Το μεταπολεμικό «όνειρο» (δυστυχώς όχι μόνο της αστικής τάξης) για την εκβιομηχάνιση της Ελλάδας μετατράπηκε μέσα σε μισόν αιώνα σε εφιάλτη. Και μπορεί στα τέλη της δεκαετίας του ’60 η Ελλάδα από αγροτική χώρα να μετατρεπόταν σε «βιομηχανική», καθώς τα πρωτεία στη συμμετοχή στο ΑΕΠ πήρε ο δευτερογενής τομέας χάρις στην οικοδομή και την κλωστοϋφαντουργία κυρίως, όμως η συμμετοχή της αγροτικής, κτηνοτροφικής και αλιευτικής παραγωγής κάλυπτε διψήφιο ποσοστό του ΑΕΠ .
Σήμερα -60 χρόνια σχεδόν μετά-, παρά το γεγονός ότι ο τομέας των τροφίμων καλύπτει το 18% των ελληνικών εξαγωγών, η αγροτική παραγωγή αντιστοιχεί μόλις στο 3,9% του ΑΕΠ, η βιομηχανία στο 6,8% και η βιοτεχνία στο 9,1%, ενώ οι «υπηρεσίες» φτάνουν στο γιγαντιαίο 80,2% του ΑΕΠ (του τουρισμού συμπεριλαμβανομένου).
Το «τυράκι» των επιδοτήσεων
Η ένταξη της Ελλάδας ως πλήρους μέλους στην ΕΟΚ -και στην Ευρωζώνη της Ε.Ε. αργότερα- συνοδεύτηκε από θεσμούς πρωτόγνωρους για την ελληνική αγροτική παραγωγή. Η κατάργηση της δασμολογικής προστασίας υποτίθεται ότι αντισταθμίστηκε από τις επιδοτήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) και οδηγηθήκαμε στην παράκρουση της μη παραγωγής ή της καταστροφής των αγροτικών προϊόντων με αποζημίωση (επιδότηση) των παραγωγών από τα κοινοτικά Ταμεία.
Παρά τις επιδοτήσεις όμως, οι κατ’ επάγγελμα αγρότες μειώθηκαν σημαντικά και η καλλιεργούμενη αγροτική γη το ίδιο. Σήμερα τα προϊόντα του αγρο-διατροφικού τομέα μπορεί να καλύπτουν το 18,8% των εξαγωγών, όμως και το 11,6% των εισαγωγών στην Ελλάδα είναι «τρόφιμα» .
Το 2020 η χρησιμοποιούμενη αγροτική γη ανερχόταν σε 28.244.494,8 στρέμματα και ήταν μικρότερη κατά 18,8% της γης που καλλιεργείτο ή αποτελούσε αγρο-κτηνοτροφική εκμετάλλευση το 2009, με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (τότε έφτανε τα 34.779.290,1 στρέμματα). Ουσιαστικά, μέσα σε λιγότερο από 12 χρόνια είχε χαθεί το 1/5 περίπου της αγροτικής γης και σημαντικό κομμάτι του όγκου της εθνικής παραγωγής. Την εικόνα της μεγάλης συρρίκνωσης δίνουν ανάγλυφα τα στοιχεία της ειδικής απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ το 2021:
- Ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων από 723.006 το 2009 είχε μειωθεί κατά 26,6% το 2020, στις 530.679 .
- Οι αρδευόμενες αγροτικές εκμεταλλεύσεις ήταν το 2009 451.258 και είχαν μειωθεί κατά 27,7% το 2020, στις 326.256.
- Οι αροτραίες καλλιέργειες είχαν συρρικνωθεί το 2020 έναντι του 2009 κατά 34,6% σε αριθμό και κατά 16,1% σε στρέμματα.
- Τα αμπέλια και τα σταφιδάμπελα είχαν μειωθεί κατά 41,3% σε αριθμό καλλιεργειών και κατά 29,7% σε στρέμματα.
- Οι δενδρώδεις καλλιέργειες είχαν μειωθεί κατά 22,8% σε αριθμό και κατά 9,7% σε έκταση.
- Τα θερμοκήπια, παρά τη μείωσή τους κατά 6,5% σε αριθμό, είχαν αυξηθεί (ω του θαύματος…) κατά 13,7% σε καλυπτόμενα στρέμματα.
Παρόμοια θεαματική συρρίκνωση καταγράφει η ΕΛΣΤΑΤ και στην κτηνοτροφία, όπου σε όλες τις κατηγορίες καταγράφεται σημαντική μείωση του ζωικού πληθυσμού μεταξύ 2009 και 2020. Ειδικότερα:
- Κατά 3,7% στα βοοειδή, κατά 15,7% στα προβατοειδή και κατά 25,3% στα αιγοειδή, ενώ κατά 21,6% έχει μειωθεί ο πληθυσμός των χοίρων και κατά 26,7% των πουλερικών.
Κάποια δυναμική εμφανίζουν μόνο η βιολογική γεωργία (+19,3% σε στρέμματα, αλλά -23,5% σε αριθμό) και η αντίστοιχη κτηνοτροφία, με πολύ μεγάλες ποσοστιαίες αυξήσεις αριθμού ζώων (413% στα βοοειδή, 263,8% στα προβατοειδή, 106,67% στα αιγοειδή) αλλά με σημαντικές μειώσεις σε χοίρους και πουλερικά.
Η βίαιη ερήμωση
Βεβαίως όλη αυτή η τεράστια συρρίκνωση οφείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση. Η οποία οδήγησε επίσης στην περαιτέρω φυγή πληθυσμού από τις αγροτικές περιοχές, ο οποίος μειώθηκε από το 2009 μέχρι το 2020 κατά 368.686 άτομα ή κατά 30,94%. Δηλαδή, ούτε λίγο ούτε πολύ, σχεδόν το 1/3 των απασχολουμένων πλήρως και κατ’ αποκλειστικότητα ή μερικώς ως ιδιοκτήτες ή ως εργάτες. Από 1.191.006 άτομα το 2009 μειώθηκαν σε 822.420 άτομα το 2020, σύμφωνα με επεξεργασία των στοιχείων της απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ στη γεωργία και την κτηνοτροφία το 2021.
Κομβική η κατάργηση της Αγροτικής Τράπεζας
Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μια τεράστια δομική αλλαγή στην ελληνική κοινωνία, με βίαιο χαρακτήρα, μιας και προκλήθηκε μέσα σε πολύ λίγα χρόνια και εξαιτίας της οικονομικής κρίσης αλλά και της αβελτηρίας των κυβερνήσεων της περιόδου 2009-2015, που με την κατάργηση της Αγροτικής Τράπεζας και τη συρρίκνωση της αγροτικής πίστης οδήγησαν στον μαρασμό ένα σημαντικό κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το 2014 η χρηματοδότηση των ατομικών - οικογενειακών αγροτικών νοικοκυριών ήταν μόλις το 1% των συνολικών δανείων, δηλαδή περί τα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Σήμερα τα στοιχεία της Τράπεζας Ελλάδας δείχνουν ότι μόλις στα 4 δισεκατομμύρια ευρώ κινούνται τα δάνεια ελευθέρων επαγγελματιών, αυτοαπασχολουμένων και αγροτών μαζί. Κάτι από το οποίο συνάγεται ότι η αγροτική πίστη έχει συρρικνωθεί ακόμη περισσότερο από τα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή κάτω από το 1% του ΑΕΠ και κάτω από το 1% των συνολικών δανειακών χρηματοδοτήσεων.
Η εκτίναξη των τιμών των βασικών συντελεστών παραγωγής (λιπάσματα και πετρέλαιο) και η κλιματική αλλαγή, με τις μεγάλες καταστροφές των υποδομών και της καλλιεργήσιμης γης στη Θεσσαλία, κάνει ακόμη πιο εκρηκτικό το πρόβλημα. Η περαιτέρω ερήμωση της υπαίθρου και η κατάρρευση της παραγωγής τροφίμων στην Ελλάδα, σε περίοδο μάλιστα που οι τεράστιες τουριστικές εισροές κρατούν σταθερή ή και αυξάνουν την κατανάλωσή τους, θα οδηγήσουν σε καταστροφή. Θα έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών τροφίμων και την περαιτέρω επιδείνωση της εικόνας του εμπορικού ισοζυγίου. Και κυρίως, σε μια περίοδο αναταραχών διεθνώς στη μεταφορική αλυσίδα και περιορισμού λόγω κλιματικής αλλαγής της καλλιεργήσιμης γης, διαμορφώνονται συνθήκες που ίσως οδηγήσουν σε εκρηκτικές καταστάσεις. Όχι μόνον κοινωνικά αλλά και οικονομικά.
