Υπάρχει φούσκα στις διεθνείς αγορές ή δεν υπάρχει; Είναι υπερτιμημένες οι μετοχές ή όχι; Και τι μας νοιάζει εμάς, θα αναρωτηθείτε εύλογα. Από πίτα που δεν τρως τι σε μέλλει κι αν καεί. Και ισχύει, πράγματι, ότι εδώ και είκοσι δύο χρόνια όσοι κάηκαν από την ελληνική φούσκα του 1999 ούτε μπουκιά δεν έβαλαν ξανά στο στόμα τους, εξ ου και το ελληνικό χρηματιστήριο παραμένει μια υπόθεση ελάχιστων επαγγελματιών κι ακόμη λιγότερων θεσμικών επενδυτών που κατά κάποιον τρόπο τρώνε τις σάρκες τους εδώ και μήνες γύρω από τις 800 μονάδες του γενικού δείκτη.
Παρ’ όλα αυτά, μας νοιάζει και μας κόφτει αν υπάρχει φούσκα στις αγορές, στο αμερικανικό και στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια, όπου εδώ και έναν χρόνο, ουσιαστικά από την αρχή της πανδημίας, οι δείκτες κινούνται αντιστρόφως ανάλογα με τους δείκτες της πραγματικής οικονομίας. Υπάρχει μια πλημμυρίδα χρήματος που εκπορεύεται από τις πιο απρόβλεπτες πηγές και διοχετεύεται στον τζόγο, αν και η πηγή που κυρίως μας ενδιαφέρει είναι «το χρήμα απ’ το ελικόπτερο», τα νέα πακέτα ποσοτικής χαλάρωσης που έριξαν οι κεντρικές τράπεζες, υποτίθεται για να στηρίξουν τις οικονομίες και να αντισταθμίσουν τις παρενέργειες της πανδημίας και των lockdown, αλλά σε μεγάλο βαθμό κατέληξαν στον χρηματιστηριακό τζόγο.
Μια ισχυρή ένδειξη αυτής της διαταραχής -γιατί διαταραχή είναι σε συνθήκες πρωτοφανούς ύφεσης να απογειώνονται οι αγορές- είναι η κερδοφορία των τραπεζών. Οι μεγαλύτερες αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες ανακοινώνουν μεγάλες αυξήσεις κερδοφορίας, που είναι ο ορισμός της παραδοξότητας την ώρα που έχουν σταματήσει να δίνουν νέα δάνεια, ενώ πολύς κόσμος αδυνατεί να εξυπηρετήσει και τα παλιά του. Πόθεν η κερδοφορία λοιπόν; Πρώτα από το φθηνό χρήμα που μοιράζουν σε τεράστιες ποσότητες οι κεντρικές τράπεζες. Κι έπειτα από το παιχνίδι στις μετοχές και στα ομόλογα.
Πιο αναμενόμενη και ερμηνεύσιμη είναι η αύξηση της κερδοφορίας των ψηφιακών κολοσσών και των δορυφόρων τους, με δεδομένο ότι η πανδημία, οι καραντίνες και η τηλεργασία αύξησαν ιλιγγιωδώς τις πωλήσεις και τα έσοδά τους. Ωστόσο, και για τις πολυεθνικές του Διαδικτύου και της υψηλής τεχνολογίας μεγάλο μέρος της κερδοφορίας τους προέρχεται από τον χρηματιστηριακό τζόγο. Το πιο εξώφθαλμο παράδειγμα είναι η Tesla, της οποίας μπορεί οι πωλήσεις να πηγαίνουν καλά, αλλά οπωσδήποτε δεν έχουν τετραπλασιαστεί σε έναν χρόνο, όπως έχει πράγματι συμβεί με τη μετοχή της.
Την ύπαρξη της φούσκας και της κερδοσκοπικής φρενίτιδας άλλωστε αποκάλυψαν πανηγυρικά τα «επεισόδια» των δύο τελευταίων εβδομάδων με τη μετοχή της GameStop, μιας παρηκμασμένης εμπορικής αλυσίδας που μετατράπηκε σε «πύραυλο» στην υποτιθέμενη «εξέγερση» των μικροεπενδυτών εναντίον των θηρίων της αγοράς, των hedge funds. Μικρή σημασία έχει η έκβαση αυτής της αναμέτρησης, στην οποία κάποιοι έσπευδαν να αποδώσουν ακόμη και ταξικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Προφανώς και είναι πιθανότερο οι ελέφαντες να λιώσουν τα μυρμήγκια. Αυτό που ωστόσο έχει περισσότερη σημασία είναι ότι μετά τη χειρότερη ύφεση της μεταπολεμικής Ιστορίας του, ο παγκόσμιος καπιταλισμός βρίσκεται ξανά απόλυτα εκτεθειμένος στις συνθήκες πλήρους ασυδοσίας του «έξυπνου» χρήματος και απορρύθμισης των αγορών. Σαν να μην υπήρξε ποτέ η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, σαν να μην αποκαλύφθηκε ποτέ το μεγάλο σορτάρισμα που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και σάρωσε τον πλανήτη, σαν να μην έχουν διακηρυχθεί ποτέ από ηγέτες και κεντροτραπεζίτες όρκοι και υποσχέσεις όπως «ποτέ πια φούσκες, ποτέ πια αγορές αέρα και υποτιμητική κερδοσκοπία», σαν να μην έσκασε η φούσκα, να μην κατέρρευσαν τράπεζες, να μην μετατράπηκε η κρίση των τραπεζών σε κρίση δημοσίου χρέους, σαν να μην ξεσπιτώθηκε κόσμος, να μην έμεινε χωρίς δουλειά, να μην αναγκάστηκε να ξενιτευτεί.
Σαν να μην πέρασε μια μέρα από την κρίση του 2008, το φάντασμά της είναι εδώ με τη μορφή μιας χρηματιστηριακής φούσκας που μπορεί να σκάσει ανά πάσα στιγμή. Αλλά κυρίως με τη μορφή των απαγορεύσεων που δεν ορθώθηκαν, των κανόνων που δεν μπήκαν και των πολιτικών αποφάσεων που δεν λήφθηκαν. Η χειρότερη φούσκα είναι η πολιτική.
