«Άραγε υπάρχει τιμωρία για τέτοιο έγκλημα;» αναρωτήθηκε πρόσφατα η πρώην γ.γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής Σ. Νικολάου, με αφορμή την υπόθεση της Πάτρας, ακολούθησε η εφημερίδα Εστία με πρωτοσέλιδο «χτύπημα», «δεν υπάρχει καμία ποινή στον Ποινικό Κώδικα που να αντιστοιχεί στο τερατώδες έγκλημα. Κανένας 'σωφρονισμός' δεν μπορεί να σωφρονίσει μια μάνα που σκοτώνει τα παιδιά της εν ψυχρώ», αποφάνθηκε ο Κ. Κυρανάκης.
Μετά το μανιασμένο πλήθος που απαίτησε με υψωμένο iphone τον θάνατο του «τέρατος» διά λιντσαρίσματος, οι πιο «ψύχραιμες» φωνές δίνουν νομιμοποίηση στην κραυγή του όχλου. Έτοιμες κάθε φορά που ένα έγκλημα «σοκάρει την κοινή γνώμη» να προτείνουν την αυστηροποίηση των ποινών, ακόμα και την επαναφορά της θανατικής ποινής. Ο Νίκος Παρασκευόπουλος, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εξηγεί στην ΑΥΓΗ της Κυριακής τους κινδύνους από την επανάκαμψη της ακροδεξιάς ατζέντας.
Στον δημόσιο διάλογο τίθεται ως υπονοούμενο η «ανάγκη» επαναφοράς της θανατικής ποινής ή/και αυστηροποίησης των ποινών: Ποιες οι συνέπειες της συζήτησης για τον νομικό μας πολιτισμό; Η θανατική ποινή έχει οδηγήσει αλλού σε μείωση των ειδεχθών εγκλημάτων;
Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας αλλά και αλλού το αίτημα της επαναφοράς της θανατικής ποινής εκπορεύεται κυρίως από την πολιτική και κοινωνική Ακροδεξιά. Η εγκατάλειψή της συνδέθηκε με τον σύγχρονο φιλελευθερισμό και στην Ελλάδα ψηφίστηκε το 1993. Η κατάργηση της θανατικής ποινής υπηρετεί, πρώτον, τον ανθρωπισμό. Αυτονόητο αυτό ως γενικότητα, αλλά υπάρχουν ειδικότερες πτυχές: Καταρχάς, ο τρόπος εκτέλεσης, παλιότερα κρεμάλα, σήμερα η ηλεκτρική καρέκλα, είναι αποκρουστικός και οδηγεί σε εξοικείωση με την αγριότητα. Αυτή γίνεται «κουλτούρα», διασπείρεται. Επίσης, η ανθρώπινη κοινωνία, ακόμα και η οργανωμένη, δεν έχει το αλάθητο - παραδείγματα δικαστικής πλάνης είναι γνωστά από το παρελθόν.
Το δεύτερο αφορά τη δημοκρατία: η γέννησή της συνδέεται με την αντικατάσταση της εκδίκησης του αίματος από μια ρυθμισμένη επιβολή ποινής (από τα δικαστήρια). Η δημοκρατία δεν θέλει εκδικήσεις αλλά μια ποινή που να μην προσβάλλει τον δικό της πολιτισμό και να εξουδετερώνει την επιθετικότητα του δράστη χωρίς όμως να του αφαιρεί την ανθρώπινη υπόσταση. Γι’ αυτό και έχει καταργηθεί στις περισσότερες σύγχρονες χώρες.
Τρίτο στοιχείο, η επαναφορά της θανατικής ποινής μπορεί να αυξήσει την εγκληματικότητα για δύο λόγους: α) Ο άνθρωπος διαμορφώνει τη συμπεριφορά του λιγότερο με βάση τις συμβουλές και τη λογική και πολύ περισσότερο ανακλαστικά, με σύμβολα, εικόνες και παραδείγματα. Η θανατική ποινή παρέχει σε κάθε πολίτη ένα σύμβολο - μήνυμα. «Για να λυθούν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, αυτό που χρειάζεται είναι ο θάνατος».
Μπορεί όμως ο καθένας να μεταφέρει αυτό το παράδειγμα στην καθημερινότητα και, εξοικειωμένος με την ιδέα περί «καθαρών λύσεων», να λύνει τα προβλήματα με αυτοδικία. β) Η θανατική ποινή οδηγεί σε πλήρη εξατομίκευση του κακού: φταίει ο ένας, φταίει το «τέρας», το εκτελούμε και είμαστε πλέον «καθαροί». Η κοινωνική επιθετικότητα όμως συγκαθορίζεται από σχέσεις (καταπίεσης, εκμετάλλευσης κ.λπ.), οι οποίες, μετά τον αποπροσανατολισμό με την εξατομίκευση, παραμένουν αλώβητες και ισχυρές. Χωρίς ριζοσπαστική κοινωνική πολιτική, το έγκλημα αναπαράγεται.
Αρκεί να προσέξουμε ότι σε χώρες όπου ισχύει η θανατική ποινή είναι πολύ υψηλή η εγκληματικότητα, για να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει κανένα ιστορικό μείωσης των εγκλημάτων που να συνδέεται με την αυστηρότητα. Αποτελεσματική είναι η δίκαιη, όχι η δρακόντεια ποινή.
Γίνεται λόγος για το «κοινό περί δικαίου αίσθημα». Πόσο σχέση έχει με τις εικόνες του όχλου που απαιτούσε το λιντσάρισμα της φερόμενης ως δράστριας και πώς «ικανοποιείται» αυτό το αίσθημα κατά την απονομή δικαιοσύνης;
Το κοινό περί δικαίου αίσθημα αποτελεί έννοια τόσο ρευστή και αόριστη ώστε δεν μπορεί να στηρίξει δικαστικές αποφάσεις με βεβαιότητα για την ορθότητά τους. Γι’ αυτό και έχει εξοβελιστεί, στις ποινικές νομοθεσίες των κρατών, από τη θέση των προϋποθέσεων για την αναγνώριση εγκλήματος. Η ποινή είναι κάτι συγκεκριμένο. Μπαίνει κάποιος στη φυλακή και είναι εκεί κλεισμένος. Η επιβολή ενός συγκεκριμένου κακού δεν μπορεί να εξαρτάται από χαλαρές και εριζόμενες προϋποθέσεις. Πολύ περισσότερο αυτό ισχύει σήμερα, που οι κοινωνικές αντιλήψεις για τη δικαιοσύνη είναι διαμεσολαβημένες από τα ΜΜΕ και επηρεάζονται από fake news και influencers.
Πολλοί κραυγάζουν ότι «τα ισόβια πρέπει πάντα να είναι ισόβια». Τι θα σήμαινε αυτό για τον χαρακτήρα του σωφρονιστικού συστήματος και ποια η νομική απάντηση στο γιατί δεν (πρέπει να) «σαπίζει» κάποιος στη φυλακή;
Η συζήτηση διεξάγεται σε λανθασμένη βάση. Ακούγεται ότι αυτός στον οποίο επιβάλλονται τα ισόβια οπωσδήποτε δεν θα εκτίσει ισόβια αλλά θα απολυθεί μετά από κάποια χρόνια. Στην πραγματικότητα, η απόλυση ενός ισοβίτη είναι δυνητική, εξαρτάται από ουσιαστικές προϋποθέσεις και κρίνεται από τη Δικαιοσύνη. Επομένως ο ισοβίτης μπορεί να μείνει στη φυλακή για όλη του τη ζωή. Η δικαστική κρίση συνήθως είναι προσεκτική και αποφεύγει τις ακρότητες. Επομένως τα ισόβια μπορούν να είναι πραγματικά ισόβια, αλλά όχι πάντα. Σε ορισμένες περιπτώσεις το δικαστήριο μπορεί να κρίνει, μετά από την πάροδο πολλών ετών, 20 ή και 25 αν συρρέουν περισσότερες ποινές και 18 εάν εργάζεται, ότι μπορεί να απολυθεί μετά την παρέλευση του κατώτατου ορίου. Η θετική κρίση δεν είναι δεδομένη, ο ισοβίτης μένει για δύο δεκαετίες με την αγωνία ότι θα πεθάνει στη φυλακή και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό συμβαίνει.
Να διευκρινίσουμε το ευνόητο: όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι, ούτε έχουν αναλλοίωτη λόγω γονιδίων συμπεριφορά, όπως προσπαθούν να πείσουν την Ιστορία οι μπράβοι της πατριαρχίας. Κάποιοι μπορεί πραγματικά να μεταστραφούν σε ό,τι αφορά τις αντιλήψεις τους και να ταιριάζει να απολυθούν ακόμη και πριν την παρέλευση ενός τόσο μεγάλου χρονικού διαστήματος. Σήμερα, με βάση την τελευταία μεταρρύθμιση της κυβέρνησης, αυτό δεν είναι εφικτό, ενώ με τον ΠΚ του 2019 τα σχετικά όρια ήταν ελαφρά χαμηλότερα και επέτρεπαν τη στάθμιση αυτών των ειδικών περιπτώσεων.
