Η τραγωδία έξω από την Πύλο καταλαμβάνει όλο τον συναισθηματικό και ψυχικό χώρο. Ίσως, όμως, μερικές πτυχές της μπορεί να φωτιστούν, αν στραφούμε σε ένα παράλληλο γεγονός. Όχι ισοδύναμο, αλλά κατά κάποιον τρόπο διαφωτιστικό. Την απώλεια ενός πνευματικού ανθρώπου, που, μεταξύ άλλων, αφομοίωσε, πολλά χρόνια πριν, τον μεταναστευτικό, προσφυγικό πόνο. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος όχι μόνο στο ομώνυμο έργο «Μετανάστες» σε ποίηση Σκούρτη (1974), αλλά και στα λαμπρά έργα «Χρονικό» (1970), «Ιθαγένεια» (1972), σε ποίηση Κ. Χ. Μύρη (και εξαιρετική εικονογράφηση Δ. Μυταρά), «Θητεία» (1974) σε ποίηση Μ. Ελευθερίου, στο τόλμημα με τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Σολωμού (1977) έλυσε πολλούς γρίφους, θεμελίωσε την ανάγνωση του φοβισμένου βλέμματος του αποσυνάγωγου. Αυτού που διεκδικεί μια τραυματισμένη, περιθωριοποιημένη πληρότητα. Ο μετεπαναστατικός, μεταπολεμικός, μετεμφυλιακός πολίτης της Ελλάδας, που έζησε μέσα στη ρευστότητα, στις καταστροφές, στη φτώχεια και στις μεγάλες ιδέες, πιεσμένος από τα οικονομικά αδιέξοδα, την πολιτική σαθρότητα, την έλλειψη κανόνων (κανόνας ήταν το συμφέρον του καθεστωτικού), αφομοίωσε χαμηλόφωνα τη δυσκολία, την αβεβαιότητα. Ο Μαρκόπουλος με το έργο του βοήθησε να διαβάσουμε άρρητες πλευρές της Ιστορίας και των συμπεριφορών. Λείανε και δικαιολόγησε όχι μόνο το έπος (τη μεγάλη στιγμή κάποιου), αλλά τη μικρή προσωπική εξομολόγηση που προσπαθούσε ο φοβισμένος πολίτης να δώσει μπροστά σε ένα σκληρό, εχθρικό σύστημα εξουσίας. Μικρές στιχοποιίες, όπως, για παράδειγμα, ο στίχος του Σκούρτη «Μιλώ για τα παιδιά μου και ιδρώνω, έχω ένα χρόνο να τα δω και λιώνω», κινητοποίησαν τη λιτή μουσική του Μαρκόπουλου στους «Μετανάστες» του. Παρατηρούσε ακόμα και τον ελιγμό, ακόμα και την προσωπική πονηρία απόκτησης «μέσου», όλα αυτά τα άτυπα που δεν μπορείς να τα εκθειάσεις, ενώ είναι κυρίαρχα.
Ο Γ. Μαρκόπουλος συμπύκνωνε ιδιοφυώς το αίτημα μιας χειραφετημένης, πολιτιστικά αυτόβουλης χώρας, που για ένα σημαντικό διάστημα δεξιωνόταν με την εθνικοαπελευθερωτική κουλτούρα της Αριστεράς. Της διωκόμενης και πονεμένης Αριστεράς. Όλο το κλίμα που, ιδίως στη Μεταπολίτευση, εκφραζόταν από την πολιτιστική, τη μουσική αναγέννηση το αφομοίωνε, το εξέφραζε ο σημαντικός συνθέτης. «Επιστροφή στις ρίζες σημαίνει σχεδιασμός του μέλλοντος», τον θυμάμαι στις έξυπνες συμπυκνώσεις μιας ιδεολογικής απεξάρτησης, ανάκτησης μιας βαθιά νοημένης ελευθερίας. Συνεχίζει χαμηλόφωνα ο Σκούρτης για τα παιδιά: «Μου γράφει η γιαγιά τους πως ρωτάνε τα τραίνα που ’ναι στο σταθμό πού πάνε...». Σήμερα ανάποδα. Εμείς μένουμε πίσω και τα παιδιά φεύγουν. Έξω. Σε ένα ανάλγητο αλλού. Αυτή τη συντριπτική διάρρηξη -ακόμα μια διάρρηξη απ’ τις πολλές που έχει βιώσει αυτός ο τόπος- είναι ίσως που πρέπει να δούμε και στην περίπτωση του ναυαγίου και στην περίπτωση τόσων κυριολεκτικών ή μεταφορικών «ναυαγίων». Των πολλών ναυαγίων της Ιστορίας μας.
«Είδα τον παππούλη μου τον Μικρασιάτη
με γυμνή πατούσα να μετράει τον ήλιο
να διαβαίνει ποταμούς μ’ απλωτές οργιές
σαν τη λαγωνίκα ψάχνοντας τον Άδη
να ζητάει το δρόμο πότε με τον ύπνο
πότε με τον ξύπνο να κερδάει τον κόσμο με ζαριές» ανατέμνει ο Κ. Χ. Μύρης στην «Ιθαγένεια». Τέτοιος καημός.
