«Η μόνη χαρά στη ζωή είναι ν’ αρχίζεις»
Τσέζαρε Παβέζε
Πρώτο κείμενο της στήλης για το 2024 και πώς να μην θυμηθεί κανείς τη φράση αυτή του Τσέζαρε Παβέζε. Πραγματικά, το μόνο που αξίζει όχι για να το ευχηθούμε απλώς, αλλά για να το προσπαθήσουμε ως εξαιρετικά επείγον. Κάτι που δεν παίρνει αναβολή, αφού ο χρόνος ούτε γνωρίζει ούτε ενδιαφέρεται για μετρήσεις και τα παρόμοια: Επετείους, αλλαγές ημερολογίων και αδιανόητες ενάρξεις, λες και υπάρχει κάποιος αόρατος αφέτης που σημαίνει την έναρξη κάποιου καινούργιου ανταγωνισμού έτσι κι αλλιώς οδυνηρού, αφού έρχεται να προστεθεί σε όλες τις παλιότερες οδύνες.
«Δεν μπορούμε να μοιράζουμε αστραπές απ’ τα κλωστήρια τ’ ουρανού με δόσεις» γράφει με όλη τη φιλοσοφική τρυφεράδα των αρχαίων κυνικών ο Νίκος Καρούζος, για να προσθέσει: «Ο χρόνος είναι κοροϊδευτικός. / Είναι αμέτοχος σαν τα περίπτερα στην κίνηση». Ετσι ακριβώς. Σ’ εμάς εναπόκειται ν’ αρχίσουμε κάτι γνωρίζοντας πως είναι μια στιγμή -ίσως η πραγματική «σταθερά» μιας έναρξης-, που μοιάζει όπως και οποιοδήποτε σημείο του σύμπαντος: Απέχει εξίσου από τα άκρα της κατάστασης που ονομάζεται σύμπαν, από τα άκρα της κατάστασης που ονομάζεται χρόνος, ίσως και από τα άκρα της κατάστασης που ονομάζεται «Θεός». Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η έννοια «Θεός» προέρχεται από το αρχαίο θέω (συνηρημένη μορφή του θεόω) και σημαίνει τρέχω.
Θεός λοιπόν είναι η κατάσταση μιας τέτοιας ταχύτητας και διάχυσης ώστε βρίσκεται παντού και πάντα. «Ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών». Άναρχη και ατελεύτητη κατάσταση. Ουδέν αρχίζει, ουδέν τελειώνει. Ο χρόνος δεν φταίει, δεν προκαλεί και προπαντός δεν σημαίνει. Εμείς είμαστε που σημαίνουμε, που τελειώνουμε, που αρχίζουμε. Εμείς είμαστε που μετατρέπουμε την παρηγορητική διαδικασία της μέτρησης, της έναρξης και του τέλους σε τρομακτική συνθήκη απανθρωπιάς, πόνου και καταστροφής. «Παρωδία της άχραντης διάρκειας ο χρόνος / κορσέδες τα δευτερόλεπτα».
Είναι αυτή η άχραντη διάρκεια της άχραντης συνεννόησης μεταξύ των ποιητών, που όποιος δεν ξέρει την ονομάζει «κοινό ποιητικό τόπο», στην ουσία της όμως είναι η κοινή προσπάθεια ν’ αρπαχτεί από κάπου ο άνθρωπος για να βρει τη μόνη χαρά τού να αρχίζεις τα πάντα. Αυτή η άχραντη συνεννόηση που κάνει τον Καρούζο να συνομιλεί με τον Τάσο Λειβαδίτη, άρρητα συμφωνώντας μαζί του όταν τον ακούει να λέει: «Αηδίες - ο χρόνος έγινε για να κυλάει, οι έρωτες για να τελειώνουν, η ζωή για να πηγαίνει στον διάολο / κι εγώ για να διασχίζω το Άπειρο με τον μεγάλο διασκελισμό ενός μαθηματικού υπολογισμού, / μονάχα όποιος τα διψάει όλα / μπορεί να με προφτάσει / ό,τι ζήσαμε χάνεται / γκρεμίζεται μέσα στον σάπιο οισοφάγο του χρόνου / και μόνο καμιά φορά / τις νύχτες, / το θλιβερό γερασμένο μηρυκαστικό τ’ αναμασάει η ξεδοντιασμένη μνήμη, / όσα δεν ζήσαμε αυτά μας ανήκουν».
Αυτά που δεν ζήσαμε λοιπόν ας αρχίσουμε να διεκδικούμε με τη σεμνή επίγνωση ότι δεν υπάρχει έξωθεν ούτε ύπερθεν βοήθεια. Ακριβώς όπως το λέει ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον εστί», εκεί στην ατελεύτητη «Πορεία προς το μέτωπο» ενός πολέμου, ώσπου να φτάσει ο άνθρωπος στο ύψος και στο βάθος του ανθρώπου. Στο μέτρο δηλαδή που μετράει τα πάντα. Μια πορεία που γίνεται πάντοτε τη νύχτα (γι’ αυτό και οι ήρωες της παγκόσμιας καθημερινής οδύνης περπατούν στα σκοτεινά), επειδή «ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια κι όπως το ’χε συνήθειό του στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως».
Αυτή όμως δεν είναι η αληθινή χαρά; Το φως όπου όλα επαληθεύονται ή διαψεύδονται. Η χαρά από ένα φως-αγκαλιά και όχι η τραγωδία από ένα φως-κόλαση, μιας πορείας εισέτι μαρτυρικής, που εκείνη τη στιγμή της κόλασης βαδίζει προς το πουθενά και το τίποτα: «Και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αερόπλανα».
Εδώ. Εδώ είναι που πρέπει να γίνει η αρχή. Και δεν υπάρχουν μεγαλύτερη χαρά, μεγαλύτερη δικαίωση για τον άνθρωπο από μια τέτοια αρχή. Διαφορετικά «τα ίδια πράγματα θα ξαναγίνονται πάλι». Και τότε «αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει».
