O Χάρης Τζήμητρας έχει κουραστεί να τα λέει και να τα ξαναλέει. Τα έλεγε το 2010, τα έλεγε το 2017, τα λέει και τώρα. Καμία χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της τις προκλήσεις στην ανατολική Μεσόγειο, ούτε στον τομέα της ενέργειας, ο οποίος, ειδικά από τότε που ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, είναι πιο “καυτός” από ποτέ. Λύσεις εύκολες δεν υπάρχουν, αλλά χωρίς περιφερειακή συνεργασία τα προβλήματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων δηλώνει στην ΑΥΓΗ πως ποντάρει στη δημιουργία μιας “κουλτούρας συνεργασίας” στην περιοχή μας. Σε μια περιοχή που σχεδόν κανείς γείτονας δεν εμπιστεύεται τον άλλο, πλην όμως όλοι είμαστε… καταδικασμένοι να συνυπάρχουμε και να βρούμε τρόπους να δρομολογήσουμε τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία χωρίς να παγώσουμε, χωρίς να πεινάσουμε, χωρίς να καταστρέψουμε το περιβάλλον και χωρίς να τινάξουμε τους προϋπολογισμούς των χωρών μας στον αέρα.
Το ραντεβού με τον Χάρη Τζήμητρα κλείστηκε μια μέρα μετά τις εξαγγελίες του Κυριάκου Μητσοτάκη για έναρξη των ερευνών για υδρογονάνθρακες στο Ιόνιο και δυτικά της Κρήτης. Στα πρωτοσέλιδα αρκετών εφημερίδων υπήρχε ένα κλίμα ευφορίας, λες και θα αρχίσει να ρέει από αύριο το αέριο. Μέχρι για νέο Ελντοράντο μίλησαν κάποιοι στην κυβέρνηση - πιστοί στη λογική ότι κάθε κρίση είναι και ευκαιρία, ότι τώρα θα γίνουμε ο Παράδεισος του LNG, του υγροποιημένου αερίου. Ρωτήσαμε λοιπόν τον Τζήμητρα, που ξέρει από ενέργεια, αν τα κοιτάσματα του Ιονίου και της Κρήτης μπορούν να κάνουν το θαύμα. Ο επικεφαλής της νορβηγικής δεξαμενής σκέψης PRIO στην Κύπρο ξεκαθάρισε ότι, κατά τη γνώμη του, η Ελλάδα δεν μπορεί να δράσει μόνη της σ’ αυτόν τον τομέα - κι ότι πρέπει να δούμε το ζήτημα της ενέργειας σήμερα σε όλη την πολυπλοκότητά του:
“Αυτή τη στιγμή, το πρώτο που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι η αποσύνδεσή μας από τη Ρωσία, να βρούμε εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Δεύτερον, πρέπει να καταλάβουμε πως ό,τι κι αν κάνουμε τώρα θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες πολύ σοβαρές και για την κάθε χώρα, για την Ευρώπη αλλά και παγκόσμια, σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή. Και, τρίτον, θα πρέπει να γνωρίζουμε πως ακόμη κι αν πάρουμε την πολιτική απόφαση να εκμεταλλευτούμε τους όποιους υδρογονάνθρακες υπάρχουν, θα πρέπει να συνεννοηθούμε με τη βιομηχανία, για τα τεχνικά ζητήματα, τα ζητήματα χρηματοδότησης κ.λπ.”, εξηγεί ο Τζήμητρας.
Προφανώς, η συζήτηση είναι πολύ μεγάλη, με τον Τζήμητρα να επισημαίνει ότι δεν πρέπει στιγμή να ξεχνάμε τους κλιματικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την επίτευξη των οποίων και η χώρα μας έχει δεσμευτεί - και δη με προθυμία. Αναφορικά με τα πιθανά κοιτάσματα στα οποία αναφέρθηκε ο πρωθυπουργός, ο Τζήμητρας θεωρεί πιο απλή την περίπτωση του Ιονίου, όπου οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται είναι κυρίως ελληνικές. Ωστόσο και εδώ πρέπει να λυθούν ζητήματα όπως το πώς θα χρηματοδοτηθούν οι εξορύξεις, ποιοι θα αναλάβουν το έργο από τεχνικής απόψεως, πού θα πάει αυτό το αέριο, πού θα σχεδιαστούν οι υποδομές γι' αυτό κ.λπ.
Το αέριο και οι τράπεζες
“Το αέριο θα παραμείνει εδώ τουλάχιστον μέχρι το 2050 για την Ευρώπη, αλλά το ζητούμενο είναι να έχει συνεχώς μειούμενη χρήση - προς την κατεύθυνση ανανεώσιμων πηγών”, λέει ο Τζήμητρας και υπενθυμίζει ότι αφού τα χρήματα δεν είναι απεριόριστα, θα πρέπει οι χώρες να αποφασίσουν πού θα επενδύσουν. “Σ’ αυτή την περιοχή του κόσμου, η εντύπωση είναι πως οι αποφάσεις στον τομέα της ενέργειας είναι πολιτικές. Δεν είναι”, τονίζει. Πολιτική είναι μόνο η απόφαση από τη μεριά των κρατών να δημιουργήσουν πλαίσια εντός των οποίων μπορεί να δραστηριοποιηθεί ο ιδιωτικός τομέας. Τα χρήματα για την υλοποίηση των έργων τα βάζουν οι εταιρείες, το πολύ έως ένα ποσοστό 30%, και τα υπόλοιπα προέρχονται από τις τράπεζες.
Οι τράπεζες καλούνται λοιπόν να αποφασίσουν εάν θα πάρουν το ρίσκο να χρηματοδοτήσουν τέτοιες επενδύσεις, εάν τις συμφέρει και εάν θα τις προτιμήσουν από άλλα πρότζεκτ που ζητούν δανειοδότηση. “Αυτή η περιοχή του κόσμου είχε προβλήματα πολύ νωρίτερα από την εισβολή στην Ουκρανία. Πολλές περιφερειακές διενέξεις, απόλυτη έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των περισσοτέρων από τους γείτονες. Γι' αυτό είναι πολύ δύσκολο να πειστούν οι τράπεζες να επενδύσουν στην περιοχή σε μόνιμες εγκαταστάσεις, όπως, για παράδειγμα, οι αγωγοί. Πιθανώς να το κάνουν σε υποδομές που μπορούν εύκολα να μετακινηθούν, όπως τα πλοία LNG”, εκτιμά ο Τζήμητρας.
Η συζήτηση για τον East Med έχει τελειώσει
Για τον εμπειρογνώμονα σε θέματα ενέργειας στην ανατολική Μεσόγειο, ο East Med ποτέ δεν ήταν βιώσιμος οικονομικά. “Ήταν ένα πολιτικό πρότζεκτ το οποίο ενδεχομένως και να έφερνε μερικά θετικά αποτελέσματα στη συνεργασία ορισμένων χωρών μεταξύ τους. Αυτό το ήξεραν όλοι από την αρχή”, λέει και προσθέτει ότι “από το 2015 έγινε ξεκάθαρο ότι οι ΗΠΑ δεν ήταν πεπεισμένες πως υπήρχε μέλλον από τεχνικής και οικονομικής άποψης γι' αυτό τον αγωγό. Κι όχι μόνο γι' αυτόν”. Ο Τζήμητρας εκτιμά ότι δεν πρόκειται να υλοποιηθεί κανένα πρότζεκτ που περιλαμβάνει αγωγούς στην περιοχή. Όχι μόνο για οικονομικούς λόγους, αλλά διότι υπάρχει πολύ μεγάλη δυσπιστία μεταξύ των γειτόνων και άρα δύσκολα μπορούν να βρεθούν επενδυτές για μόνιμες εγκαταστάσεις. Υπενθυμίζει, μάλιστα, ότι στην περιοχή του Κόλπου, όπου τα κράτη που διαθέτουν υδρογονάνθρακες είναι το ένα δίπλα στο άλλο κι όπου τεχνικά η κατασκευή αγωγών είναι πολύ απλή, δεν υπάρχει ούτε ένας αγωγός. “Όλοι έχουν LNG, αφού κανείς δεν εμπιστεύεται τον άλλο”, λέει και υποστηρίζει πως το ίδιο ισχύει και στην ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, υπενθυμίζει πως ο East Med έχει μια σειρά σοβαρών τεχνικών δυσκολιών, καθώς θα ήταν το πιο βαθύ και μακρύ πρότζεκτ αγωγού στον κόσμο - και με εξαιρετικά προβληματική την αντιμετώπιση τυχόν ατυχημάτων. "Ποιος θα πάρει το οικονομικό και τεχνικό ρίσκο της επισκευής, εάν συμβεί κάτι στα 3.000 μέτρα βάθος;" διερωτάται και καταλήγει: “Νομίζω ότι η συζήτηση γι' αυτόν τον αγωγό έχει τελειώσει από καιρό”.
Η λύση είναι οι ΑΠΕ και η διασυνδεσιμότητα
Σήμερα πουθενά στην Ευρώπη δεν μπορούμε να συζητάμε μεμονωμένα για οποιοδήποτε ενεργειακό πρότζεκτ ούτε για σχέδια που παραβιάζουν τις πολύ συγκεκριμένες αποφάσεις που έχει λάβει η Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Μάλιστα, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την απόφαση να επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα και να απεξαρτηθεί το ταχύτερο από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, η Ευρώπη αποφάσισε να επιταχύνει τη μετάβαση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. “Αρχικά η Ε.Ε. είχε στόχο μέχρι το 2030 να καλύπτουν οι ΑΠΕ το 32% του ενεργειακού της μείγματος, τώρα αποφάσισε να το ανεβάσει στο 38 με 40%. Και ορθά πράττει, συνεπώς πρέπει να επενδύσει στην πράσινη ενέργεια”, τονίζει ο Χάρης Τζήμητρας.
Για την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, υπογραμμίζει ότι πρέπει να ξεχάσουμε την πρακτική της διεθνούς απορρόφησης των κοιτασμάτων. “Οι χώρες της ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, έχουν τεράστιες ανάγκες για ενέργεια. Πρέπει λοιπόν να βρούμε τρόπους ώστε το υφιστάμενο αέριο για τα επόμενα λίγα χρόνια να χρησιμοποιηθεί τοπικά για τις ανάγκες των παράκτιων κρατών. Αυτό και τη ζήτηση θα αντιμετωπίσει και θα εδραιώσει και μια κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ τους”, τονίζει.
Το ζητούμενο, για τον συνομιλητή μας, είναι να μην ξανακάνουμε το σφάλμα του 2010, οπότε και χάσαμε την ευκαιρία η ενέργεια με τη μορφή των υδρογονανθράκων να αποτελέσει μια πλατφόρμα συνεργασίας μεταξύ κρατών και κοινοτήτων. “Ας χρησιμοποιήσουμε την ενέργεια ως βάση συνεργασίας, γιατί χρειάζεται για όλους. Μάλιστα, στην περίπτωση των ΑΠΕ, υπάρχει ένα εξαιρετικό πλεονέκτημα. Δεν είναι ένα αγαθό όπως οι υδρογονάνθρακες, το οποίο μοιράζεται, άρα μπορεί να έχουμε και προστριβές για την ιδιοκτησία του και τη διαχείρισή του. Η προστιθέμενη αξία των ΑΠΕ εγκειται στη διασυνδεσιμότητα, στη συνεργασία μεταξύ των κρατών”, υπογραμμίζει ο Τζήμητρας. Και υπενθυμίζει πως η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν ηλεκτρική διασύνδεση, η οποία δουλεύει πάρα πολύ καλά, χωρίς προσκόμματα. “Η εμπειρία έχει δείξει ότι πιθανές διενέξεις μεταξύ κρατών σε πολιτικά ζητήματα δεν μας σταματούν από το να έχουμε μια ενεργειακή συνεργασία”, τονίζει ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου. Για τον Τζήμητρα, τώρα είναι η ώρα της συνεργασίας, παρά τις δυσκολίες. “Πρέπει να είμαστε πραγματιστές, επειδή οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε πια υπερβαίνουν τις τοπικές διενέξεις - κι επειδή οι ευκαιρίες που προκύπτουν και τα παράθυρα που ανοίγουν κλείνουν κάποια στιγμή”, επιμένει.
Το φθηνό και καθαρό πράσινο υδρογόνο
Με το βλέμμα στο μέλλον, ο Τζήμητρας αναφέρεται και στο πράσινο υδρογόνο, μια λύση πολύ φθηνή και καθαρή, όπως λέει, η οποία όμως δεν μπορεί να γίνει αύριο το πρωί. Υπενθυμίζεται ότι το υδρογόνο παράγεται από την ηλεκτρόλυση, η οποία απαιτεί ηλεκτρική ενέργεια, κατά προτίμηση από ΑΠΕ. “Η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει και να δώσει κίνητρα επενδυτικά, κίνητρα τεχνικά, κίνητρα απορρόφησης - π.χ. να βάλει μια ποσόστωση απορρόφησης από τη βιομηχανία. Έχει τη δύναμη να το κάνει”, μας λέει ο Τζήμητρας, υπογραμμίζοντας ότι η βόρεια Αφρική είναι απαραίτητη για την Ευρώπη, διότι είναι η μόνη περιοχή η οποία έχει χώρο για την ανάπτυξη φωτοβολταϊκών. Θυμίζει τις τεράστιες φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις της Αιγύπτου καθώς και τα πολύ μεγάλα τερματικά υγροποίησης, που διαθέτει η χώρα στον Νείλο, τα οποία αυτή τη στιγμή δουλεύουν σχεδόν στο 100% - και μπορεί να τα επεκτείνει σχετικά εύκολα, μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, ώστε να εξάγει LNG στην Ευρώπη. Αυτή η επένδυση, μάλιστα, θεωρείται και ασφαλής, αφού, ακόμη κι αν τελειώσει το πολιτικό πρόβλημα σε πέντε χρόνια, οι εγκαταστάσεις θα μπορούν να συνεχίσυν να χρησιμοποιούνται και να εξάγεται το LNG στην Ασία, όπου θα εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη ζήτηση.
Η ευρωπαϊκή ευθύνη
Πάντως, και σήμερα, η Ε.Ε. πρέπει να αποφασίσει να δουλέψει μαζί με τις χώρες που αυτή τη στιγμή χρειάζονται LNG και εισάγουν. “Εάν η Ευρώπη αυτή τη στιγμή πάρει όλο το LNG που χρειάζεται, θα δημιουργηθεί μια παγκόσμια ανωμαλία τεράστια, θα ανέβουν οι τιμές καθέτως και οι άλλες χώρες, όπως π.χ. το Μπαγκλαντες, το Πακιστάν, θα μείνουν εκτός”, προειδοποιεί ο Τζήμητρας. Και καλεί την Ευρώπη να βοηθήσει τις χώρες αυτές να κάνουν τη στροφή στις ΑΠΕ, ώστε να απορροφήσει η Ευρώπη το LNG που χρειάζεται για να απεξαρτηθεί από τη Ρωσία. Την καλεί επίσης να σκεφτεί τη διασύνδεση μεταξύ των κρατών - μελών, που δεν την έχει κάνει μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, ό,τι και να γίνει στο μέλλον, ποτέ δεν θα έχουμε τόσο φθηνό αέριο όπως το ρωσικό. “Οι τιμές που είχαμε πριν ξεσπάσει η κρίση δεν θα επανέλθουν ποτέ”, λέει ο Τζήμητρας και καταλήγει: “Το θέμα μας δεν είναι να βρούμε απλά αέριο από κάπου. Πρέπει να βρούμε λύσεις που δεν θα καταστρέψουν τους προϋπολογισμούς των χωρών, που δεν θα καταστρέψουν το περιβάλλον, που δεν θα καταστρέψουν την κοινωνική συνοχή. Δεν θα είναι καθόλου απλό”.
