Το 2022 συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη Μικρασιατική Καταστροφή και ήδη προετοιμάζονται εκδηλώσεις επιστημονικού, πολιτικού και πολιτιστικού περιεχομένου. Αναμφίβολα επρόκειτο για μεγάλη εθνική τραγωδία, την οποία καλούμαστε να θυμηθούμε αναθεματίζοντας τον πόλεμο και τα δεινά του, με πρώτο τον ξεριζωμό από τις εστίες τους σχεδόν 2 εκατομμυρίων Ελλήνων της Μικράς Ασίας, τους οποίους συνόδευσαν στη βίαιη έξοδο περίπου 70.000 Αρμένιοι.
Πρώτο πεδίο προβληματισμού για τη σύγχρονη Αριστερά της Ελλάδας, τα πολιτικά αίτια της τραγωδίας, όπως ο εθνικός διχασμός, αλλά και ο μεγαλοϊδεατισμός που είχε καλλιεργηθεί επί δεκαετίες στην πατρίδα μας από τις τότε κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις και οικονομικά συμφέροντα. Όσο για τους αίτιους, η καταστροφή βαραίνει κυρίως τη μοναρχία και τη Δεξιά της Ελλάδας, που πάντοτε ταυτίζονταν στην πολύπαθη αυτή γωνιά της Ευρώπης, υπηρετώντας και σκοπιμότητες μεγάλων δυνάμεων.
Αρχικά, η Μικρασιατική Εκστρατεία είχε στεφθεί με επιτυχία, αν και η Αριστερά προειδοποιούσε για ενδεχόμενη κακή εξέλιξη. Όταν όμως τη διεύθυνσή της ανέλαβε ο τότε μονάρχης μετά την εκλογική ήττα του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1920, χάθηκαν διεθνή ερείσματα για τη χώρα μας, ο δε λαός αγωνιούσε για το τέλος του εξαιρετικά φιλόδοξου, ίσως και ανεδαφικού, εγχειρήματος, καθώς ήταν καταβεβλημένος από διαδοχικούς πολέμους που σήμαιναν για πολλούς Έλληνες στρατιώτες δεκαετή θητεία.
Καταλύτης για πολιτικοκοινωνικές ανακατατάξεις
Δεν θα πω περισσότερα για τα γιατί και πώς της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ωστόσο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η τότε πολύ φτωχή πατρίδα μας τα έβγαλε πέρα παλικαρίσια με το δυσβάσταχτο βάρος του προσφυγικού, χωρίς να λείπουν και οι σελίδες ντροπής σε σχέση με την υποδοχή και την αποκατάσταση τόσο από την κεντρική εξουσία όσο και τις τοπικές κοινωνίες.
Παρ’ όλα αυτά, η Μικρασιατική Καταστροφή και το προσφυγικό αποτέλεσαν καταλύτη για πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις, με κύρια στοιχεία τη δημογραφική ανανέωση και την πολιτιστική αναγέννηση του τόπου, καθώς οι κατά κανόνα μορφωμένοι και έμπειροι στο εμπόριο και σε πολλές τέχνες Μικρασιάτες πρόσφυγες πλούτισαν την πατρίδα μας. Επιπλέον, μεγάλο μέρος των προσφύγων έφερε και νέες ιδέες, που έδωσαν ώθηση και στο τότε νεαρό κίνημα της Αριστεράς, το οποίο κυριάρχησε στις προσφυγικές κοινότητες τόσο στον Μεσοπόλεμο όσο και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Έτος Μικρασιατικού Πολιτισμού»
Προτείνω, λοιπόν, να τιμήσουμε τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή όχι με τους συνήθεις κλαυθμούς και οδυρμούς, αλλά αναδεικνύοντας την αναγεννητική διάσταση της έλευσης στην Ελλάδα των Μικρασιατών προσφύγων. Θα έλεγα ότι η καλύτερη τιμή θα ήταν να ανακηρύξουμε το 2022 «Έτος Μικρασιατικού Πολιτισμού», όπως έχω ήδη προτείνει στο δημοτικό συμβούλιο Βύρωνα, ενός από τους πρώτους προσφυγικούς δήμους, με τον δήμαρχο Γρηγόρη Κατωπόδη να αποδέχεται την πρόταση.
Δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των Μικρασιατών προσφύγων εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και του Πειραιά, οι περισσότεροι σημερινοί δήμοι στην Αττική αποτελούν μετεξελίξεις προσφυγικών κοινοτήτων, με την έλευση μεταγενέστερα και εσωτερικών μεταναστών από πολλές περιοχές της Ελλάδας, όμως οι μικρασιατικές τους ρίζες παραμένουν ισχυρές. Θα μπορούσε, λοιπόν, σημαντικό ρόλο στις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής να αναλάβει η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Αττικής (ΠΕΔΑ), αντίστοιχα και του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Επίσης, στη διάρκεια των εκδηλώσεων για τη Μικρασιατική Καταστροφή, προτείνω να αποφύγουμε τις εθνικιστικές αντιτουρκικές ιαχές αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες ειρήνης και συνεργασίας ανάμεσα στους δύο λαούς. Διότι, κακά τα ψέματα, στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας δεν υπάρχει άλλη επιλογή από την ειρήνη, τον διάλογο και τη συνεργασία στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και των κανόνων καλής γειτονίας.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Διεθνών Οργανισμών και Παγκοσμιοποίησης (ΠΑΔΟΠ)
