Η ψηφιακή κοινωνική δικτύωση είναι η κοινωνική διάδραση μεταξύ ανθρώπων, επιλέγοντας οι ίδιοι με ποιους θα ανταλλάξουν πληροφορίες, απόψεις ή ιδέες. Η διάδραση αυτή έχει δώσει τη θέση της από τις παραδοσιακές μορφές των κοινωνικών επαφών στο ίδιο το μέσο κοινωνικής δικτύωσης, πολλές φορές με αλγοριθμικό τρόπο. Αυτό θα λέγαμε ότι επιτυγχάνεται με τη ραγδαία ταχύτητα αποστολής της πληροφορίας αλλά και την ταχύτατη δημιουργία τάσεων. Η πρόσφατη εξαγορά του Twitter από τον Έλον Μασκ, που, όπως διατείνεται, σκοπεύει να καθιερώσει την πιστοποίηση των χρηστών απομακρύνοντας έτσι τους ψευδώνυμους λογαριασμούς και τις στρατιές των bots, έχει στόχο να το μετατρέψει σε μια κεντρική πλατεία ελεύθερης έκφρασης.
Οταν το 2011 οι πλατείες σε Ισπανία και Ελλάδα άρχισαν να γεμίζουν από πολίτες όλων των ηλικιών και πεποιθήσεων, τότε ένα άλλο μέσο, και συγκεκριμένα το Facebook, είχε παίξει τον δικό του ρόλο στην ελεύθερη έκφραση, τον ρόλο της διάδοσης της πληροφορίας, με σκοπό τη συγκέντρωση πολιτών Indignados στην Πουέρτα ντελ Σολ και Αγανακτισμένων στην πλατεία Συντάγματος με βασικό τους αίτημα την άμεση δημοκρατία.
«Αλλο» μέσο
Οι μαζικές συγκεντρώσεις του κοινωνικού φαινομένου των Αγανακτισμένων έχουν μετατραπεί στις μέρες μας σε 200 εκατ. τουιταρίσματα παγκοσμίως, με τους χρήστες του να έχουν πρωταγωνιστήσει σε πολλές καταγγελτικές και ενημερωτικές δράσεις και καμπάνιες, με τάσεις-hashtags όπως #cancel ή #free να έχουν κατακλύσει τις πρώτες θέσεις των τάσεων κατά καιρούς. Δώδεκα χρόνια μετά τις πλατείες των Αγανακτισμένων, οι ιθύνοντες του Twitter θεωρούν ότι μπορεί να γίνει ένα «άλλο» μέσο, μέσω του οποίου θα υπάρξει ανταλλαγή απόψεων και ιδεών.
Το εγχείρημα αυτό παρουσιάζει εγγενείς αδυναμίες, που εμφαίνονται πλέον σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για παράδειγμα, η πανδημία της Covid-19 και η εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία ήταν στις πρώτες τάσεις των μέσων την τελευταία τετραετία. Με πολλές εκστρατείες παραπληροφόρησης και fake news οδηγούμαστε σε μια κλασική περίπτωση «ψηφιακού πολέμου», δηλαδή μιας μάχης για την επικράτηση της πληροφορίας και του τίτλου και όχι κατ’ ανάγκη της αλήθειας.
Η σύγχυση και η δυσπιστία απέναντι στην πληροφορία έχουν οδηγήσει τις μονοπωλιακές ψηφιακές πλατφόρμες των GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft) σε έναν αλγοριθμικό έλεγχο αυτής που δεν προσομοιάζει με τη δημοκρατική χειραφέτηση που ευαγγελίζονται. Η πλάνη της φιλελεύθερης αντίληψης και ο συγκεντρωτικός έλεγχος που ασκούν οι μονοπωλιακές πλατφόρμες οδηγούν σε παρεμβατικές προσπάθειες κρατικού ελέγχου της πληροφορίας όπως και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Η αποπλατφορμοποίηση (deplatformization), δηλαδή η απαγόρευση πρόσβασης σε πληροφορίες, είναι μία νέα μορφή λογοκρισίας καθώς περιορίζει τον πλουραλισμό. Επιπρόσθετα, οι συνθήκες της καπιταλιστικής κρίσης απειλούν την ίδια τη λειτουργία της Δημοκρατίας, καθώς οι πολυεθνικές GΑFAM διαχειρίζονται προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών (βλ. Cambridge Analytica) με άγνωστα αποτελέσματα.
Η κριτική που ασκείται με τη χρήση του Twitter των 280 χαρακτήρων για τη δημοσίευση ενός tweet έχει εξάψει την εφευρετικότητα και πνευματικότητα των χρηστών. Διάφορες τάσεις με μεγάλη απήχηση (viral) έχουν οδηγήσει σε αποφάσεις υπέρ εργαζομένων (βλ. #cancel_efood) και κάλεσμα για κινητοποιήσεις και διάφορες εκδηλώσεις.
Κοινωνική επανάσταση
Ως επιφαινόμενο μιας κοινωνίας σε βαθιά κρίση, η κοινωνική επανάσταση η οποία συντελείται, ξεκινώντας έστω από τον καναπέ μέσω της ανωνυμίας των ψευδωνύμων, μπορεί να σπάσει τον κύκλο της βίας, της ανέχειας, της αδικίας και της εξαπάτησης και να οδηγήσει σε απαραίτητες ζυμώσεις και ιδεολογικές συζητήσεις, ώστε να ενισχυθούν οι κοινωνικοί δεσμοί που έχουν διαρραγεί, ως αποτέλεσμα της επικράτησης του ατομικού απέναντι στο συλλογικό. Το φιλελεύθερο δίπολο της ατομικότητας σε βάρος της συλλογικότητας έχει αποτύχει και η συνάντηση Αγανακτισμένων, «κίτρινων γιλέκων» και πρόσφατα «καλλιτεχνών», χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επιτύχει την ενεργοποίηση των πολιτών στον χώρο εργασίας, σε εκδηλώσεις και διεκδικήσεις.
Η Αριστερά, εμβαθύνοντας τη στρατηγική του δημοκρατικού δρόμου, πρέπει να επαναπροσδιορίσει την κοινή ταυτότητα και ακολούθως τη συλλογική δράση, επιδιώκοντας τη συνεχή διαλεκτική κόμματος και κινημάτων με στόχο η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που γίνεται καθημερινά να βοηθήσει στην επίλυση των προβλημάτων που διατυπώνονται από τα «ψηφιακά κινήματα» αλλά και στη διαμόρφωση μιας ενιαίας πολιτικής λύσης.
* Ο Αποστόλης Γιαννάκος είναι κοινωνιολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης - ΕΑΠ
