Του Χριστόφορου Κατσαδιώτη*
Το Γκραντ Παλέ άνοιξε τις πύλες του για τον Χοκουσάι (Ηokusai 1760-1849), τον διασημότερο χαράκτη της Ιαπωνίας, για τη μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση που έγινε ποτέ γι' αυτόν εκτός της χώρας του.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 18 Ιανουαρίου, πραγματοποιείται σε δέκα αίθουσες, είναι χωρισμένη σε επτά περιόδους, στις οποίες ο Χοκουσάι υπογράφει τα έργα του με διαφορετικά ονόματα, και περιλαμβάνει 528 έργα, κάποια από τα οποία, για πρώτη φορά εμφανίζονται δημόσια και οι Ιάπωνες υπεύθυνοι ανακοίνωσαν πως δεν θα επιτρέψουν ξανά να εκτεθούν εκτός της χώρας τους.
Η πρώτη αίθουσα της έκθεσης καλωσορίζει τους επισκέπτες, με έργα Γάλλων καλλιτεχνών και συγγραφέων, όπως οι: Φελίξ Μπρακεμόντ, Εμίλ Γκαγιέ, Έντμον ντε Γκονκούρ (Félix Bracquemond, Emile Gallé, Edmond de Goncourt) και άλλοι, οι οποίοι είναι επηρεασμένοι από τα μοτίβα και την καλλιτεχνική οπτική του Χοκουσάι, πιο συγκεκριμένα από τα βιβλία των μάνγκα (όρος για τα γιαπωνέζικα κόμιξ) και από τη σειρά σχεδίων «36 όψεις του όρους Φούτζι». Χρονολογικά τα έργα αυτά ξεκινούν από τη δεκαετία του 1850 και μετά, δηλαδή μετά τον θάνατο του Χοκουσάι.
Στη συνέχεια υπάρχουν έργα από την περίοδο Σούνρο (Shunrō 1775-1794), με τα πρώτα του σκίτσα από την ηλικία των 15 χρόνων. Στα 19 του ξεκινάει μαθήματα σχεδίου, στο γνωστό για την εποχή του εργαστήρι «Κατσουκάβα Σούνρο» (Katsukawa Shunrō) και αρχίζει να δημιουργεί εικονογραφημένα βιβλία μικρού μεγέθους, σε σχήμα μπλοκ, με τυπώματα από ξυλογραφίες, με επιρροές από τους δασκάλους του, τα οποία και υπογράφει με το όνομα του εργαστηρίου.
Η επόμενη περίοδος είναι όταν ο καλλιτέχνης υιοθετεί το όνομα Σόρι (Sōri 1794-1805) όπου, με κύριο χαρακτηριστικό την εφευρετικότητα και τη «νέα γραφή» στο σχέδιο, μπορεί να εκπέμπει «ταχύτητα» και «αλλαγή» για τα δεδομένα της εποχής του. Αρχίζει να δημιουργεί, κατόπιν παραγγελίας, τα Εγκογιόμι (Egoyomi) ημερολόγια με εικόνες, αλλά και τα Σουριμόνο (Surimono), μονοτυπίες πλαισιωμένες από πολύχρωμα μετάξια, τα οποία είχαν τη δυνατότητα να μαζεύονται σε ρολά. Ήταν μοναδικά κομμάτια τέχνης, εξαιρετικής πολυτέλειας, με τον ιδιαίτερο ρυθμό σχεδίου κιόκα (kyōka: παιχνιδιάρικο στιλ), που αρχίζει να τον χαρακτηρίζει, ενώ πειραματίζεται και τονίζει κάποια σημεία με πινέλο, επάνω στο τύπωμα, κάτι που δεν γινόταν παλιότερα.
Το 1798 αυτοανακηρύσσεται ανεξάρτητος καλλιτέχνης, μέχρι την περίοδο που ξανααλλάζει το όνομα του σε Κατσουσίκα Χοκουσάι (Katsushika Ηοkusai 1805-1810) που σημαίνει «τρελός για την τέχνη». Κάτω από τη νέα του ταυτότητα δημιουργεί τα Γιομιχόν (Υomihon), βιβλία που απεικονίζουν έναν χιουμοριστικό φανταστικό κόσμο με σινική μελάνη. Ο Χοκουσάι αποκτά θαυμαστές από όλη τη χώρα, οι οποίοι «απαιτούν» να δημιουργήσει ένα εγχειρίδιο με τα σχέδια του που πλέον, γίνονται αμέσως αναγνωρίσιμα. Το εγχειρίδιο αυτό, όταν δημιουργήθηκε, αποτελούνταν από 15 τόμους και περιελάμβανε περισσότερα από 3.900 σχέδια, με τον τίτλο Χοκουσάι Μάνγκα (Hokusai Μanga). Πάνω σε αυτήν τη σειρά θα δουλέψει ακατάπαυστα για τα επόμενα χρόνια. Αυτά τα σχέδια αποτελούν πλέον μια πλούσια εγκυκλοπαίδεια για τον τρόπο ζωής στην Ιαπωνία της Έντο (Edo) περιόδου, που διήρκεσε από το 1603 μέχρι και το 1868 και χαρακτηρίστηκε από την οικονομική ανάπτυξη, το ενδιαφέρον για τις τέχνες, τον πολιτισμό και τον έρωτα, αλλά και από παρακμιακές απολαύσεις. Ο επισκέπτης εδώ μπορεί να μελετήσει αναλυτικά την καθημερινότητα εκείνης της περιόδου: άνθρωποι όλων των κοινωνικών τάξεων, τα ρούχα τους, λεπτομέρειες από προσόψεις και στέγες σπιτιών, ζώα και λουλούδια, δράκους και μοναχούς, φαντάσματα, ερωτικές σκηνές αλλά και το ενδιαφέρον όνειρο της γυναίκας του ψαρά, που κάνει έρωτα με δύο χταπόδια. Σκηνές κραιπάλης, παλαιστές σούμο, εκπαιδευτές πολεμικών τεχνών, βούδες και όπλα σαμουράι.
Η έκθεση συνεχίζεται σε τρεις ακόμη περιόδους. Την Τάιτο (Taitō 1810-1819), όπου ο Χοκουσάι αλλάζει ξανά όνομα και παράλληλα με τη δημιουργία των κόμιξ, αρχίζει να ασχολείται με το τύπωμα των ετεχόν (etehon), βιβλία, με ξυλογραφίες, ζώων και τοπίων.
Την περίοδο Λίτσου (Litsu 1820-1834) κατά την οποία παράγει πολύ μεγάλο όγκο έργων, ανάμεσά τους και κάποια από τα γνωστότερα έργα του, όπως «Το Μεγάλο Κύμα» με την ονομασία «Ουκίγιο-ε» ("Ukiyo-e" σημαίνει ξυλογραφίες ενός αιωρούμενου κόσμου) από τη διάσημη σειρά «36 όψεις του όρους Φούτζι».
Την τελευταία περίοδο (1834-1849) ο Χοκουσάι χρησιμοποιεί το όνομα Γκάκιο Ροζίν Μαντζί (Gakyō Rōjin Manji σημαίνει: Ο παππούς που είναι τρελός για την τέχνη). Σταδιακά, σταματάει να τυπώνει ξυλογραφίες και αρχίζει να ζωγραφίζει κυρίως θρησκευτικά θέματα, ζώα και φυτά. Πεθαίνει 89 χρονών, έχοντας αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του στην τέχνη. Για 70 χρόνια ζωγράφιζε καθημερινά, ένας τρόπος ζωής που θυμίζει αυτόν του Πικάσο και για τον λόγο αυτό ο Χοκουσάι έχει το παρατσούκλι «Ο Πικάσο της Έντο περιόδου». Πολύ σημαντικό επίσης είναι ότι καλλιτέχνες όπως: Ντεγκά (Degas), Γκογκέν (Gauguin), Κλιμτ (Klimt), Μανέ ( Manet), Βαν Γκογκ (van Gogh) κ.ά. ήταν συλλέκτες έργων του, αλλά και ότι η «γραφή» ζωγραφικής, σαν παφλασμός κυμάτων (π.χ, ο τρόπος που απεικονίζει ο Βαν Γκογκ τον ουρανό σε πολλά έργα του, παύλες με κυματοειδή, κυκλική φορά) στον εξπρεσιονισμό έχει επηρεαστεί από τον Χοκουσάι.
Πρόκειται για μια άψογα στημένη έκθεση, όπου ο θεατής έχει τη δυνατότητα, και να «ξεφυλλίσει» ηλεκτρονικά τα μάνγκα, τα οποία προβάλλονται στον τοίχο μεγεθυσμένα. Επίσης στις σκάλες του Γκραντ Παλέ, από το ισόγειο στον πρώτο όροφο, τα κόμιξ, με τη βοήθεια της τεχνολογίας ζωντανεύουν και οι σκηνές του τότε "προσγειώνονται" στο σήμερα με χιουμοριστική διάθεση.
Εντυπωσιακό είναι το ενδιαφέρον του κοινού, ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες ηλικίες θεατών, η υπομονή και η προσοχή που δείχνουν σε κάθε έργο ξεχωριστά, σκύβοντας από πάνω του, αλλάζοντας ξανά και ξανά τα γυαλιά πρεσβυωπίας μιας και τα περισσότερα έργα είναι ασπρόμαυρα, σε διαστάσεις περίπου 15 επί 20 εκατ., ειδικά από τα βιβλία που βρίσκονται μέσα σε βιτρίνες με χαμηλό φωτισμό. Βγαίνοντας από την έκθεση, βλέπει κανείς πως η ουρά αναμονής για να μπούνε οι επόμενοι επισκέπτες μπορεί να φτάνει και τα εβδομήντα μέτρα!
* Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης είναι εικαστικός
