"Η κυβέρνηση των αδέξιων δεξιών που σκέφτεται με λογικές της δεκαετίας του '50 επιχειρεί με γιουρούσια και ΜΑΤατζήδες να αντιμετωπίσει το έγκλημα». Τα χρόνια πέρασαν, τα μαλλιά άσπρισαν κι άλλο -όσο κι αν προσπαθεί να το κρύψει η βαφή-, αλλά αυτή η φράση του Μιχάλη Χρυσοχοΐδη μοιάζει σαν να μην έχει περάσει μέρα από πάνω της. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν μέσα στις τόσες σκοτούρες των ημερών ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη βρίσκει χρόνο να παρακολουθεί τα social media, όπου η κυβέρνηση έχει υποστεί αυτό το διάστημα ένα απερίγραπτο Βατερλώ από τη δράση όλων αυτών που φρόντισε να μην εκφράζονται πουθενά αλλού, αλλά αν έχει πέσει το μάτι του στο βίντεο αυτής της παλιότερης δήλωσής του, θα έχει σίγουρα νιώσει αρκετά αμήχανα. Όχι τόσο για τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ που δεσπόζει στο φόντο πίσω του όσο γιατί μοιάζει να περιγράφει τη σημερινή κατάσταση με τόση ακρίβεια, που θα δυσκολευόταν να απαντήσει σήμερα στον εαυτό του.
Η επιλογή του Χρυσοχοΐδη για τη θέση του υπουργού της αστυνομίας δεν ήταν παράδοξη αμέσως μετά την εκλογή της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας τον Ιούλιο του 2019. Η πολιτεία του σε αυτόν τον χώρο κούμπωνε ακριβώς στο αφήγημα του Μητσοτάκη σχετικά με τον «νόμο και (την) τάξη». Ο Χρυσοχοΐδης ανέπτυξε όσο κανένας άλλος υπουργός σε αυτό το χαρτοφυλάκιο ένα είδος προσωπικής βεντέτας με πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους, που παρέπεμπε αφενός σε αμερικανικό B-movie με σκληρούς σερίφηδες που δεν τους περιορίζει η γραφειοκρατία της νομιμότητας για να κυνηγήσουν τους εχθρούς τους, αφετέρου στην ιδέα που καλλιεργούσε -από την αντιπολίτευση- ο σημερινός πρωθυπουργός ότι στη χώρα υπάρχει ένα πρόβλημα «ανομίας» που εδράζεται στην ανοχή σε «ομάδες» που δρουν σε «περιοχές».
Όταν ο Μητσοτάκης έλεγε, τον Σεπτέμβριο του 2016, πως «θα καθαρίσει τα Εξάρχεια μέσα σε μία εβδομάδα», δεν εξέφραζε απλώς τη μυωπική κοινωνική του όραση, που τον εμπόδιζε να κατανοήσει ότι τα κοινωνικά φαινόμενα εδράζονται σε κοινωνικές σχέσεις και όχι σε συνοικίες. Απευθυνόταν επίσης και σε μία -κατά Νίξον- «σιωπηλή πλειοψηφία», την οποία προσπαθούσε να πείσει ότι μειοψηφικές ομάδες παρασιτούν σε βάρος της και παρεμποδίζουν την ευημερία της. Αυτό είναι πάντοτε το μήνυμα της Ακροδεξιάς -σε όποια συγκρατημένη ή έξαλλη μορφή της- προς τη φαντασιακή χοάνη της «μεσαίας τάξης». Ισχυριζόμενος ότι υπάρχει ένα πρόβλημα που οφείλεται σε «λίγους κακούς», δημιουργείς σε μια μεγάλη μερίδα των ανθρώπων την αμφιλεγόμενη αίσθηση ότι ανήκουν σε κάποιους «πολλούς καλούς», που πρέπει να προστατευτούν.
Η εφαρμογή του δόγματος «νόμος και τάξη» υπήρξε από την κυβέρνηση της Ν.Δ. και τον Χρυσοχοΐδη άμεση. Το ίδιο το καλοκαίρι της εκλογής της, η κυβέρνηση έστειλε κλούβες των ΜΑΤ για να εκκενώσουν τις προσφυγικές καταλήψεις. Οι εικόνες βαρβαρότητας εκείνων των ημερών, με μικρά παιδιά να κοιτάνε μέσα από τα κάγκελα της κλούβας τα ξεσκισμένα αρκουδάκια τους, δεν συγκίνησαν μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Το ίδιο πάνω-κάτω συνέβη και με τις καταλήψεις στέγης που χτυπήθηκαν το επόμενο διάστημα - ακόμα και η υπόθεση Ινδαρέ ελάχιστα μόνο έφθειρε την εικόνα μιας κυβέρνησης που «επιβάλλει τον νόμο».
Η εμφάνιση της πανδημίας υπήρξε για τη Νέα Δημοκρατία μια ευκαιρία να στερεώσει αυτή την αντίληψη με νέα εργαλεία. Η αστυνομία πλέον δεν εγγυόταν την ησυχία της πλειοψηφίας από μερικούς αναρχικούς στα Εξάρχεια, αλλά και από τους «ασυνείδητους» που κυκλοφορούν στον δρόμο και διασπείρουν τον ιό. Μέσα στον χρόνο που πέρασε, η Ελλάδα απέκτησε ιδιότυπα χαρακτηριστικά αστυνομικού κράτους: κάθε κίνηση των πολιτών παρακολουθούνταν από την αστυνομία, σε αυτήν έπρεπε να δώσει λόγο ο καθένας για να περπατήσει, να πάει στο σούπερ μάρκετ, να πετάξει τα σκουπίδια. «Για λόγους υγείας» νομιμοποιήθηκε ένα οργουελιανό καθεστώς ασφυκτικού ελέγχου, του οποίου όποιος αμφισβητούσε είτε τη νομιμοποίηση είτε την αποτελεσματικότητα βαπτιζόταν αμέσως «εχθρός της Πολιτείας».
Το καλοκαίρι του 2020 η κυβέρνηση ζούσε ένα όνειρο: μπορούσε ταυτόχρονα να ανοίγει τα σύνορα για τους τουρίστες χωρίς έλεγχο και να ξυλοκοπά νεαρούς που έπιναν μπύρα στα παγκάκια, χωρίς κανείς να της ζητάει τον λόγο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κατέστη εφικτή η ψήφιση εκρηκτικά αυταρχικών νόμων, που υπό κανονικές συνθήκες θα ήταν έως και αδύνατη: ο περιορισμός του δικαιώματος στη διαδήλωση και τη διαμαρτυρία παραβίαζε το σύνταγμα και την ουσία της δημοκρατικής λειτουργίας με τρόπο που καμία κυβέρνηση δεν δοκίμασε να το κάνει μετά το 1974, η είσοδος της αστυνομίας στα πανεπιστήμια παραβίαζε τη θέληση κάθε ρεύματος ή κομματιού στο εσωτερικό της ακαδημαϊκής ζωής. Όμως, μην ξεχνιόμαστε: αντίστοιχοι νόμοι, όπως οι αντισυνδικαλιστικές ρυθμίσεις και η κατάργηση του ασύλου, προηγήθηκαν της πανδημίας.
Σε όλες αυτές τις αυταρχικές ρυθμίσεις η κυβέρνηση θεωρούσε ότι έχει μαζί της την πλειονότητα του λαού. Ενδεχομένως αυτή η ιδέα να μην ήταν εντελώς λαθεμένη. Όσο η επιβολή του νόμου και της τάξης κατορθώνει να πείσει ότι εφαρμόζεται ενάντια στους λίγους και παρασιτικούς, μπορεί να υπολογίζει στην ανοχή των περισσότερων από τους υπόλοιπους.
Ωστόσο, το αιώνιο πρόβλημα αυτής της λογικής είναι ότι οι οπαδοί του νόμου και της τάξης δεν είναι ακριβώς αυθεντικοί οπαδοί της καταστολής, ζητούν κυρίως την ησυχία τους. Όταν η εφαρμογή του δόγματος γεννά αντίδραση -και αυτό κατά κανόνα αποτελεί φυσική συνέπεια-, η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με τις συνέπειες της «επαγγελίας της αδύνατης αντεπανάστασης». Όσοι ανέχτηκαν μέχρι σήμερα τις πολιτικές αυταρχισμού δεν αποτελούν κάποιο ενιαίο μπλοκ που θα τις υπερασπιστεί αν απειλούν την κοινωνική ειρήνη.
Το αδιέξοδο του ακήρυχτου πολέμου στην κοινωνία
Η κυβέρνηση δεν έχει περιθώριο ούτε να ανακαλέσει την πολιτική «του νόμου και της τάξης» ούτε να τη συνεχίσει χωρίς να χάσει
Η περίπτωση της απεργίας πείνας του πολυϊσοβίτη Κουφοντίνα, για τον οποίον η Νέα Δημοκρατία δημιούργησε έναν φωτογραφικό εκδικητικό νόμο και μετά τον παραβίασε η ίδια, υπήρξε ίσως το τελευταίο χαρτί της κυβέρνησης να ενσωματώσει την πλειονότητα της κοινωνίας στην αυταρχική ατζέντα της. Αρνούμενη να επιτρέψει τη συζήτηση για δύσκολα και σπανίως δημοφιλή θέματα, όπως το κράτος δικαίου ή τα δικαιώματα των κρατουμένων, επένδυσε στην εύλογα κακή φήμη του καταδικασμένου για σειρά δολοφονιών μέλους της 17Ν και επιχείρησε να σχηματιστεί η εικόνα ότι όσοι της αντιμιλούν είναι οπαδοί της τρομοκρατίας. Οι δημοσκοπήσεις άλλωστε (εντελώς αντιδεοντολογικές όταν το ερώτημα αφορά την τήρηση του δικαίου) «επιβεβαίωναν» ότι η κοινωνία δεν επιθυμούσε υποχώρηση στα αιτήματα του απεργού.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι μια κατάσταση πιο σύνθετη από τα ερωτήματα των δημοσκοπήσεων. Η υπόθεση του Κουφοντίνα, που από την κυβέρνηση επιχειρήθηκε να εργαλειοποιηθεί -μεταξύ άλλων- για να σταματήσει η συζήτηση για την υπόθεση Λιγνάδη (που με τη σειρά της είχε επιχειρηθεί άστοχα να εκτονώσει τον εκνευρισμό που προκάλεσαν οι εικόνες από το πρωθυπουργικό τσιμπούσι στην Ικαρία), μοιάζει να αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για το ξέσπασμα ενός ιδιότυπου ακήρυχτου πολέμου: τα τμήματα της αστυνομίας που είχαν το ελεύθερο να αυθαιρετούν πίστεψαν πραγματικά ότι ήρθε η στιγμή να τελειώνουν με τους τρομοκράτες, τους απόγονους των συμμοριτών και όσους δεν τους αρέσουν γενικά. Η καθημερινή καταστολή των συγκεντρώσεων των δικηγόρων στο Σύνταγμα ήταν πιθανότατα κυβερνητική εντολή. Ο ξυλοδαρμός των περιπατητών στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, αντίθετα, ίσως να ήταν και πρωτοβουλία των αστυνομικών που ένιωσαν ότι έχουν το δικαίωμα. Το πρόβλημα είναι ότι δύσκολα μπορείς να αφήσεις την αστυνομία να αυθαιρετεί ελεύθερα χωρίς αργά ή γρήγορα να βρεις μια εξοργισμένη κοινωνία απέναντί σου.
Την ημέρα που οι αστυνομικές αύρες επιτέθηκαν με βαρβαρότητα στους δικηγόρους, πολλοί «επιφανείς» νεοδημοκρατικοί λογαριασμοί στα κοινωνικά δίκτυα κυκλοφόρησαν το βίντεο με το σχόλιο «Απολύμανση». Τις μέρες που ακολούθησαν τα γεγονότα της Νέας Σμύρνης αστυνομικοί κυκλοφορούσαν επίσης με το όνομά τους στα κοινωνικά δίκτυα, γράφοντας ανάμεσα σε άλλα σχόλια όπως: «Στο Άλσος ένιωσα ότι από αστυνομικός έγινα χασάπης με τόσο κιμά που έκοψα», «Όταν βρεθείτε μπροστά στη διμοιρία μου δεν θα μπορείτε μετά να περπατήσετε». Η Ένωση Ειδικών Φρουρών Κρήτης εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία ποινικοποιεί ιδεολογίες και κηρύσσει τον πόλεμο στην Αριστερά: «Οι αριστεροί καλύβεται (sic) τους αναρχικούς» γράφουν. Η Χωροφυλακή επιστρέφει από το παράθυρο. Η κυβέρνηση κήρυξε τον πόλεμο στην κοινωνία και τώρα έχει πρόβλημα: δεν μπορεί πια ούτε να υποχωρήσει ούτε να κερδίσει.
Η ελευθερία που έδωσε η κυβέρνηση Μητσοτάκη στους μηχανισμούς καταστολής στρέφεται πλέον εναντίον της. Αν την περιορίσει, θα ομολογήσει στη «σιωπηλή πλειοψηφία» ότι την εξαπάτησε. Αν επιμείνει, θα εξοργίσει τους πάντες. Τελικά, ίσως ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης θα πρέπει να δει εκείνα τα παλιά βίντεό του που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Θα θυμηθεί ότι, όπως έλεγε τότε, «κανένα κοινωνικό πρόβλημα δεν λύθηκε ποτέ με την αστυνομία».
