Το γιατί είναι πολλαπλά προβληματικό ένα κόμμα -και μάλιστα ένα κόμμα που κυβερνάει- να έχει συσσωρεύσει πρωτοφανούς ύψους χρέη προς τράπεζες είναι περίπου προφανές. Εξάλλου δεν είναι η πρώτη φορά που συζητιέται το θέμα.
Συμβολικά είναι ανήθικο ένα κόμμα να εκμεταλλεύεται τη θέση του μέσα στους θεσμούς για να εξασφαλίσει προνόμια και ασυλίες που κανένας άλλος δεν διαθέτει. Και βέβαια ένα κόμμα που δεν μπορεί να βάλει σε τάξη «τα του οίκου του» δεν πείθει για την ικανότητά του να διαχειριστεί τις τύχες της χώρας και, πολύ περισσότερο, δεν δικαιούται να αξιώνει θυσίες από τους πολίτες ή να μιλάει για απουσία «κουλτούρας πληρωμών» και «στρατηγικούς κακοπληρωτές».
Χρεο-δημοκρατία
Σε επίπεδο ουσίας το να κρατάει κάποιος «στο χέρι» ένα ή περισσότερα πολιτικά κόμματα, το να μπορεί μια τράπεζα ανά πάσα στιγμή να βάλει «λουκέτο» στο κυβερνών κόμμα θέτει εν αμφιβόλω την ανεξαρτησία του. Βέβαια σήμερα η Νέα Δημοκρατία ταυτίζεται οικειοθελώς με τις επιδιώξεις των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων, για να μην πούμε ότι πλειοδοτεί.
Γεννάται όμως το ερώτημα: θα μπορούσε -αν υποθέσουμε ότι το ήθελε- να συγκρουστεί μαζί τους έστω σε ένα επιμέρους θέμα, όπως λόγου χάρη έγινε με το ζήτημα των αδήλωτων υπερωριών στον τραπεζικό τομέα το 2017; Η εικόνα των οικονομικών της και οι δεσμεύσεις που αντικειμενικά συνεπάγεται προϊδεάζουν αρνητικά.
Και το γεγονός ότι ειδικά η Νέα Δημοκρατία, λόγω μεγέθους, παραμένει κεντρικός παράγοντας της πολιτικής ζωής της χώρας είναι μια διαρκής υπονόμευση της εύρυθμης λειτουργίας της δημοκρατίας.
Υπάρχει όμως και ένα βαθύτερο πρόβλημα, δομικό και διαρκές, που δηλητηριάζει το σύνολο της πολιτικής ζωής. Η δημοκρατική πολιτική -έστω σε μία απλουστευμένη εκδοχή της- στηρίζεται στην κινητοποίηση των πολιτών, προϋποθέτει την επί ίσοις όροις συμμετοχή όλων στη δημόσια σφαίρα και λειτουργεί στη βάση εναλλακτικών πολιτικών σχεδίων και επιχειρημάτων.
Ο σκανδαλώδης και ως προς το ύψος και ως προς τους όρους του δανεισμός που έλαβαν τα κόμματα που επί 40 χρόνια εναλλάσσονταν στη διακυβέρνηση αναιρεί την ουσία της δημοκρατικής ζωής και αλλοιώνει το περιεχόμενό της.
Τα δάνεια των τότε δύο μεγάλων κομμάτων συσσωρεύτηκαν την περίοδο που θεωρητικά τα είχαν λιγότερο ανάγκη, αφού στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και στις αρχές της επόμενης η κρατική τους χρηματοδότηση βρισκόταν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα: το 2009 η κρατική χρηματοδότηση έφτασε το «ρεκόρ» των 85.000.000 ευρώ, τη μερίδα του λέοντος των οποίων πήραν τα τότε μεγάλα κόμματα.
Ακριβώς δηλαδή την περίοδο που η νομιμοποίηση του παλιού δικομματικού συστήματος και των επιλογών του αμφισβητούνταν, η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ κινητοποίησαν αθροιστικά, μέσω κρατικής χρηματοδότησης και δανεισμού, τρομακτικά ποσά για τη στήριξη της πολιτικής τους δραστηριότητας.
Τα συγκοινωνούντα δοχεία
Γεννάται λοιπόν το ερώτημα τι έγιναν τα χρήματα αυτά. Η περίοδος της έκρηξης των δαπανών των μεγάλων κομμάτων συμπίπτει με ένα σημείο καμπής στο περιεχόμενο της πολιτικής στη χώρα μας, που ακολούθησε με γρήγορους ρυθμούς -βοηθούσης και της κρίσης- τις διεθνείς τάσεις. Είναι η εποχή που όσο το πολιτικό ενδιαφέρον πέφτει και οι κομματικές ταυτίσεις υποχωρούν, τόσο η πολιτική επαγγελματοποιείται.
Η επικοινωνία παίρνει το προβάδισμα -και μαζί με αυτό μεγάλο μέρος των κομματικών δαπανών- και τη θέση των συλλογικών διαδικασιών και του δημοκρατικού προβληματισμού παίρνουν οι «ειδικοί» και οι τεχνοκράτες που φέρνουν «μαγικές» και αναμφισβήτητες λύσεις.
Διαμορφωτές της κοινής γνώμης, δημοσιογράφοι, επικοινωνιολόγοι, ειδικοί στο marketing, image makers και κάθε είδους experts (σκόπιμη η καταιγίδα αγγλικής ορολογίας) συγκροτούν έναν χώρο επαγγελματιών της πολιτικής, που υποκαθιστά την εθελοντική κινητοποίηση των κομματικών μελών και ψηφοφόρων. Στήνονται ακριβές καμπάνιες, γίνονται λεπτομερείς μετρήσεις και αναλύσεις, αγοράζεται προβολή ταΐζοντας ένα (πολιτικό) βαρέλι χωρίς πάτο.
Χωρίς αντίκρισμα
Όπως εκ των υστέρων ξέρουμε, αυτή η επιλογή δεν κατάφερε να «εξαγοράσει» την κοινωνική συναίνεση. Το πολύ - πολύ καθυστέρησε την πολιτική ανατροπή που ήρθε λίγα χρόνια αργότερα. Τα ακριβοπληρωμένα επιτελεία νικήθηκαν το 2012 από μια καμπάνια στημένη από εθελοντές, που αφουγκράστηκε την εποχή.
Όμως το αποτύπωμα αυτής της στροφής έμεινε βαθύ στην πολιτική ζωή της χώρας. Δημιούργησε εις το διηνεκές τους όρους μιας αντιπαράθεσης μεταξύ των Δαβίδ και των Γολιάθ αυτού του τόπου πιέζοντας όλο το πολιτικό σύστημα να στραφεί προς έναν -κακώς νοούμενο- «επαγγελματισμό» και αφήνοντας όλο και λιγότερο περιθώριο στους πολίτες και τις συλλογικότητες.
Μια επανάληψη αυτής της προσπάθειας βλέπουμε το τελευταίο διάστημα. Ανεξάρτητα από το αν συνδέεται ή όχι με την εκ νέου αύξηση των δανειακών υποχρεώσεων του κυβερνώντος κόμματος το 2020, ακόμη μια φορά η Νέα Δημοκρατία κινητοποιεί ένα τρομακτικό επικοινωνιακό οπλοστάσιο απέναντι στην κοινωνική δυσαρέσκεια. Φέρνει στο προσκήνιο τους «ειδικούς» και προβάλλει μια κατασκευασμένη «αριστεία».
Πριν από δέκα χρόνια η «άλλη», η αριστερή, προοδευτική πλευρά δεν ακολούθησε τον κατήφορο ούτε στα οικονομικά ούτε στην εγκατάλειψη της πολιτικής -και δικαιώθηκε. Και σήμερα, με καινούργιους όρους, φρέσκες ιδέες και διαδικασίες, καλείται πάλι να διασώσει την ουσία της δημοκρατικής πολιτικής.
* Η Δανάη Κολτσίδα είναι δικηγόρος, πολιτική επιστήμονας, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία και διευθύντρια του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς
