Ενα παλιό οικονομικό δόγμα λέει πως μακροπρόθεσμα «ο πληθωρισμός τρώει το χρέος». Το κρατικό, βεβαίως… Φαίνεται ότι η εφαρμογή του δόγματος αυτού υπήρξε την περίοδο 2021-22 ο ακρογωνιαίος λίθος της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης. Και όλα δείχνουν ότι θα συνεχίσει να είναι και στο μέλλον. Το βραχύ τουλάχιστον, γιατί τέτοιες πολιτικές δεν είναι για πολύ… Και κυρίως έχουν επικίνδυνη κατάληξη.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη αντιμετώπισε μεν ένα πρωτοφανές για τα μεταπολεμικά χρονικά φαινόμενο, την πανδημία της Covid. Όμως αυτό της έδωσε τη δυνατότητα να διαχειριστεί κατά το δοκούν τεράστια κονδύλια άνω των 50 δισ. ευρώ και να μοιράσει κάμποσο χρήμα σε πολλούς και πάρα πολλά σε λίγους. Το χρήμα όμως «έπεσε» στην αγορά…
Το «δώρο» του πληθωρισμού
Μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά ο πληθωρισμός που εκδηλώθηκε από τα μέσα του 2021 ήταν ένα απρόσμενο δώρο για την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Για τους εξής τέσσερις λόγους:
1ον. Αυξήθηκαν τρομερά τα δημόσια έσοδα γιατί το 24% (ΦΠΑ) πια εφαρμόστηκε σε υψηλότερες τιμές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2020 τα έσοδα από φόρους επί αγαθών και υπηρεσιών (ΦΠΑ, ΕΦΚ κ.ά.) ήταν στα 24,2 δισ. ευρώ και το 2022 εκτινάχθηκαν στα 31,5 δισ. ευρώ, ενώ για το 2023 προβλέπεται μεν στον προϋπολογισμό αύξησή τους στα 32,5 δισεκατομμύρια, όμως όπως δείχνουν και τα στοιχεία του πενταμήνου του υπουργείου Οικονομικών πιθανότατα θα ξεπεράσουν τα 35 δισ. ευρώ. Δηλαδή μέσα σε μια τετραετία θα έχουν αυξηθεί σχεδόν 40%-45%! Από τα 24 στα 35 και πλέον δισεκατομμύρια. Την ίδια στιγμή οι δαπάνες, μετά την εκτίναξή τους στην περιοχή των 70-71 δισ. ευρώ το 2020-21 λόγω των έκτακτων μέτρων για τον κορωνοϊό, το 2022 μαζί με τα διάφορα pass και τα μέτρα ενίσχυσης έφτασαν τα 71,8, ενώ για το 2023 προβλέπεται η μείωσή τους στα 69,9 δισ. ευρώ, τα οποία βεβαίως θα γίνουν 72,5 δισ. αν από τα πλέον των προϋπολογισμένων έσοδα από ΦΠΑ κ.λπ. η κυβέρνηση κρατήσει τη δέσμευσή της για κοινωνικές και μισθολογικές δαπάνες 2,5 δισ. ευρώ επιπλέον το 2023 .Τα οποία βεβαίως δεν θα είναι ούτε το 50% των επιπλέον -λόγω πληθωρισμού- αναφερομένων στον προϋπολογισμό. Ουσιαστικά, ενώ τα έσοδα από τους έμμεσους φόρους αυξήθηκαν σε 3 χρόνια κατά 40%-45%, η αύξηση των δαπανών ξεπέρασε μόλις το 3%!
2ον. Τα πληθωρισμένα υπερέσοδα του κρατικού προϋπολογισμού δίνουν τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να επιστρέψει με άνεση όχι μόνο σε πρωτογενή πλεονάσματα, αλλά και σε πλεονασματικό προϋπολογισμό.
3ον. Δημιουργούν «αζημίως» για τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά εις βάρος της συντριπτικής πλειονότητας των πολιτών που δαπανούν πολύ περισσότερα πλέον για να αγοράσουν τα ίδια ή και λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες, «δημοσιονομικό χώρο» για τις αναγγελλόμενες «εν χορδαίς και οργάνοις» γλίσχρες αυξήσεις στους δημόσιους υπαλλήλους και στις άλλες κατηγορίες δαπανών.
4ον. Ρετουσάρουν τη δημοσιονομική εικόνα της χώρας και δίνουν την εικόνα της εξυγίανσης των δημόσιων οικονομικών.
Εν κατακλείδι, ακόμη και αν μηδενιστεί ο πληθωρισμός, αν δεν υπάρξει αποπληθωρισμός, μπορεί να μην υπάρξει μείωση τιμών, αλλά η κυβέρνηση θα εξακολουθεί να εμφανίζει υπερέσοδα εις βάρος της τσέπης της συντριπτικής πλειονότητας των πολιτών.
Πληθωρισμός και ιδιωτικός τομέας
Ενώ είναι εμφανές ότι τουλάχιστον κατ’ αρχάς ο πληθωρισμός ήταν κατά βάση «πληθωρισμός κόστους» -αλλά και εισαγόμενος- σε μεγάλο βαθμό λόγω της μεγάλης αύξησης των τιμών της ενέργειας διεθνώς μετά την αποκλιμάκωση των τιμών φυσικού αερίου, πετρελαίου κ.λπ., η παρούσα κατάσταση φαίνεται να έχει άλλα χαρακτηριστικά. Ο ΙΟΒΕ στην προ ημερών σχετική έκθεσή του υποστηρίζει:
«Ο ρυθμός μεταβολής του ΓΔΤΚ (σ.σ.: Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, η ποσοστιαία μεταβολή του οποίου είναι ο πληθωρισμός) διαμορφώθηκε στο 4,7% το α΄ πεντάμηνο φέτος, από άνοδο 8,8% ένα έτος πριν. Η ενίσχυση των τιμών οφείλεται κυρίως στη θετική επίδραση της εγχώριας ζήτησης. Το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι οι τιμές θα διατηρηθούν σε ηπιότερη ανοδική τροχιά στο σύνολο του τρέχοντος έτους, στην περιοχή του 4,3%, λόγω κυρίως της ανθεκτικότητας της καταναλωτικής ζήτησης». Ούτε λίγο ούτε πολύ ο ΙΟΒΕ χαρακτηρίζει «πληθωρισμό ζήτησης» τη συνεχιζόμενη θετική μεταβολή του ΓΔΤΚ. Σε συνθήκες, όμως, μείωσης του εισοδήματος της μεγάλης πλειονότητας, όταν ακόμη και οι επίσημες έρευνες δείχνουν ότι άνω του 70% των νοικοκυριών έχει περιορίσει την κατανάλωσή του, ενώ έχει απογειωθεί η κατανάλωση των πολύ φθηνότερων προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας, η θέση του ΙΟΒΕ προκαλεί εύλογες απορίες. Όμως μάλλον δεν πρόκειται για τη διατύπωση μιας διαφορετικής επιστημονικής άποψης. Γιατί;
Είναι γεγονός ότι οι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά και οι μη εισηγμένες κατά το 2022 πραγματοποίησαν ρεκόρ κερδών και τα διανεμόμενα στους μετόχους κέρδη τους ήταν τα υψηλότερα από το 2006. Είναι χαρακτηριστική η τοποθέτηση του πρώην αντιπροέδρου του ΣΕΒ και εκ των κορυφαίων επιχειρηματιών της χώρας στον τομέα των τροφίμων Σπύρου Θεοδωρόπουλου (ο οποίος μετά την πώληση της Chipita σε αμερικανική πολυεθνική εξαγόρασε την πλειοψηφία της ΙΟΝ): «Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, αυτό (σ.σ.: δηλαδή η μείωση των τιμών στα προϊόντα διατροφής) είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει. Καμία επιχείρηση δεν μπορεί να το κάνει, ειδικά οι εισηγμένες ή οι πολυεθνικές επιχειρήσεις δεν μπορούν, έχουν την ανάσα των χρηματαγορών στην πλάτη τους - για το καπιταλιστικό σύστημα αυτό είναι σχεδόν αδύνατο… Όσο και να πιέζουν οι πολιτικοί, υπάρχουν οι κανόνες της αγοράς. Πλάτη μπορούν να βάλουν λίγες επιχειρήσεις, μικρές επιχειρήσεις που ανήκουν σε ιδιώτες και ο επιχειρηματίας θα αποφασίσει να μειώσει λίγο τα κέρδη του. Για τις μεγάλες, για τις εισηγμένες αυτό είναι αδύνατο».
Πριν λίγο καιρό η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ αναφέρθηκε στο λεγόμενο greedflation, δηλαδή στην τάση των επιχειρήσεων να εκμεταλλευτούν τον πληθωρισμό για να αυξήσουν κατακόρυφα τα κέρδη τους. Στην ίδια ακριβώς περιοχή κινήθηκε και η επίσης πρόσφατη έκθεση της Επιστημονικής Επιτροπής Προϋπολογισμού της Βουλής, που αναφέρθηκε σε «πληθωρισμό απληστίας».
Η ευημερία των… τοκιστών
Η συνεχιζόμενη κατακόρυφη αύξηση των επιτοκίων είναι το άλλο βασικό πεδίο της δημιουργίας τεράστιων στρεβλώσεων στο οικονομικό γίγνεσθαι. Βεβαίως και εδώ υπάρχουν πολύ κερδισμένοι και πολύ χαμένοι.
Οι τράπεζες
Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδας, τον Μάιο του 2023 τα μέσα σταθμισμένα επιτόκια του συνόλου των υφιστάμενων καταθέσεων και των υφιστάμενων δανείων αυξήθηκαν στο 0,33% και στο 5,92% αντίστοιχα. Το περιθώριο επιτοκίου (spread) σε αυτή την κατηγορία αυξήθηκε στις 5,59 εκατοστιαίες μονάδες. Είναι προφανές ότι οι τράπεζες συνεχίζουν να επωφελούνται από την αυξητική πορεία των επιτοκίων στη ζώνη του ευρώ. Υπενθυμίζεται ότι τον Ιούλιο του 2022 το spread μεταξύ των επιτοκίων καταθέσεων και δανεισμού ήταν μόλις 3,69% (μέσα επιτόκια καταθέσεων στο 0,02% και επιτόκια δανεισμού 3,71%). Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι για κάθε 100 ευρώ καταθέσεων που δανείζουν οι τράπεζες κερδίζουν 5,59 ευρώ, όταν πριν έναν χρόνο κέρδιζαν 3,69 ευρώ, δηλαδή αύξησαν τα περιθώριά τους κατά 51,7% μέσα σε έναν χρόνο!
Βεβαίως, στον τομέα αυτό ο εκφράζων τους επιχειρηματίες ΙΟΒΕ ανησυχεί και σημειώνει: «Το κόστος δανεισμού του ιδιωτικού τομέα αυξάνεται σε συνέχεια της σφιχτότερης νομισματικής πολιτικής. […] Στις αρνητικές εξελίξεις, επισημαίνεται η στασιμότητα στη μείωση των ΜΕΔ (Μέσου Επιτοκίου Δανεισμού) στις αρχές του 2023, αλλά και η επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσεις, με αμείωτη πιστωτική συρρίκνωση προς τα νοικοκυριά στα μέσα του 2023». Η κυβέρνηση στον τομέα αυτό μετά τη φάση των «μπινελικωμάτων» (κατά Σταϊκούρα) τηρεί αιδήμονα σιωπή.
Το παράδοξο των ακινήτων
Μία σημαντική επίπτωση της αλματώδους αύξησης των επιτοκίων, που θα συνεχιστεί, είναι οι θεαματικές εξελίξεις στην αγορά ακινήτων. Δεδομένων των χαμηλών καταθετικών αποδόσεων την περίοδο 2022-2023 αποσύρθηκε από τις τράπεζες σημαντικό τμήμα ρευστότητας από τα ιδιωτικά νοικοκυριά και τοποθετήθηκε στην αγορά ακινήτων. Αυτό μαζί με τη μεγάλη εισροή κεφαλαίων προς αγορά ακινήτων από το εξωτερικό αποτυπώθηκαν στην τεράστια αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας από το 2021 και εντεύθεν (εμφανίζεται μεγάλη επιβράδυνση το πρώτο εξάμηνο του 2023, αλλά και πάλι θα υπάρξει άνοδος). Αθροιστικά, πάντως, κατ’ όγκον η αύξηση ήταν τριψήφια, ειδικά στην Αττική την τελευταία διετία.
Πρώτη βασική συνέπεια είναι η εκτόξευση των ενοικίων, καθώς ο υψηλός πληθωρισμός και τα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων λειτουργούν αθροιστικά. Η υψηλή ζήτηση για Airbnb και η συνεχιζόμενη έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου έχουν ως πρώτο θύμα τους ενοικιαστές και την τρομερή αύξηση των ενοικίων. Η κατάσταση αυτή φαίνεται να ευνόησε μεγάλο τμήμα κυρίως ενδιάμεσων κοινωνικών ομάδων, καθώς η ύπαρξη δεύτερου ακινήτου σε πολλές οικογένειες στην Ελλάδα λόγω της εκτεταμένης αντιπαροχής τις δεκαετίες του ’70, του ’80 και του ’90 είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση των εισοδημάτων τους από ενοίκια την τελευταία τριετία.
Εν κατακλείδι
Το «πάρτι» κερδών για τράπεζες και επιχειρήσεις, υψηλών ενοικίων και δημοσιονομικής «ευμάρειας» έχει ημερομηνία λήξης, η οποία όμως μάλλον πρέπει να τοποθετηθεί το 2024. Για τη μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων, παρά τη δημιουργία κάποιων θέσεων απασχόλησης κυρίως στον τουρισμό, η κατάσταση αυτή σημαίνει τρομακτική συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματός της. Αν στον πληθωρισμό και στα καλπάζοντα επιτόκια προστεθεί και η συνεχιζόμενη διεύρυνση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, τότε η ελληνική οικονομία μάλλον μοιάζει με σκάφος που γέρνει. Και αν η επικείμενη αναβάθμισή της από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης μπορεί να βοηθήσει τα δημόσια οικονομικά ως προς το κόστος δανεισμού, θετικό είναι μεν, αλλά η θετική επιρροή θα είναι μικρής διάρκειας, καθώς κατά μεγάλο μέρος έχει ήδη προεξοφληθεί από τις αγορές…
