Το 2023 ήταν η χρονιά των κλιματολόγων και των διεθνολόγων στην Ελλάδα και, απ’ ό,τι φαίνεται, το ίδιο θα ισχύσει και για το 2024. Η κλιματική κρίση ήρθε για να μείνει -και δεν έχουμε μάθει να τη διαχειριζόμαστε, ούτε οι κυβερνήσεις ούτε οι πολίτες-, ενώ και οι πόλεμοι στην ευρύτερη γειτονιά μας θα συνεχιστούν. Ουκρανία, Γάζα, Υεμένη είναι τα ανοιχτά μέτωπα δίπλα μας, ενώ άκρως επιρρεπή στις κρίσεις παραμένουν τα Βαλκάνια και οι χώρες του Καυκάσου.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τη χώρα μας το 2024 που ανατέλλει; Η ΑΥΓΗ της Κυριακής φιλοξενεί στο τελευταίο φύλλο του ζόρικου 2023 έναν επιφανή διεθνολόγο, τον Κώστα Υφαντή, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ο Κ. Υφαντής αναλύει τις σχέσεις της Αθήνας με την Άγκυρα, εκτιμά πως δεν υπάρχει άμεση διέξοδος από την κρίση με την Αλβανία εξαιτίας της υπόθεσης Μπελέρη, προβλέπει ότι η Ρωσία θα αντιμετωπίζεται για πολύ καιρό ακόμη ως απειλή για το δυτικό στρατόπεδο, ενώ δεν βλέπει ίχνος φωτός στο τούνελ του Μεσανατολικού. Η μεγαλύτερη πρόκληση για την Ελλάδα, σύμφωνα με τον καθηγητή, παραμένει η Τουρκία και πιστεύει ότι για να την ξεπεράσουμε οριστικά, χρειάζεται μια κουλτούρα συμβιβασμού.
Ο Κώστας Υφαντής εκτιμά πως τα ελληνοτουρκικά θα μας συνοδεύσουν όλο το 2024, χωρίς ο ίδιος να αναμένει κάποια σημαντική αλλαγή προς το καλύτερο στις σχέσεις Αθήνας και Άγκυρας. «Το ζητούμενο θα είναι και την επόμενη χρονιά να διατηρηθεί ένα πλαίσιο ηρεμίας, χωρίς να δημιουργούνται μεγάλες προσδοκίες για επίλυση των διαφορών αλλά και χωρίς να συμβεί κάτι που θα μπορούσε να ξαναφέρει την ένταση στις διμερείς μας σχέσεις» λέει ο καθηγητής. Κατά τη γνώμη του, τα Ελληνοτουρκικά είναι το νούμερο ένα ζήτημα και επειδή αυτή είναι η αντίληψη του μέσου Έλληνα. «Καλώς ή κακώς, υπάρχει η αίσθηση πως η Τουρκία μας απειλεί» επισημαίνει και προχωρά σε μια ψύχραιμη αξιολόγηση της συνεδρίασης του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας στις αρχές Δεκεμβρίου στην Αθήνα, έπειτα από σχεδόν έναν χρόνο ηρεμίας και απουσίας εντάσεων και συγκρούσεων στα Ελληνοτουρκικά: «Έχουμε καλύψει το πρώτο μέρος του οδικού χάρτη, το πιο εύκολο». Σύμφωνα με τον Κ. Υφαντή, οι τρεις συναντήσεις κορυφής Μητσοτάκη-Ερντογάν μέσα στο δεύτερο εξάμηνο του 2023 έδειξαν ότι υπάρχει η πολιτική βούληση για ηρεμία, ενώ και η υπογραφή της Διακήρυξης των Αθηνών (σ.σ.: η νομικά μη δεσμευτική διακήρυξη φιλίας και καλής γειτονίας) δείχνει να υπάρχει και πολιτική δέσμευση των δύο πλευρών τα πράγματα να παραμείνουν ήρεμα. Μ’ αυτή την έννοια, ήταν σημαντικό βήμα η συνάντηση της 7ης Δεκεμβρίου.
Στο ερώτημα τι πρέπει να γίνει για να πάμε πιο πέρα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ο Κ. Υφαντής δεν μασάει τα λόγια του: «Για να αντιμετωπίσουμε την καρδιά των διαφωνιών μας με την Τουρκία, που περιστρέφονται γύρω από το ζήτημα της οριοθέτησης, χρειάζεται κουλτούρα συμβιβασμού. Η οποία προϋποθέτει ότι θα έχει αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη για τις προθέσεις της άλλης πλευράς. Αυτή η κουλτούρα συμβιβασμού σήμερα στην Ελλάδα δεν υπάρχει ή, έστω, δεν φαίνεται να είναι πλειοψηφική. Για την Τουρκία δεν ξέρω. Δεν είναι εύκολο να φανταστούμε επίλυση των διαφωνιών μας με την Τουρκία που θα ικανοποιεί το θυμικό» λέει.
Ο Κ. Υφαντής δεν φοβάται να μιλήσει για συμβιβασμούς, πλην όμως καταλαβαίνει γιατί δυσκολεύονται να το κάνουν κάποιοι αναλυτές που δεν αντέχουν να γίνουν στόχοι μιας σκληροπυρηνικής, όπως την ονομάζει, μερίδας στον Τύπο, στο πολιτικό προσωπικό και στην κοινωνία. Παράλληλα, επισημαίνει ότι «είμαστε δύο χώρες των οποίων οι πάγιες θέσεις πίσω από τις οποίες είμαστε οχυρωμένες δεν συναντώνται». Ωστόσο, επιμένει ότι χρειάζεται να υπάρξει μια κουλτούρα συμβιβασμού, η οποία δεν θα εκλαμβάνεται ως υποχώρηση, ως ήττα. «Κοροϊδεύουμε πολλές φορές αυτό το “καζάν καζάν” που λέει ο Ερντογάν, αλλά στην ουσία αυτό είναι το ζητούμενο. Μια συμφωνία με την οποία και οι δύο πλευρές θα είναι ικανοποιημένες. Αν δεν είναι ικανοποιημένες, δεν θα έχουμε κάνει τίποτε, και η ένταση κι ο αναθεωρητισμός θα επιστρέψουν» προειδοποιεί.
Με την Αλβανία η Ελλάδα εξάντλησε τις ανοχές της
Τους τελευταίους μήνες έχουμε ένταση και στις σχέσεις μας με την Αλβανία εξαιτίας της υπόθεσης του εκλεγμένου δημάρχου Χειμάρρας και προφυλακισμένου με την κατηγορία της εξαγοράς ψήφων Φρέντι Μπελέρη. Μάλιστα, η ελληνική πλευρά έχει συνδέσει την ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας καταρχήν με την ορκωμοσία του Φρ. Μπελέρη. Στο ερώτημα αν η υπόθεση Μπελέρη δικαιολογεί αυτή την ένταση, ο Κ. Υφαντής απαντά προσεκτικά ότι στην περίπτωση του εκλεγμένου δημάρχου η Αθήνα εξάντλησε τις αντοχές και τις ανοχές της, ενώ τα Τίρανα φαίνεται να μην ενδιαφέρονται καθόλου να λύσουν το ζήτημα.
Θυμίζει ότι στην αρχή η αντίδραση της ελληνικής πλευράς ήταν εξαιρετικά ήπια, αλλά ότι με τον καιρό έχει επικρατήσει η αντίληψη στην Αθήνα ότι ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα παίζει παιχνίδια. Η Αθήνα βλέπει ότι, πέρα από τις μεγάλες καθυστερήσεις στην εκδίκαση της υπόθεσης Μπελέρη, δεν προχωράει ούτε το συνυποσχετικό για να πάμε στη Χάγη για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων. Αλλά και σε σχέση με την ελληνική απειλή ότι θα βάλει εμπόδια στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Αλβανίας, ο καθηγητής εκτιμά πως σ’ αυτή τη φάση είναι δύσκολο να πιεστεί η Αλβανία, καθώς ο Έντι Ράμα ξέρει ότι η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας του έχει πολλά στάδια ακόμη. «Ο Αλβανός πρωθυπουργός θεωρεί πως έχει το περιθώριο να περιμένει να βγουν μπροστά άλλα κράτη-μέλη, όπως βγήκε μπροστά η Γερμανία, και να ασκήσουν πίεση στην Ελλάδα. Είναι ένα παιχνίδι αντοχής» καταλήγει ο Κ. Υφαντής.
Η Ευρώπη και τα παιχνίδια με την ομοφωνία
Στην τελευταία σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 2023 το μεγάλο θέμα δεν ήταν βεβαίως η ευρωπαϊκή προοπτική της Αλβανίας, αλλά το πράσινο φως που έδωσαν οι 26 -και όχι οι 27- στην Ουκρανία να ξεκινήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Για πρώτη φορά στην ιστορία της πέρασε μια τέτοια απόφαση που απαιτεί ομοφωνία με 26 υπέρ και μία απουσία. Υπενθυμίζεται ότι ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, που δεν ήθελε να υπερψηφίσει, αποφάσισε την ώρα της ψηφοφορίας να πάει… για καφέ. Άνοιξε έτσι μια πόρτα για κατάργηση του κανόνα της ομοφωνίας; Η απάντηση του Κ. Υφαντή είναι καταρχήν αρνητική. Πλην όμως, επισημαίνει ότι όταν έχει δημιουργηθεί ένα προηγούμενο, τίποτα δεν αποκλείεται: «Με την Ουκρανία το θέμα ήταν στρατηγικά πολύ μεγάλο και ήταν 26 χώρες από τη μία πλευρά και μία απέναντι. Δεν αποκλείεται στο μέλλον σε αναλόγου βεληνεκούς διλήμματα να έχουμε μια τέτοια φόρμουλα» λέει.
Ωστόσο, εκτιμά πως δεν υπάρχει σ’ αυτή τη φάση η δυνατότητα να αρθεί η αρχή της ομοφωνίας, ενώ πιστεύει ότι η Ευρώπη δεν είναι σε φάση εμβάθυνσης. Κανένα κράτος-μέλος δεν είναι έτοιμο στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής, της ασφάλειας, της άμυνας να εκχωρήσει το δικαίωμα του βέτο. «Ούτε εμείς στην Αθήνα είμαστε έτοιμοι να παραδώσουμε το δικαίωμα διαφωνίας. Ο διακυβερνητικός πλουραλισμός στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων θα είναι μαζί μας για πολύ χρόνο ακόμη» υπογραμμίζει.
Για τα επόμενα χρόνια η Ρωσία θα παραμείνει η απειλή για την Ευρώπη
Στο ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει Ε.Ε. όταν θα έχει εντάξει στους κόλπους της την Ουκρανία, ο Κ. Υφαντής θεωρεί κάθε απάντηση παρακινδυνευμένη. Εφόσον τελειώσει ο πόλεμος και όταν μπορέσει να προσαρμοστεί η Ουκρανία στο κοινοτικό κεκτημένο, θα το ξανασυζητήσουμε. Αντιθέτως, στο ερώτημα αν η Ευρώπη θα τα βρει στο ορατό μέλλον με τη Ρωσία ο διεθνολόγος έχει έτοιμη μια αναλυτική απάντηση με πολλές ιστορικές παραμέτρους. Μας θυμίζει ότι η Ρωσία στις διάφορες μορφές της συνοδοιπόρησε με τη Δυτική Ευρώπη μόνο κατ’ εξαίρεση. Σε πολύ συγκεκριμένες φάσεις, ενάντια στον Ναπολέοντα και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Κατά κανόνα όμως η Ρωσία από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου αντιμετωπίζεται από τη Δυτική Ευρώπη περισσότερο ως απειλή. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, με την εξαίρεση των χωρών της Βαλτικής, σε μεγάλο βαθμό η Δύση σεβάστηκε τα όρια της «κοντινής γειτονιάς» της Ρωσίας. Ουσιαστικά παρακολούθησε ως θεατής τις εξελίξεις στην Τσετσενία, στη Γεωργία, ακόμη και την προσάρτηση της Κριμαίας. Για το ρήγμα που υπάρχει σήμερα στις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας, το οποίο δεν βλέπει με ποιον τρόπο θα γεφυρωθεί σύντομα, ο Κ. Υφαντής εκτιμά πως τη μεγαλύτερη ευθύνη την έχει η Μόσχα: «Δεν αθωώνω κανέναν» υπογραμμίζει, καθώς λάθη στρατηγικού χαρακτήρα έγιναν και από τις ΗΠΑ, κυρίως σε άλλα πεδία, όταν αποσταθεροποιούσαν τη Μέση Ανατολή ή όταν έμπαιναν στο Αφγανιστάν χωρίς να ρωτήσουν κανέναν. «Αυτός ο ηγεμονικός παροξυσμός των ΗΠΑ προφανώς ενόχλησε τη Ρωσία αλλά και την Ευρώπη. Ωστόσο, τη μεγαλύτερη ευθύνη για το ρήγμα την έχει η Ρωσία, που αποφάσισε να ασκήσει βία εντός της Ευρώπης». Ο Κ. Υφαντής μιλά για τη βία εντός της Ευρώπης όχι επειδή είναι πιο πολύτιμες εδώ οι ανθρώπινες ζωές, αλλά επειδή από την Ευρώπη ξεκινούν οι παγκόσμιοι πόλεμοι. «Η Ιστορία μάς διδάσκει ότι δεν είμαστε καλοί στο να μην εξάγουμε τις κρίσεις μας και τις συγκρούσεις μας» παραδέχεται με στενοχώρια.
Ο πόλεμος στη Γάζα και η απουσία της διχασμένης Ευρώπης
Από μια συζήτηση για τις μεγάλες προκλήσεις της γειτονιάς μας δεν θα μπορούσε να λείπει ο πόλεμος στη Γάζα. Για τον Κ. Υφαντή είναι σαφές ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να κάνει τίποτα γι’ αυτόν τον πόλεμο: «Κουβαλάει την ευθύνη της αποικιοκρατίας και δεν έχει απολύτως κανέναν μοχλό πίεσης για να πει είτε στους Ισραηλινούς είτε στους Άραβες τι να κάνουν» τονίζει, θυμίζοντας ότι το Παλαιστινιακό είναι η πιο εκκωφαντική αποτυχία της αποαποικιοποίησης.
Ο διεθνολόγος θεωρεί την κατάσταση αδιέξοδη και δεν ελπίζει σε κάποια λύση. Θεωρεί πως στη Μέση Ανατολή είναι αδύνατον να συμβιβαστεί το δίκαιο αίτημα των Παλαιστίνιων για αυτοδιάθεση και το δίκαιο αίτημα των Ισραηλινών για την ασφάλεια του κράτους τους. Θυμίζει ότι τις σπάνιες φορές που βρέθηκαν κοντά σε λύση την τίναξαν στον αέρα οι ακραίοι και από τις δύο πλευρές, ότι στο Ισραήλ έφτασαν να δολοφονήσουν και τον πρωθυπουργό τους.
Σύμφωνα με τον Κ. Υφαντή, οι μόνοι που έχουν τη δύναμη να σταματήσουν αυτόν τον πόλεμο είναι οι ΗΠΑ - και δεν θα το κάνουν. Αυτό που κάνουν επιτυχώς για την ώρα είναι ότι δεν αφήνουν τη σύγκρουση να διαχυθεί σε όλη τη Μέση Ανατολή. Κατά τα άλλα, οι ΗΠΑ είναι μέρος του προβλήματος, δεν είναι καθόλου ισορροπημένη η προσέγγισή τους στο Παλαιστινιακό. Όσο για την Ευρώπη, αυτή θα μπορούσε να παίξει έναν εποικοδομητικό ρόλο μόνο στην ανασυγκρότηση.
