Υπήρξε ή όχι Αραβική Άνοιξη το 2011; Πολλοί και εξ αριστερών απαντούν αρνητικά, θεωρώντας ότι επρόκειτο για αμερικανικό σχέδιο, για τους ακροδεξιούς και σιωνιστικό. Ενδιάμεση η άποψη ότι την Αραβική Άνοιξη διαδέχθηκε «αραβικός χειμώνας».
Θυμίζω ότι των μαζικότατων εξεγέρσεων προηγήθηκε διατροφική κρίση, με αυξήσεις στις τιμές τροφίμων κατά 60% σε πολλές αραβικές χώρες της Βόρειας Αφρικής. Κρίση που είχε προαναγγείλει ο διεθνής οργανισμός FAO, Πρόγραμμα Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, που εκτιμούσε ήδη από το 2008 ότι «το σιωπηλό τσουνάμι γίνεται οργισμένο».
Ξέσπασε, στην κυριολεξία, «τσουνάμι οργής» στον πλούσιο σε πρώτες ύλες αραβικό κόσμο, αλλά εισοδηματικά φτωχό και καταπιεσμένο λόγω τυραννικών καθεστώτων.
Η διατροφική κρίση του 2010-2011 ήταν εκρηκτική διότι εκδηλώθηκε σε περίοδο γενικότερης οικονομικής και οικολογικής κρίσης. Ήδη από το 2010 είχαν σημειωθεί μεγάλες αυξήσεις στις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων για πολλούς λόγους. Αύξηση της ζήτησης από τις «αναδυόμενες» οικονομίες, συρρίκνωση του αγροτικού κόσμου, φυσικές καταστροφές, άνοδος (και πάλι) των τιμών του πετρελαίου (κοντά στα 100 δολάρια το βαρέλι), χρησιμοποίηση ορισμένων προϊόντων (σιτηρών κ.ά.) για παραγωγή βιοκαυσίμων.
Πρώτη στην αλυσίδα των αραβικών λαϊκών εξεγέρσεων ήταν η Τυνησία, όπου, στις 17 Δεκεμβρίου 2010, ο άνεργος πτυχιούχος μικροπωλητής Μοχάμεντ Μπουαζίζι αυτοπυρπολήθηκε επειδή του αρνήθηκαν την άδεια να «πουλά λεμόνια», όπως είχε πει τότε ο Κώστας Βεργόπουλος.
Η θυσία του Μπουαζίζι συνοδεύτηκε, στις 13 Ιανουαρίου 2011, από κύμα αυτοπυρπολήσεων σε Αλγερία, Μαρόκο, Μαυριτανία και Αίγυπτο. Μία ημέρα μετά, ήρθε και η πρώτη νίκη της τυνησιακής εξέγερσης, με την παραίτηση του «ισόβιου» προέδρου Μπεν Άλι, που κατέφυγε στη Σαουδική Αραβία. Ακολούθησε δημοκρατική αλλαγή στη χώρα, με μετριοπαθή ισλαμικά στοιχεία στην κυβέρνηση, πολυκομματικές εκλογές και νέο δημοκρατικό σύνταγμα. Αλλαγή που επιβιώνει με τη συμβολή και των αριστερών δυνάμεων. Άρα δεν είναι αλήθεια ότι την Αραβική Άνοιξη διαδέχθηκε χειμώνας.
Την Τυνησία ακολούθησε η Αίγυπτος, όπου στις 25.1.2011 σημειώθηκε μεγάλη εξέγερση εναντίον τού επίσης «ισόβιου» προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ, ο οποίος υποχρεώθηκε σε παραίτηση, τρεις εβδομάδες μετά, υπό την πίεση των εξεγερμένων της Πλατείας Ταχρίρ, φυλακιζόμενος και δικαζόμενος στη συνέχεια. Και στην περίπτωση αυτή επωφελήθηκαν από το «κίνημα των κινημάτων» οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, που επί δεκαετίες ήταν εκτός νόμου, δηλαδή στην ίδια μοίρα με το Κ.Κ. Αιγύπτου, το οποίο είχε διωχθεί και από το καθεστώς Νάσερ. Επόμενο ήταν λοιπόν, το μετριοπαθές Ισλάμ να συναντηθεί με τις δυνάμεις της Αριστεράς, με στόχο τον εκδημοκρατισμό και την ανεξαρτησία της χώρας των πυραμίδων.
Δυστυχώς, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος Πρόεδρος της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι δεν μπόρεσε να σταθεροποιηθεί μέσα σε ένα δυσμενέστατο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, που ευνόησε νέα επέμβαση του στρατού, με αμερικανική ενθάρρυνση, και την επιβολή του σημερινού καθεστώτος με Πρόεδρο τον Αμπτέλ Αλ Σίσι. Εξέλιξη που δικαίως γέννησε αμφιβολίες στον χώρο της Αριστεράς για τη διάρκεια και τη βιωσιμότητα της Αραβικής Άνοιξης, δεδομένου ότι η Αίγυπτος εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αναφοράς για τις εξελίξεις σε όλο τον αραβικό κόσμο.
Μετά την Αίγυπτο, η σκυτάλη πέρασε σε άλλους αραβικούς λαούς, όπως της Συρίας και της Υεμένης. Σε αυτές, δυστυχώς, προέκυψαν εμφύλιοι πόλεμοι «μέσω αντιπροσώπων» (proxy wars), με καταστροφικές συνέπειες. Ειδικότερα, ο λαός της Συρίας, των Κούρδων συμπεριλαμβανομένων, υπέστη πολλά δεινά, με χιλιάδες νεκρούς και εκατομμύρια πρόσφυγες. Παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα, η αιματοχυσία ξεκίνησε τον Απρίλιο 2011, όταν οι δυνάμεις του Άσαντ αιματοκύλησαν διαδήλωση, ύστερα από προσευχή σε τέμενος. Στην πολύπαθη Υεμένη, όπου συνεχίζεται ο πόλεμος, η σύγκρουση ήταν και παραμένει ανάμεσα στο σιιτικό Ιράν και τη σουνιτική Σαουδική Αραβία.
Κύριο χαρακτηριστικό των αραβικών εξεγέρσεων, η συμμετοχή της νεολαίας, που κινητοποιήθηκε και συντονίστηκε κυρίως μέσα από τα social media, γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκαν «εξεγέρσεις του 21ου αιώνα».
Για την ιστορία, αναφέρω κάποιες εκτιμήσεις κορυφαίων αριστερών διανοουμένων που διατυπώθηκαν το 2011. «Συντελείται η πιο εκπληκτική εξέγερση στη σύγχρονη εποχή», είχε δηλώσει ο Νόαμ Τσόμσκι (Ελευθεροτυπία, 27.2.2011), ενώ ο συγγραφέας Ταρίκ Αλί έγραφε: «Σήμερα βιώνουμε το αραβικό 1848». Θετική άποψη για τις αραβικές εξεγέρσεις εξέφρασε με τις ανταποκρίσεις και την αρθρογραφία του ο σπουδαίος αριστερός δημοσιογράφος και αναλυτής Πέτρος Παπακωνσταντίνου, γράφοντας: «Μια νέα Αίγυπτος και ευρύτερα μια νέα Μέση Ανατολή αναδύονται μέσα από τους καπνούς και τις φλόγες των αραβικών δρόμων» (Καθημερινή, 6.2.2011).
ΥΓ. Κάποιοι ήθελαν να μεταφέρουν μηχανιστικά την εμπειρία της Αραβικής Άνοιξης και στην Ελλάδα, διατυπώνοντας το σύνθημα «να κάνουμε το Σύνταγμα Πλατεία Ταχρίρ». Ευτυχώς, με την καθοριστική συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ, το κίνημα των Ελλήνων Αγανακτισμένων δεν το υιοθέτησε.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
