος και Θοδωρής Μέρμηγκας, είναι φίλοι μου και ήμουν εκεί όταν στηνόταν η εταιρεία. Η αλήθεια είναι ότι αυτή την εποχή τα πράγματα με τους δίσκους και τις εταιρείες είναι περίπλοκα και δύσκολα. Όταν λοιπόν μιλήσαμε με τα παιδιά για το «Time» και τώρα για το «Κρητιδική Εποχή» μου εξήγησαν ότι τη δεδομένη στιγμή δεν θα μπορούσαν να τα υποστηρίξουν οπότε οι εργασίες αυτές βρήκαν τον δρόμο τους αλλού.
Και πώς ένας Αθηναίος συνάντησε έναν Θεσσαλό; Τι εκτιμάτε τόσο όχι μόνο στην μουσική αλλά και στον τρόπο που λειτουργεί ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου και σας έκανε να απευθυνθείτε στην εταιρεία του;
Με τον Θανάση συνεργαστήκαμε ήδη στον πρώτο μου δίσκο τον οποίο υπήρχε το τραγούδι του «Αερικό», σε διασκευή και ερμηνεία δικές μου. Του άρεσε ο δίσκος και η διασκευή και στη συνέχεια, πέραν από την μουσική, αναπτύχθηκε και μια ανθρώπινη σχέση. Εκτός από το ταλέντο του είναι άνθρωπος βαθύς, ειλικρινής και ζυγισμένος. Ουσιαστικά, αντίθετα με κάποιους άλλους που άκουσαν τα νέα τραγούδια, ήταν ο μόνος που τα κατάλαβε. Είμαι χαρούμενος λοιπόν που κυκλοφόρησε τελικά από την εταιρεία του, την Αχός.
Βλέπετε και καθόλου συγγένειες στην μουσική σας προσέγγιση, ανεξάρτητα από το προσωπικό ύφος καθενός σας;
Ναι, θεωρώ ότι υπάρχουν συγγένειες – ειδικά στο «Κρητιδική Εποχή» - κυρίως στο πως δονεί και τους δυο μας η παραδοσιακή μας μουσική στο σήμερα. Ο τρόπος ωστόσο που δίνεται αυτό διαφέρει αρκετά ως προς το τελικό αποτέλεσμα στις εργασίες του Θανάση και τις δικές μου.
Πώς και ενώ μόνον η καταγωγή σας είναι από την Κρήτη και μάλιστα όχι αμιγώς η παράδοση της βγαίνει τόσο πολύ στην μουσική σας;
Ξεκίνησα την μουσική από μικρός παίζοντας κρητική λύρα και λαούτο. Όντως είναι λίγο παράξενο αφού θυμάμαι ότι κάτι αντίστοιχο αναρωτιόνταν όλοι καθώς από την στιγμή που έπιασα τη λύρα ήταν σα να έπαιζα ανέκαθεν. Έτσι προέκυψε και όλη η μετέπειτα πορεία μου στη μουσική. Δεν είναι τυχαίο ότι το στοιχείο αυτό υπήρξε σημαντικό αφού οι πρώτες συναυλίες που παρακολούθησα ήταν σε γλέντια, πανηγύρια και γάμους. Σε πολλές από αυτές έπαιζα κιόλας, όπως και συνεχίζω να παίζω. Μουσικά αυτή είναι η μητρική μου γλώσσα. Βέβαια, μεγαλώνοντας στην Αθήνα και μετά τα λαϊκά ακούσματα στο σπίτι, την ροκ εφηβεία και την αφιέρωσή μου στο βιολί και τις κλασικές σπουδές, οι προσλαμβάνουσες άνοιξαν και τώρα πια όλα αυτά βγαίνουν στο δημιουργικό πεδίο.
Εκτός από το ότι είναι στο DNA σας ποια είναι τα στοιχεία της κρητικής μουσικής που σας ελκύουν περισσότερο; Και δεν ρωτάω μόνο τον δημιουργό αλλά και τον μουσικολόγο....
Μου αρέσει η αμεσότητα και η οικονομία των μέσων της, στοιχεία που υπάρχουν γενικά στην παραδοσιακή μουσική. Πολύ σημαντική είναι η απεύθυνση - εκτός από το πνεύμα και την ψυχή - στο σώμα και το πως μέσα από αυτήν οδηγεί στην έκσταση. Κουβαλάει ανθρώπινα συναισθήματα και σοφία αιώνων για αυτό μπορεί και συνδυάζει με μοναδικό τρόπο αντιθέσεις. Είναι μουσική τραχιά και ευαίσθητη, χαρακτηριστικά άλλωστε και των ίδιων των Κρητικών.
Τι ακριβώς σημαίνει και τι ίσως υπονοεί ο τίτλος «Κρητιδική Εποχή»;
Η πατρότητα του τίτλου ανήκει στο Θανάση Παπακωνσταντίνου και ουσιαστικά είναι ένα λογοπαίγνιο σχετικά με το κρητικό ιδίωμα και την εποχή που εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι! Είναι ταιριαστός ωστόσο και με το υλικό του δίσκου αφού στην εργασία αυτή αποκαλύπτεται ένα νέο ιδίωμα στο οποίο συνυπάρχουν η μουσική μέσω των πολυφωνικών στοιχείων, της τεχνολογίας και των ευρέως διαδεδομένων οργάνων της Δύσης (κιθάρα, βιολί, βιόλα, κοντραμπάσο, πιάνο) με τις αρχέγονες μουσικές φόρμες της κρητικής τραγουδοποιΐας. Υπό αυτή την έννοια ίσως και ο ίδιος ο δίσκος να αποτελεί ένα ορόσημο.
Οι δίσκοι σας ακολουθούν μιαν ευθεία εξελικτική πορεία που από τον πρώτο οδηγεί στον καινούριο ή καθένας είναι διαφορετικός; Στην δεύτερη περίπτωση, σε τι διαφέρει ο τελευταίος από τους άλλους και ειδικά από τον προηγούμενο;
Εξελικτική πορεία σίγουρα υπάρχει αλλά μάλλον δεν είναι και τόσο ευθεία και έτσι καθένας δίσκος είναι αρκετά διαφορετικός από τον άλλον. Ο καινούριος διαφέρει από τους προηγούμενους στο ότι μέσα από τραγούδια συνθέτει τρία από τα είδη που αποτέλεσαν επιρροές για εμένα, την κλασική, την παραδοσιακή και το rock. Είναι δε αρκετά διαφορετικός από to «Time» που ήταν ορχηστρικό, ακουστικό και συμμετοχικό (σύμπραξη τεσσάρων σολίστ, πιάνο, βιολί, λύρα και κρουστά) ενώ ακουμπά πιο πολύ σε μια αυτοσχεδιαστική προσέγγιση του υλικού. Οι δύο πρώτοι δίσκοι μου έχουν ευθεία και άμεση αναφορά στο κρητικό στοιχείο το οποίο υπογραμμίζεται και από την απόδοση με παραδοσιακά όργανα, κυρίως λύρα και λαούτο.
Δεν είναι παράξενο ότι η κλασική μουσική δεν υπάρχει ούτε σαν υπαινιγμός στην δουλειά σας; Και από την άλλη, καλά όλα τα υπόλοιπα αλλά αυτές οι rock κιθάρες από πού προκύπτουν σε μερικά τραγούδια σας;
Όταν ένα είδος απέχει αρκετά από ένα άλλο τότε οι συγγένειες και οι αναφορές είναι ίσως πιο δύσκολο να ανιχνευθούν. Στην δίσκο όμως υπάρχει σαφής αναφορά στην κλασική μουσική με γραμμές εγχόρδων οργάνων (βιολί, βιόλα και κοντραμπάσο) και πιάνου. Η προετοιμασία του μουσικού υλικού έγινε όλη με παρτιτούρες. Ακόμα κάποια χαρακτηριστικά σε όλους τους δίσκους μου (μερικές φορές ακόμη και στα αμιγώς κρητικά τραγούδια) είναι η στέρεα μορφολογική δομή με υποδιαιρέσεις μέτρων και ενότητα στο θεματικό υλικό, στοιχεία που τα συναντούμε κατεξοχήν στην κλασική μουσική. Rock άκουγα πολύ, ιδίως στην εφηβεία μου. Κατά βάση αυτή ήταν η αιτία που καταπιάστηκα και με την κιθάρα, ακουστική και ηλεκτρική. Αργότερα, για κάποια χρόνια, έπαιζα και ηλεκτρική κιθάρα σε μια rock μπάντα.
Πέραν φυσικά από το γεγονός ότι στην δεύτερη περίπτωση επίσης τραγουδάτε πόσο διαφορετική εμπειρία είναι το να εμφανίζεστε με ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο ορχηστρικό σχήμα παίζοντας βιολί και με μια μπάντα παίζοντας τα τραγούδια σας; Είστε από τους πολύ λίγους που έχουν και τις δύο ώστε να μπορούν να απαντήσουν σε αυτή την ερώτηση...
Το να ζεις μέσα στη μουσική είναι ευλογία! Όντως είναι πολύ διαφορετική εμπειρία να είσαι μέλος μιας συμφωνικής ορχήστρας ή ως σολίστ να παίζεις Μπετόβεν από το να παίζεις με μια μπάντα μουσικές και τραγούδια σου. Και τα δύο ωστόσο έχουν τη δική τους ένταση καθώς απευθύνονται με άλλο τρόπο στο είναι. Μπορεί ίσως να το ψηλαφίσει κάποιος πιο εύκολα αν σκεφτεί την αντίστοιχη εμπειρία από την πλευρά της ακρόασης η οποία επίσης είναι συμμετοχή. Ίσως τελικά πάντως να μην είναι και τόσο διαφορετικό. Σε μια σημαντική της διάσταση η μουσική καλείται να συστέλλει ή να διαστέλλει το χρόνο, να νικάμε τον θάνατο. Όποια μουσική το πετυχαίνει - ειδικά μάλιστα διαχρονικά - αξίζει τον κόπο.
Τι να περιμένει το κοινό που θα έρθει να σας ακούσει στην μουσική σκηνή «Σφίγγα»;
Θα παρουσιάσουμε για πρώτη φορά το «Κρητιδική Εποχή» αλλά φυσικά και κομμάτια από τους προηγούμενους δίσκους μου όπως όμως και κάποιες διασκευές ταιριαστές με τον ιδιαίτερο ηχητικό κόσμο μας. Ένα κουαρτέτο, εγώ κιθάρα, κρητική λύρα και τραγούδι, βιολί, κοντραμπάσο και ντραμς συν ο ηχολήπτης αλλά και παραγωγός του δίσκου Γιάννης Παξεβάνης και ελπίζουμε να μοιραστούμε και να επικοινωνήσουμε!
Και τα προσεχή σας σχέδια, σε σχέση με τον δίσκο και όχι μόνο γιατί σίγουρα θα υπάρχουν και άλλα;
Οι ζωντανές εμφανίσεις, η αλληλεπίδραση του εκάστοτε κοινού και των εκτελεστών, είναι αυτές που τελικά δίνουν φτερά σε ψυχές και μουσικές. Μετά από την πρώτη συναυλία θα ακολουθήσουν και άλλες, στην Αθήνα σίγουρα αλλά σκεφτόμαστε και την περιφέρεια. Όσον αφορά στα υπόλοιπα τα τελευταία χρόνια αποτελούν για εμένα μια πολύ δημιουργική περίοδο, υπάρχει ήδη υλικό για αρκετές δουλειές. Αρχές του ‘17 μπαίνουμε στο στούντιο για το επόμενο project που βασίζεται και πάλι σε τραγούδια τα οποία όμως δεν παραπέμπουν καθόλου (όχι τουλάχιστον τόσο εμφανώς) στο κρητικό ιδίωμα. Θέλω επίσης να ηχογραφήσω μέσα στην επομένη χρονιά τα έργα για βιολί και πιάνο του Γεωργίου Πλάτωνα η κριτική έκδοση των οποίων ήταν και το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής. Σκεφτόμαστε να παίξουμε κάποια από αυτά μαζί με την Λένα Πλάτωνος, την κόρη του η οποία εκτός από σπουδαία συνθέτιδα είναι και εξαιρετική πιανίστρια. Μπορεί να φαίνονται κάπως πολλά, δεν πειράζει όμως. Όπως έλεγε και ένας σπουδαίος Κρητικός, «μιαν αστραπή η ζωή μας, μα προλαβαίνουμε»!
Και μουσικοί σαν τον Ηλία Ζούτσο που έχουν ήδη προλάβει τόσα πολλά σίγουρα θα προλάβουν ακόμα περισσότερα και σημαντικότερα!
Φωτογραφίες: Georgia Panagopoulou