Η συμμετοχή του κόμματος Σπαρτιάτες στις εκλογές και το όχι ευκαταφρόνητο εκλογικό και κοινοβουλευτικό του αποτέλεσμα κατέδειξε τη μικρόνοια του θεσμικού εγχειρήματος στο οποίο επιδόθηκε, μερικές εβδομάδες πριν τις εκλογές, η απελθούσα (και θριαμβευτικά επανελθούσα) κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο προεκλογικός χρόνος (και ο απροσχημάτιστος κυβερνητικός εκβιασμός: αν μιλήσετε κατά της τροπολογίας, είστε υπέρ του Κασιδιάρη!) δεν επέτρεψαν, σε εμένα τουλάχιστον, κάτι περισσότερο από το να περιοριστώ, με απόψεις μου που δημοσιεύτηκαν στην ηλεκτρονική έκδοση του Βήματος δυό μέρες πριν από τις εκλογές (23/6/2023), στον χαρακτηρισμό «πολιτική απρέπεια» και «συνταγματική πονηρία». Τώρα πλέον, μετά τις εκλογές και ενόψει της εισόδου των Σπαρτιατών στη Βουλή, νομίζω ότι μπορώ να εκφραστώ ακριβέστερα: ήταν πολιτικός τυχοδιωκτισμός και συνταγματική ηλιθιότητα. Αυτό ακριβώς απέδειξε, ως προς τη συμμετοχή των Σπαρτιατών στις εκλογές και στη Βουλή, το εκλογικό αποτέλεσμα. Αν κάποια βαρύτερη κριτική είχα να κάνω στην κυβερνητική πλευρά, αυτή είναι πικρή, πολύ πικρή: οι νομικές επιδόσεις των, όχι λίγων, περί την φύση και την πολιτική λειτουργία του συντάγματος ειδικών της απογοήτευσαν. Κρίμα.
***
Ας δούμε όμως, σχηματικά και συνοπτικά, τα πράγματα.
Ερώτημα πρώτο: Μπορεί να επιδιωχθεί δικαστική ενέργεια εις βάρος της συμμετοχής του κόμματος Σπαρτιάτες στις εκλογές και, συνακόλουθα, της εκλογής των βουλευτών που εξέλεξε; Ναι, μέσα στη συντομότατη προθεσμία των 15 ημερών από την ανακοίνωση του εκλογικού αποτελέσματος. Από τα άρθρα 58 και 100 του συντάγματος προκύπτει -ακριβέστερα: ορίζεται ρητώς- ότι το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ) εκδικάζει ενστάσεις που αναφέρονται και σε «έλλειψη νομίμων προσόντων». Μεταξύ αυτών είναι και το αρνητικό προσόν που θέτει η διάταξη του δεύτερου εδαφίου της παραγράφου 1 του άρθρου 102 του ν. 5019/2023, η οποία εντάχθηκε στο άρθρο 32 του ΠΔ 26/2012 και προβλέπει «αποστέρηση του δικαιώματος κατάρτισης συνδυασμών» και σε κόμματα των οποίων «η πραγματική ηγεσία» έχει καταδικαστεί, ακόμη και πρωτοδίκως, σε κάθειρξη για μια σειρά ποινικά αδικήματα, τα οποία περιλαμβάνουν και εκείνα για τα οποία καταδικάστηκε σε κάθειρξη η ηγεσία της εγκληματικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή. Άρα από δικονομική άποψη δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί απαράδεκτη μια ένσταση κατά της συμμετοχής του κόμματος αυτού στις εκλογές.
Κρίνοντας μια τέτοια ένσταση το ΑΕΔ θα κληθεί να κρίνει επίσης τη συνταγματικότητά και τη συμβατότητά της με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), αν δηλαδή είναι επιτρεπτό να στερείται ένα κόμμα του δικαιώματος που εν πολλοίς είναι ο κύριος (και συνταγματικά σύμφυτος με τη θεσμική φυσιογνωμία του ως πολιτικού κόμματος) λόγος ύπαρξής του, δηλαδή του δικαιώματός του να διεκδικεί τη λαϊκή ψήφο, κατά τα λοιπά όμως να λειτουργεί νομίμως, αφού το σύνταγμά μας δεν επιτρέπει τη διάλυση κομμάτων.
Πάντως, αν δεν υποβληθεί ένταση, θριαμβεύει ήδη από την πρώτη στιγμή η καταρράκωση αυτού του αβάσταχτης επιπολαιότητας και ιδιοτέλειας θεσμικού εγχειρήματος.
Ερώτημα δεύτερο. Εφόσον γίνει ένσταση και το ΑΕΔ κρίνει τη διάταξη συνταγματική, τότε το ΑΕΔ θα κληθεί να εξετάσει αν το κόμμα Σπαρτιάτες δεν είχε δικαίωμα κατάρτισης συνδυασμών με βάση την παραπάνω διάταξη. Κρίση ιδιαίτερα δύσκολη, δεδομένου ότι ο γνωστός έγκλειστος δήλωσε ότι υποστήριξε το κόμμα αυτό -όχι ότι είναι αρχηγός ή «ηγέτης» του κ.λπ.- και το κόμμα αυτό, μετά τις εκλογές, τον ευχαρίστησε για την υποστήριξή του, θερμά μεν, όμως χωρίς να τον ανακηρύξει αρχηγό ή «ηγέτη» του. Μπορεί να αποδειχθεί, κατά τρόπο παραδεκτό και αποδεκτό όχι μόνο κατά τους ελληνικούς δικονομικούς κανόνες, αλλά και κατά τρόπο συμβατό με την ΕΣΔΑ, ότι κατά τη στιγμή της υποβολής των συνδυασμών του στον Άρειο Πάγο ο γνωστός έγκλειστος ήταν «η πραγματική ηγεσία» των Σπαρτιατών, άρα μη νομίμως μετέσχε το κόμμα αυτό με συνδυασμούς στις εκλογές; Αφήνω το ζήτημα τι θα συμβεί αν κάποιος, όπως ο έγκλειστος, πράγματι αναλάβει, με φρυκτωρίες και λαμπαδηφορίες, την «πραγματική ηγεσία» κάποιου κοινοβουλευτικά εκπροσωπούμενου κόμματος, π.χ. ένα χρόνο μετά τις εκλογές.
Ερώτημα τρίτο. Εφόσον το ΑΕΔ κρίνει ότι ο γνωστός έγκλειστος ήταν όντως «η πραγματική ηγεσία» του (κοινοβουλευτικού πλέον) κόμματος των Σπαρτιατών, θα ακυρώσει το ΑΕΔ τη συμμετοχή του στις εκλογές; Θα εφαρμόσει, κατά κάποιας μορφής αναλογία, τη δομή του πάγιου συλλογισμού των εκλογοδικείων, ότι αν κάποιος εξελέγη βουλευτής παρά το ότι είχε κώλυμα, η εκλογή του ακυρώνεται; Ακριβέστερα: μπορεί να μην ακυρώσει τη συμμετοχή των Σπαρτιατών στις εκλογές;
Ερώτημα τέταρτο. Εφόσον το ΑΕΔ κρίνει ότι πρέπει να ακυρωθεί η συμμετοχή των Σπαρτιατών στις εκλογές του Ιουνίου του 2023, ποια είναι η κατά σύνταγμα αναγκαία συνέπεια; Άλλη συνέπεια από την επανάληψη των εκλογών χωρίς τη συμμετοχή του κόμματος αυτού δεν υπάρχει. (Η «άποψη» που περιφέρθηκε ότι αν ακυρωθεί η συμμετοχή των Σπαρτιατών στις εκλογές απλώς οι έδρες τους θα κατανεμηθούν αναλογικά στα υπόλοιπα κόμματα -μήπως και οι ψήφοι τους;-, δηλαδή από τις ψήφους στους Σπαρτιάτες θα προκύψουν βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας, του ΣΥΡΙΖΑ, του ΠΑΣΟΚ, του ΚΚΕ κ.λπ., δεν είναι απλώς εσφαλμένη, είναι ανάξια απάντησης ή σχολιασμού.)
Ερώτημα πέμπτο. Αν επαναληφθούν οι εκλογές χωρίς τη συμμετοχή του κόμματος αυτού, τι εμποδίζει τον γνωστό έγκλειστο, μετά τις νέες εκλογές και εφόσον κάποιο άλλο κομματικό σχήμα (ένα από τα δεκάδες που κάθε φορά κατέρχονται) εκλέξει βουλευτές, να ξαναδηλώσει «Νενικήκαμεν» και το κόμμα εκείνο να ευχαριστήσει τον έγκλειστο με τις ίδιες διατυπώσεις που το έπραξαν οι Σπαρτιάτες και ο έγκλειστος να θριαμβολογήσει με τον ίδιο τρόπο;
Και τώρα;
«Υπάρχει μια μεγάλη θεσμική αποτυχία», διαπίστωσε, σε τηλεοπτική του συνέντευξη το βράδυ των εκλογών, ο συνάδελφος Βαγγέλης Βενιζέλος. «Το ένα λάθος δεν διορθώνεται με μεγαλύτερο λάθος» παρατήρησε, σε άρθρο του, ο συνάδελφος Σπύρος Βλαχόπουλος. Αν τελικά ακυρωθεί η συμμετοχή των Σπαρτιατών στις εκλογές, «θα φτάναμε να χρειαστεί να γίνει επανάληψη όλων των εκλογών», σημείωσε απαντώντας σε σχετικό δημοσιογραφικό ερώτημα ο συνάδελφος Κώστας Μποτόπουλος.
***
Οι παραπάνω παρατηρήσεις περιορίζονται στη νομική-συνταγματική διάσταση του πράγματος. Τον ναζισμό τον χτυπούμε με κάθε μέσο, χωρίς να αποκλείονται και νομικά μέσα, όπως άλλωστε απόδειξε και η δίωξη, δίκη και καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Ένα πάντως είναι βέβαιο: η θεσμική ηλιθιότητα δεν είναι ένα από αυτά.
* Ο Γιάννης Δρόσος είναι ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών
