Ο όρος «μισογυνισμός» περιγράφει το μίσος και τη δυσαρέσκεια απέναντι στις γυναίκες, στα κορίτσια και σε οποιαδήποτε θηλυκότητα. Ας συμφωνήσουμε, για χάρη της έκτασης του άρθρου, ότι στον όρο «μισογυνισμός» περιλαμβάνονται όλες οι θηλυκότητες, ότιοι οργανωμένες θρησκείες επηρεάζονται ηθικά από την κοινωνία και όχι από τα ιερά τους κείμενα κα ας συμφωνήσουμε ότι το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο είναι κοινωνικές κατασκευές.
Ο δυτικός μισογυνισμός κατάγεται από τα αρχαία χρόνια και θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως ενισχύθηκε και από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, που περιγράφει τις γυναίκες ως «ατελές αρσενικό», αλλά και στη χριστιανική αντιπάθεια προς τις γυναίκες ως απόγονους της Εύας. Έως αυτή τη στιγμή μπορούμε να θεωρήσουμε πως ο μισογυνισμός αφορά καθαρά και μόνο τις γυναίκες. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την περίοδο του πρώιμου Μεσαίωνα, οι άνθρωποι αναπαριστούσαν το φύλο ανάλογα με τη συμπεριφορά τους στη φύση, δηλαδή στην αναπαραγωγή. Η θηλυκή και η ανδρική ταυτότητα ολοκληρώνονταν από την αναπαραγωγική διαδικασία, ένας απλοϊκός διαχωρισμός που βασιζόταν όμως στη συγκρουσιακή σχέση ανδρισμού και θηλυκότητας. Από τον ύστερο Μεσαίωνα και μετά, ο ανδρισμός οριζόταν από την απώθηση των θηλυκών πτυχών στη συμπεριφορά και η ομοφυλοφιλία εντάχθηκε στα κολάσιμα αδικήματα, όπου χιλιάδες ομοφυλόφιλοι άντρες εκτελέστηκαν σε όλη την Ευρώπη ώστε να εξασφαλιστεί ο ανδρισμός από τις «περιττές» θηλυκότητες. Ίσως κάπου εδώ, σ’ αυτή τη στιγμή της ιστορίας, μπορούμε να εντάξουμε στη σφαίρα του μισογυνισμού το μίσος προς τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
Ένα παράδειγμα που αποδεικνύει ότι ο μισογυνισμός αφορά τις θηλυκότητες είναι οι λεγόμενες «ορκισμένες παρθένες», που από τον ύστερο Μεσαίωνα μέχρι και τον 20ό αιώνα, βαλκάνιες γυναίκες άλλαζαν το κοινωνικό τους φύλο σε ανδρικό για να απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα μ’ αυτά των ανδρών, ώστε να μπορούν να συντηρούν την οικογένειά τους όταν δεν υπήρχε άντρας ως «κεφαλή». Φαίνεται λοιπόν πως ο ανδρισμός στις γυναίκες δεν είχε αρνητικό πρόσημο.
Όταν οι πόλεις μεγάλωσαν και επικράτησαν απέναντι στην ύπαιθρο, οι έμφυλες αντιλήψεις έγιναν πιο περίπλοκες. Η ηθική τιμή της γυναικείας παρθενίας εντάχθηκε στον αστικό χώρο και κατέστησε δύσκολη τη μετακίνηση των θηλυκοτήτων, καθώς έπρεπε να προσέχουν μια και οι βιασμοί ήταν συχνό φαινόμενο και το Αστικό Δίκαιο της εποχής δεν απέδιδε μεγάλες ποινές. Στην ύπαιθρο φαίνεται πως οι θηλυκότητες επωμίζονταν περισσότερες εργασίες από τους άντρες και το μαρτύριο της διπλής και τριπλής εργασίας χωρίς τις ανάλογες αποδοχές, όπως συναντάται μέχρι και σήμερα, ξεκινάει γι’ αυτές.
«Λόγια παντελονάτα»
Δεν θα αναφερθούμε στη σύγχρονη εποχή, καθώς λίγο - πολύ γνωρίζουμε τι συνέβη. Μπορούμε όμως να κατανοήσουμε ότι ο μισογυνισμός, που ακόμα επικρατεί, είναι απόρροια του ανδρισμού. Η συνέχιση της αντίληψης ότι ο ανδρισμός είναι «λόγια παντελονάτα» και «ανδρική τιμή», αυτού του είδους ο ανδρισμός που θεωρεί πως οι θηλυκότητες του απειλούν την ύπαρξή του θα συνεχιστεί. Όσο νωρίτερα κατανοήσουμε ότι σ’ αυτή την ιστορία είμαστε όλα τα άτομα μαζί και όχι όλες και όλοι, «Η μικρή ιστορία του μισογυνισμού», της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας θα μετονομαστεί σε «Η μεγάλη, απάνθρωπη ιστορία του ανδρισμού».
* O Νίκος Καλαϊτζίδης είναι σκηνογράφος - ενδυματολόγος
Για τη συγγραφή του άρθρου μελετήθηκαν τα παρακάτω βιβλία και έρευνες:
Γαγανάκης Κ., Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, ΕΑΠ, Πάτρα: 1999.
Διαλέτη Α., Γ. Πλακωτός, Ά. Πούπου, Ιστορία της Βενετίας και της Βενετικής Αυτοκρατορίας, 11ος-18ος αι.: Κοινωνία, Οικονομία, Πολιτισμός, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα: 2015.
Διαλέτη Α., Η μετάβαση από το Μεσαίωνα στη Νεότερη Εποχή στην Ευρώπη, στο Μ. Δρίτσα (επιμ.), Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της Ευρώπης, ΕΑΠ, Πάτρα: 2008.
Beemyn G., Transgender history, στο L. Erickson-Schroth (επιμ.), Trans bodies, trans selves: a resource for the transgender community, Oxford University Press, Οξφόρδη: 2014.
Everartz G., Prosecution of female same-sex offenders, between 1700 – 1800 in Dutch Republic, Leiden University, Λάιντεν: 2013.
Farrell-Beck J., Payne B., Winakor G., Ενδυματολογία. Ιστορία της ενδυμασίας, Ιων, Αθήνα: 2004.
Gowing L., Λεσβίες κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους στην Ευρώπη, στο R. Aldrich (επιμ.), Ομοφυλοφιλία: Μια παγκόσμια ιστορία, Πάπυρος, Αθήνα: 2008.
Helmut P., Πρώιμοι νεότεροι χρόνοι στην Ευρώπη, 1400 - 1700, στο R. Aldrich (επιμ.), Ομοφυλοφιλία: Μια παγκόσμια ιστορία, Πάπυρος, Αθήνα: 2008.
Hergenmoller B. U., Ο Μεσαίωνας, στο R. Aldrich (επιμ.), Ομοφυλοφιλία: μια παγκόσμια ιστορία, Πάπυρος, Αθήνα: 2008.
Kamen H., Πρώιμη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, Μεταίχμιο, Αθήνα: 2000.
Scot T. O., Το φύλο: Μια χρήσιμη κατηγορία της ιστορικής ανάλυσης, στο Ε. Αβδελά - Α. Ψαρρά (επιμ.), Σιωπηρές ιστορίες: Γυναίκες και φύλο στην ιστορική αφήγηση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα: 1997.
Wiesner - Hanks Μ., Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη 1450-1789, Εκδόσεις Ξιφαράς, Αθήνα: 2008.
