Οπως κάθε Νοέμβριο, πολύ περισσότερο φέτος, που συμπληρώνονται 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, διοργανώνονται σειρά εκδηλώσεων μνήμης, φωτογραφικές εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, συζητήσεις, συναυλίες, με αποκορύφωμα τη μεγάλη επετειακή πορεία ανήμερα της 17ης Νοεμβρίου. Το Πολυτεχνείο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας, ενώ η επέτειος της εξέγερσης, που καθιερώθηκε «από τα κάτω», συνεχίζει να τιμάται με συμμετοχή χιλιάδων πολιτών κάθε χρόνο στην πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία, κάτι που αποτελεί παγκόσμια ίσως πρωτοτυπία. Με αφορμή την επέτειο αναβιώνει το ενδιαφέρον για την ιστορία της περιόδου 1967-1974. Πόση ιστορία από την αντίσταση κατά της δικτατορίας συναντά όμως κανείς εκτός ακαδημαϊκών αιθουσών και ανεξάρτητα από τις επετείους στον δημόσιο χώρο;
Χώροι-τοπόσημα της αντιδικτατορικής αντίστασης στην Αθήνα αξιοποιούνται επετειακά για να φιλοξενήσουν εκδηλώσεις και δράσεις. Πρωταγωνιστής, το Πολυτεχνείο στην Πατησίων, ενώ το κολαστήριο της Μπουμπουλίνας, με τη διαβόητη ταράτσα όπου μαρτύρησαν εκατοντάδες αντιστασιακοί, στεγάζει το υπουργείο Πολιτισμού. Στο πάρκο Ελευθερίας, πάλι, τα παλιά κτήρια της ΕΣΑ έχουν μετατραπεί σε χώρο μνήμης της αντιδικτατορικής αντίστασης υπό τη διαχείριση του Συλλόγου Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ), με τα κελιά όπου βασανίστηκαν αγωνιστές της δημοκρατίας να είναι επισκέψιμα και τον χώρο να λειτουργεί με πρωτοβουλία του Συλλόγου ως μιας μορφής μουσείο, ανοιχτό σε επισκέπτες. Από την Αθήνα λείπει ωστόσο ένα μουσείο όπου θα παρουσιάζεται στο ευρύ κοινό η αντίσταση στη δικτατορία μέσα από την ιστοριογραφία για τα γεγονότα της περιόδου 1967-1974 αλλά και από τη μνήμη και τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών. Έχει δρομολογηθεί, πάντως, η δημιουργία του στο πλαίσιο της ανάπλασης του πάρκου Ελευθερίας.
Προσεγγίζοντας το πάρκο Ελευθερίας, στα αριστερά του δρόμου πλέον συναντά κανείς στήλες με φωτεινές επιγραφές. «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος, δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο. Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων, κάθε χειρονομία σου σαν να γκρεμίζεις την αδικία. Και πρόσεξε: μην ξεχαστείς ούτε στιγμή...» Τάσος Λειβαδίτης. Αυτά τα λόγια αναγράφονται στην πρώτη στήλη, ενώ ακολουθούν άλλες με στίχους των Μίκη Θεοδωράκη, Νίκου Καζαντζάκη, Ρήγα Φεραίου, Διονύσιου Σολωμού και Γιάννη Ρίτσου. Έπειτα συναντάμε το κτήριο όπου στεγάζεται το Μουσείο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, που φιλοξενεί εικαστικές εκθέσεις. Λίγα βήματα πιο πέρα, περνώντας ανάμεσα από τα δύο αυτά κτήρια, το κλίμα βαραίνει. Στα αριστερά, ένα όμορφο ερημωμένο πέτρινο διώροφο κτήριο, το κτήριο 8. Στα δεξιά, ένα μικρότερο, επίσης πέτρινο κτήριο, το κτήριο 5, με την επιγραφή «Σύλλογος Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών», στεγάζει τα γραφεία του Συλλόγου και ένα δύσκολο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας: τον εγκλεισμό και τα βασανιστήρια σε βάρος των πολιτικών κρατουμένων από τη στρατιωτική δικτατορία. Ακριβώς έξω από το κτήριο 5 είναι τοποθετημένη η προτομή του Σπύρου Μουστακλή με την επιγραφή «Για όλους όσους εδώ μαρτύρησαν». Εντός του κτηρίου 5 βρίσκει κανείς τους χώρους των βασανιστηρίων, αποκόμματα από εφημερίδες, φωτογραφίες, καταλόγους εξορισθέντων, βιβλία και προσωπικά αντικείμενα πολιτικών κρατουμένων.
Η δημιουργία Μουσείου Αντιδικτατορικού Αγώνα στο κτήριο 8 του πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ περιλαμβάνεται στο σχέδιο ανάπλασης του πάρκου Ελευθερίας από την Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε. του Δήμου Αθηναίων. Οι ενέργειες για το μουσείο είχαν ξεκινήσει από την Περιφέρεια Αττικής επί διοίκησης Ρένας Δούρου, με την απόφαση για την αναστήλωση των κτηρίων του ΕΑΤ-ΕΣΑ και τη δημιουργία Μουσείου Αντιδικτατορικής Δράσης και με την έγκριση προϋπολογισμού ύψους 1.700.000 ευρώ για την εκπόνηση μελετών και την εκτέλεση του έργου. Πλέον, και αφού το έργο έχει περάσει στην ευθύνη του Δήμου Αθηναίων, τα σχέδια και οι μελέτες για το μουσείο έχουν πάρει την τελική έγκριση, στις αρχές του επόμενου χρόνου αναμένεται να ξεκινήσουν οι εργασίες υλοποίησης, ενώ το μουσείο είναι πιθανό να ολοκληρωθεί εντός του 2025. Ο Σύλλογος Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) συγκεντρώνει προσωπικά αντικείμενα αντιστασιακών από τις φυλακές και τις εξορίες, όπως κουβέρτες, ζωγραφιές κ.ά., για να προστεθούν ως εκθέματα στο μουσείο μαζί με υλικό που υπάρχει ήδη στο κτήριο 5. Ως το πιο σοβαρό έργο του ΣΦΕΑ, που θα μείνει παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές, χαρακτήρισε τη δημιουργία του Μουσείου Αντιδικτατορικού Αγώνα μιλώντας στην ΑΥΓΗ της Κυριακής ο πρόεδρος του ΣΦΕΑ Βαγγέλης Γκιουγκής. «Το μουσείο, το οποίο θα μπορούν επισκέπτονται σχολεία, φοιτητές και εργαζόμενοι, θα αποτελέσει στολίδι για την Αθήνα, γιατί λείπουν τα μουσεία της σύγχρονης Ιστορίας. Θα αναδεικνύει τη μνήμη που έχουν ανάγκη οι επόμενες γενιές και θα θυμίζει το χρέος να αντιστεκόμαστε σε κάθε μορφή δικτατορίας» σημειώνει ο Β. Γκιουγκής.
