Ο ασφαλέστερος ανθρωπολογικά τρόπος να γνωρίσεις μια γειτονιά είναι να σταθείς έξω από το προαύλιο του σχολείου. Μόλις χτυπάει το τελευταίο κουδούνι στο 4ο Γυμνάσιο της Αθήνας, τα πρώτα που ξεχύνονται στην οδό Σάμου είναι δύο μαύρα αγόρια και ένα που μοιάζει να προέρχεται από χώρα της Ασίας. Οι διάλογοι είναι σε άψογη ελληνική νέο-slang, την κοινή εφηβική γλώσσα σε όλη την επικράτεια. Παρακάτω, δύο κορίτσια με μαντήλα συζητούν σκρολάροντας στα κινητά τους. Παιδιά μεταναστευτικής «καταγωγής» είναι και τα περισσότερα που ακολουθούν. Το σχολείο - χωνευτήρι αποτυπώνει τη σημερινή σύνθεση του Αγίου Παύλου.
Η ομώνυμη εκκλησία, η οποία εγκαινιάστηκε το 1910, κατόρθωσε να εξοβελίσει το ανεπιθύμητο τοπωνύμιο «κασίδα» του 19ου αιώνα (ασθένεια του τριχωτού της κεφαλής λόγω κακών συνθηκών υγιεινής), το οποίο εντοπίζεις ακόμα σε συμβόλαια σπιτιών. Τα όρια της γειτονιάς ξεκινούσαν βόρεια από την οδό Λιβανίου (προέκταση τότε της Ιουλιανού κάτω από την Αχαρνών) για να καταλήξουν νότια στην Καρόλου, ενώ σε «βάθος» οριοθετείται από τον Σταθμό Λαρίσης στη Δηλιγάννη και την οδό Λιοσίων.
Πολλοί περνούν, λίγοι γνωρίζουν τη γειτονιά
Οι περισσότεροι, ακόμα και Αθηναίοι, δεν έχουν ξεχωριστή θέση για τη συγκεκριμένη συνοικία στον νοητό χάρτη που «χρησιμοποιούν» για να περιδιαβαίνουν την αφιλόξενη Μητρόπολη. Περνάνε, υποθέτουν, από το Μεταξουργείο - αν το ξεστομίσεις, κινδυνεύεις να μετατραπείς σε θανάσιμο εχθρό των αγιοπαυλιτών. Επαίρονται ότι, αν και μια ανάσα από την Ομόνοια, «ακόμα είναι γειτονιά». Το νιώθεις μπαίνοντας στο καφέ «Ροζαλίνο». Δεν κλείνεις ραντεβού, οποιαδήποτε στιγμή θα πετύχεις γνωστό. Εκεί συνάντησα τον Νίκο Λεμονή, προπονητή ποδοσφαίρου σε ακαδημίες και μέλος του τοπικού εξωραϊστικού συλλόγου - η ύπαρξη τέτοιου παραπέμπει ακόμα σε χωριό ή κωμόπολη της περιφέρειας.
«Ο χαρακτήρας του έσωσε τον Άγιο Παύλο από ακόμα μεγαλύτερη υποβάθμιση. “Γειτονιά” σημαίνει ότι τον τάδε και τον δείνα τον ξέρω 47 χρόνια, έχω επαφή μόνιμη και σταθερή. Παραμένει “χωριό”, με τα καλά του και τα κακά του. Απλά, άλλαξε η σύσταση των ανθρώπων», λέει στην ΑΥΓΗ.
Η συζήτηση διακόπτεται πολλές φορές - είναι αγένεια να μην πεις μια καλημέρα στους γείτονες που μπαινοβγαίνουν.
«Το πρόβλημα είναι ότι, αν κάνεις μια βόλτα, οι νεότεροι που θα δεις είναι της δικής μου γενιάς, πενηντάρηδες, πενηνταπεντάρηδες. Είναι η τελευταία οικιστική περιοχή πριν από την Ομόνοια και κινδυνεύει να ερημώσει από μόνιμους κατοίκους».
Παλιά υπήρχαν πέντε χαρτοπωλεία, «τώρα έμεινα μόνος γιατί τα παιδιά λιγόστεψαν και οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί δεν έχουν αγοραστική δύναμη», μας λέει επαγγελματίας, 45 χρόνια τώρα στην περιοχή.
Τη δεκαετία του ’70 η οικογένεια Λεμονή αντιμετώπισε ως κοινωνική άνοδο τη μετεγκατάσταση από τον Πειραιά στον Άγιο Παύλο.
Μεσοαστική ακόμα γειτονιά, αλλά πάντα φασαριόζα. «1979-1981 ήταν η καλύτερη εποχή για το “Ροζαλίνο”: φοιτητές, άεργοι, χαρτοπαίχτες, πουτάνες, αλογομούρηδες, έμποροι πάσης φύσεως, δημιουργούσαν ένα εκπληκτικό θέαμα και ακρόαμα του οποίου οι καθημερινές ατάκες θύμιζαν ταινίες του Τσιφόρου», γράφει κάπου ένας παλιός αγιοπαυλίτης.
Η Ομόνοια ήταν πάντα σημείο αναφοράς, θυμάται ο Ν. Λεμονής: «ήμασταν εξοικειωμένοι με ανθρώπους που ήταν, ας πούμε, στο όριο, λίγο παραβατικοί, παπατζήδες, έτσι μεγαλώσαμε».
Ως πιτσιρικάς, βίωσε το οικιστικό «μπουμ» που μετασχημάτισε τη γειτονιά: «Τη δεκαετία του ’70 πάντα υπήρχε κάπου μια οικοδομή υπό ανέγερση. Σαν παιδιά τις θέλαμε διακαώς τις οικοδομές γιατί είχαν πάντα νερό. Παίζαμε, τρέχαμε, διψάγαμε. Τις επιζητούσαμε επίσης γιατί παίρναμε φυσοκάλαμα και ρίχναμε ο ένας στον άλλον χαρτάκια, στραγάλια, ακόμα και καρφίτσες, οι πιο σκληροπυρηνικοί. Σημαδεύαμε τους περαστικούς με πυράκανθους που άφηναν σημάδι στο ρούχο. Εκείνη την περίοδο αλλάζει και η κοινωνική σύνθεση καθώς αρκετοί παλιοί αγιοπαυλίτες άρχισαν να φεύγουν, κυρίως προς τα προάστια».
Ήδη από το 1960 είχαν μετοικήσει πολλοί εσωτερικοί μετανάστες, ιδίως από τη Ήπειρο. Εξού και τα πολλά κλαρινιτζίδικα γύρω από τη πλατεία Βάθης.
Από την αντιπαροχή στην εγκατάλειψη
Μέχρι τα μέσα του ’60 η περιοχή ήταν γεμάτη καλοβαλμένα και περιποιημένα νεοκλασικά, πολλά με εσωτερικές αυλές και κήπους. Σε ένα από αυτά μεγάλωσε η Βιβή Τουρογιάννη. «Λόγω του ενοικιοστασίου (προστασία από αυξήσεις ενοικίων) οι ιδιοκτήτες δεν είχαν κίνητρο να βελτιώσουν κατασκευαστικά τα νεοκλασικά, τα οποία, θύματα της αντιπαροχής, άρχισαν να εξαφανίζονται το ένα μετά το άλλο».
Η ίδια κάνει λόγο για μια εγκαταλελειμμένη σήμερα γειτονιά, όπου δεν γίνονται ούτε τα στοιχειώδη για την καθαριότητα. Η αδιαφορία πιστοποιείται από τα πολλά κενά αξιόλογα κτήρια (των αρχών του 20ού αιώνα ή και παλαιότερα), για τα οποία «ο Δήμος Αθηναίων θα μπορούσε, αλλά δεν το κάνει, να λειτουργήσει σαν μοχλός αναζωογόνησης, να μεσολαβήσει ώστε να αποκτήσουν κάποιες χρήσης: το υπέροχο Τοσίτσειο στη συμβολή Αχαρνών και Σουρμελή, ένα κτήριο στην Ηπείρου, το κλειστό ξενοδοχείου στη Σάμου, το ενδιαφέρον αρχιτεκτονικά κτήριο του σταθμού Πελοποννήσου».
Το τελευταίο τραβάει το βλέμμα καθώς κατηφορίζει κανείς τον πεζόδρομο.
Σε λίγο θα αρχίσουν να μαζεύονται στην πλατεία Γεωργιανοί, μία από τις κοινότητες που ήρθαν μαζικά στην περιοχή μετά τη δεκαετία του ’80. Προηγήθηκαν οι Πολωνοί, λόγω της καθολικής εκκλησίας στη Μιχαήλ Βόδα.
Στρίβω στη Χίου για να βρω ένα σημαντικό τοπόσημο, το διατηρητέο «σπίτι» της Φίνος Φιλμ - η γειτονιά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον κινηματογράφο καθώς πολλές παλιές ταινίες έχουν γυριστεί εδώ.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της μεσιτικής «Engels and volkers» που το έχει βγάλει στο σφυρί, το κτήριο «είναι κατάλληλο για επένδυση και δύναται να μετατραπεί σε ξενοδοχείο / hostel, κινηματογράφο (μουσείο), πρεσβεία ή πολιτιστικό κέντρο, ακόμη και γραφεία»
Μάταια οι κάτοικοι έχουν προτείνει να το αγοράσει ο δήμος (η μεσιτική το «κοστολογεί» 1.050.000 ευρώ), ώστε να εξασφαλίσει ότι θα μετατραπεί σε πολιτιστικό κέντρο / μουσείο κινηματογράφου, πόλος έλξης για επισκέπτες και σχολεία, καθώς βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το μουσείο του Αλέκου Φασιανού το οποίο ανοίγει φέτος τις πόρτες του.
Από το τζάμπα για να μη ρημάξει στην ταρίφα των 500 ευρώ
Παίρνοντας την οδό Χίου στην αντίθετη κατεύθυνση, ανάμεσα στα παντοπωλεία των μεταναστών, τα αρκετά διατηρητέα που ρημάζουν και καταστήματα που έχουν βάλει λουκέτο εδώ και καιρό, μοιάζει παράταιρα «φρέσκο» το «Καπάνι», μεζεδοπωλείο που άνοιξε το 2017. «Ξώφαλτσα ήρθαμε εδώ, για να μην είμαστε στην “πιάτσα” μαγαζιών του Μεταξουργείου. Από τη μία, έχουν αυξηθεί οι τουρίστες τα τελευταία χρόνια, από την άλλη γνωρίζω άνθρωπο που τον ανάγκασαν να φύγει από διαμέρισμα για να γίνει Airbnb», μας λένε οι άνθρωποι του μαγαζιού.
Απέναντι, ένα κτήριο σφραγισμένο με μίζερους πλίνθους. Μαθαίνουμε ότι το απαίτησαν οι γείτονες, μετά από πυρκαγιά σε αντίστοιχο οίκημα, λίγο πιο μακριά, όπου επίσης σύχναζαν τοξικοεξαρτημένοι σε άθλιες συνθήκες. Φαινόμενο καθόλου σπάνιο, στα εγκαταλελειμμένα κτήρια γύρω από τις πιάτσες των ναρκωτικών.
Ορισμένοι αναθεματίζουν την υπερσυγκέντρωση δομών για τους χρήστες στην ευρύτερη περιοχή. Μια «περιήγηση» με το μηχανάκι του Ν. Λεμονή στα στενά γύρω από τη Μάρνη (αφετηρία λεωφορείων για το κέντρο - logistics των ναρκωτικών, τα Άνω Λιόσια) αρκεί να σε αποκαρδιώσει. «Το αυτοκίνητο το βάζω σε πάρκινγκ γιατί έχει παραβιαστεί 17 φορές».
Η εγκληματικότητα κινητοποιεί συντηρητικά αντανακλαστικά, το καταλαβαίνεις από τις πρώτες κουβέντες με περίοικους. Στις 5 Μαρτίου προγραμματίζεται συγκέντρωση «κατά της γκετοποίησης» του Αγίου Παύλου.
Η εξαθλίωση συχνά διευκολύνει τη βίαιη «αλλαγή χρήσης» μιας περιοχής - το «υπενθυμίζει» το κακόγουστα ανακαινισμένο προσφάτως «THE NEWEL», στην Ψαρρών. Λάβαρο του εξευγενισμού σε μια περιοχή που, σε αντίθεση με τα Εξάρχεια, περνάει κάτω από τα (δημοσιογραφικά, κινηματικά, κομματικά) «ραντάρ».
Παρακάτω, σε δύο ισόγεια (πρώην) καταστήματα στη Μαιζώνος μπαίνουν οι τελευταίες πινελιές μετατροπής τους σε μικρά διαμερίσματα. Ένα μέχρι πρότινος εντελώς παρατημένο κτήριο στη Νικομηδείας -πρόσκαιρη στέγη φτωχοδιαβόλων- έγινε αγνώριστο και χωρίστηκε ήδη σε 12 διαμερίσματα.
Η περιοχή, «φορτωμένη» παλαιόθεν με ξενοδοχεία (κάποια κουφάρια μένουν σήμερα, όπως το «Sans Rival») λόγω του σταθμού των τραίνων, βολεύει τους τουρίστες γιατί γειτνιάζει με δύο σταθμούς του μετρό. Κόκκινη γραμμή, Ακρόπολη, moussaka και πίσω, χωρίς να πληρώνεις τον «αέρα» του Κουκακίου.
«Ο τουρισμός που έρχεται εδώ είναι γρήγορος, δεν αφήνει τίποτα στη γειτονιά», αποφαίνεται ένας παλιός κάτοικος.
Ο Ν. Λεμονής ζει αυτήν την τελευταία -ακόμα μία- αλλαγή στον Άγιο Παύλο. «Την περίοδο των μνημονίων η περιοχή πέρασε μεγάλη κρίση. Στην πολυκατοικία που μένω, από τα 36 διαμερίσματα, το 1/3 ήταν κλειστά. Έλεγε κάποιος, “σου πληρώνω ΕΝΦΙΑ και ΔΕΗ” και έμενε, ξέρω 2-3 περιπτώσεις. Διαμέρισμα 82 τ.μ. με σχετικά καλό μπαλκόνι το 2007 πουλήθηκε 110.000 ευρώ και ένα όμοιο, στον ίδιο όροφο, το 2017 πουλήθηκε μόνο 25.000 ευρώ»!
Σήμερα, με το Αirbnb ανεξέλεγκτο δεν βρίσκει κάποιος ούτε να νοικιάσει. «Ενοίκιο σε ανακαινισμένο διαμέρισμα 75 τ.μ. έφτανε τα 350 ευρώ τον μήνα. Μόλις ήρθε ο επόμενος ενοικιαστής, το 2021, το πρώτο ενοίκιο ήταν 500».
Μια αναζήτηση στην πλατφόρμα του Airbnb επιβεβαιώνει ότι ολόκληρες πολυκατοικίες διατίθενται αποκλειστικά για βραχυχρόνια μίσθωση, ενώ ολόκληρα μπλοκ διαμερισμάτων, όπως το «Voda Luxury Residence», βρίσκονται υπό τη διαχείριση των ίδιων «hosts», που σημαίνει ότι ανήκουν σε εταιρείες.
Δεν έχουν εκλογική πελατεία
Κάποιοι έχουν προεξοφλήσει κυνικά ότι καμία δημοτική αρχή δεν θα περιορίσει το φαινόμενο, ούτε θα φροντίσει την περιοχή, διότι, «εφόσον οι μετανάστες δεν ψηφίζουν, η εκλογική “πελατεία” του Αγίου Παύλου έχει συρρικνωθεί».
«Το αίτημα να μετατραπεί σε μικρό γήπεδο ποδοσφαίρου το ένα από τα δύο του μπάσκετ απέναντι από τον Σταθμό Λαρίσης δεν ικανοποιήθηκε “λόγω διαστάσεων”, ενώ ο πολιτιστικός σύλλογος, που επιτέλους στεγάστηκε κάπου, παραμένει σε εμβρυακή μορφή», λένε από τον εξωραϊστικό.
Το μέλλον, άδηλο, μεταξύ υποβάθμισης και τουριστικοποίησης. «Για να διαφυλαχθεί ο χαρακτήρας του Αγίου Παύλου χρειάζεται συνδυασμό οικιστικής παρουσίας και ήπιων επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Να μπορώ να βρω έναν υδραυλικό, έναν ψυκτικό, ακόμα και ένα μαγαζί με ρούχα. Να στηριχθούν όσοι θέλουν να εγκατασταθούν στην περιοχή, ας δώσουν φορολογικές ελαφρύνσεις σε νέα ζευγάρια ή ας μειώσουν τα δημοτικά τέλη στα μαγαζιά. Να μην καταντήσουμε απέραντο διασκεδαστήριο για διερχόμενους τουρίστες», συνοψίζει τις αγωνίες των αγιοπαυλιτών ο Ν. Λεμονής.
