ΚΟΙΝΣΕΠ Myrtillo. Συνεταιριστικό καφέ στο πάρκο του ιστορικού Κέντρου Αποκατάστασης Πολιτών Αναπήρων Ψυχικού, στους Αμπελόκηπους, το μοναδικό στην Ελλάδα στο οποίο απασχολούνται αμειβόμενα άτομα με αναπηρία. Όχι μόνο σωματική, αλλά και με νευροαναπτυξιακές παθήσεις.
Ενας χώρος σε απόσταση αναπνοής από τη στάση Πανόρμου του μετρό, όπου «ανθίζει» η αποδοχή της διαφορετικότητας, η ένταξη των ευάλωτων ατόμων μέσα στην πραγματική ζωή, η απόδειξη ότι «όλοι μπορούν» να ζουν και να είναι λειτουργικοί - χρήσιμοι στο φως και όχι στη σκιά, στην απομόνωση, κρυμμένοι σε σπίτια οικογενειών που κουβαλούν τον δικό τους σταυρό εφ’ όρου ζωής. Είκοσι δύο ωφελούμενοι εργαζόμενοι: οι δεκατέσσερις με αυτισμό, κινητικά προβλήματα μετά από εγκεφαλική παραλυσία, κώφωση, μειωμένη όραση και γενικά νευροαναπτυξιακά προβλήματα, όχι όμως με βαριές ψυχικές παθήσεις. Αυτοί εργάζονται στο μπαρ, στην κουζίνα, στο σερβίρισμα, στην καθαριότητα, στη γραμματεία.
Τέσσερα νέα παιδιά στη διαδικασία της εκπαίδευσης, χωρίς τη βεβαιότητα της πρόσληψης, γιατί τα αιτήματα εργασίας είναι πολλαπλάσια από τις δυνατότητες απασχόλησης. «Η μεγαλύτερη οδύνη μου είναι όταν διαβαίνουν την πόρτα του καφέ τα αδέλφια αυτών των παιδιών που, χωρίς γονείς πια, έχουν τη ευθύνη τους και ζητούν μια θέση εργασίας. Κάνω την προβολή της αγωνίας των δικών μου παιδιών, που όταν φύγω εγώ θα έχουν την ευθύνη του μικρότερου αδελφού τους που πάσχει από αυτισμό» μας είπε η πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ Γεωργία Βαμβουνάκη Ραφάν. Επίσης υπάρχουν και τέσσερις τυπικοί εργαζόμενοι (ψυχολόγος, ψυχοπαιδαγωγός, δάσκαλος Ειδικής Αγωγής και φροντιστής) που εργάζονται και στη Στέγη Υποστηριζόμενης Διαβίωσης - διαμέρισμα στον Γέρακα όπου ζουν μόνα τους, εκτός οικογένειας, τέσσερα παιδιά.
Μεσημέρι Δευτέρας και στο καφέ υπάρχουν ήδη θαμώνες. Ο Λευτέρης, ο Γιώργος, ο Νίκος, συνταξιούχοι-κάτοικοι της περιοχής και μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμπελοκήπων, επιλέγουν να περνούν τα πρωινά τους εδώ παίζοντας τάβλι. Έδωσαν αγώνα για να μην μετατραπεί σε τσιμέντο και να παραμείνει χώρος πρασίνου το πάρκο μπροστά από το Myrtillo. Ο Δήμος Αθηναίων παραχώρησε τον χώρο αυτό στο συνεταιριστικό καφέ -χωρίς ενοίκιο- για άλλη μια πενταετία, μέχρι το 2028. Προσωρινή ανακούφιση. Οι συνταξιούχοι δηλώνουν ικανοποιημένοι από την εξυπηρέτηση, ανοίγουν την αγκαλιά τους στα παιδιά αυτά και λένε πως αισθάνονται σαν το σπίτι τους.
Σεμινάρια από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
Ανεβαίνοντας στον πάνω όροφο, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες κάνει σεμινάρια για την κοινωνική ένταξη άλλων ευάλωτων ομάδων. Αυτός ο χώρος διατίθεται -με ένα συμβολικό τίμημα- σε συλλογικότητες, πρεσβείες, συλλόγους για εκπαιδευτικές δράσεις, σεμινάρια και κοινωνικές δράσεις. Πρεσβείες ξένων χωρών, αποστολές από ξένα Κοινοβούλια, πρώην Πρόεδροι της Δημοκρατίας, υπουργοί, βουλευτές, καλλιτέχνες, λογοτέχνες, δίνουν το «παρών».
Αλληλεγγύη
Προηγήθηκε συναυλία με τους Κ. Λειβαδά και Α. Μπάμπαλη με στόχο την οικονομική ενίσχυση της επιχείρησης που, για να είναι βιώσιμη, πρέπει να εισπράττει 600 ευρώ ημερησίως (!), προγραμματίζεται κοπή πίτας από συλλόγους της περιοχής, σύναξη μιας σχολής χορού και ένα μεγάλο αποκριάτικο γλέντι μέσα στον Φεβρουάριο. Αρνούνται χρηματικές δωρεές, ενώ είναι ευπρόσδεκτη μόνο αρωγή σε είδος: τα εμφιαλωμένα νερά, οι πρώτες ύλες στη κουζίνα, όλος ο εξοπλισμός του καφέ-εστιατορίου, τραπέζια, καρέκλες, πολυθρόνες. Στηρίζεται στην αλληλεγγύη.
Ο χώρος έχει χρώματα -πίνακες ζωγραφικής του κωφού ζωγράφου Μανώλη Αντωνάκη-, προθήκες γεμάτες με χειροποίητες διακοσμητικές κατασκευές προς πώληση, βελούδινους καναπέδες σε χρώματα φωτεινά -δωρεές ευαίσθητων πολιτών- όπου μπορείς να απολαύσεις τον καφέ σου, το γλυκό, τις πίτες ή τα γεύματα που ετοιμάζονται από τους ίδιους τους εργαζόμενους, βιβλία στοιβαγμένα για ανάγνωση, ενώ καλοσυντηρημένα μηχανήματα προδίδουν τη χρήση του κτηρίου του 1956 ως εκπαιδευτικό κέντρο για αναπήρους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
«Εδώ μου έδωσαν την ευκαιρία να δείξω ότι αξίζω»
Μας υποδέχεται η 30χρονη Σοφία Παππά, η δεξιά πλευρά της οποίας έχει μερική παραλυσία λόγω ενός εγκεφαλικού που προκλήθηκε από εμβολιασμό όταν ήταν 2 μηνών. Εργάζεται ως γραμματέας στο καφέ εδώ και εννιά χρόνια. Είναι δίγλωσση, έχει τελειώσει Διοίκηση Επιχειρήσεων με άριστα, αλλά η ελλιπής ευκινησία των άκρων της ήταν εμπόδιο για την επαγγελματική της αποκατάσταση. Δεν είχε ζωή ανέφελη και ανέμελη. Βίωσε τον κοινωνικό αποκλεισμό από το σχολείο, όμως με την αμέριστη συνδρομή των γονιών της έμαθε να παλεύει. «Απογοητεύομαι πολλές φορές, όμως μαθαίνω από τις δυσκολίες. Εδώ μου έδωσαν την ευκαιρία να αποδείξω ότι αξίζω. Ήμουν αμήχανη στην αρχή και δεν πίστευα ότι θα τα καταφέρω. Τελικά έμαθα να εργάζομαι, να συνεργάζομαι, να έχω ομαδικό πνεύμα, να διαχειρίζομαι κρίσεις, να νοιάζομαι, να έχω φίλους, να ζω μέσα σε ομάδα που έχει προϊστάμενους και υφιστάμενους, να ζω κάθε μέρα διαφορετικά. Απέκτησα δεξιότητες που μπορούν να φανούν πολύτιμες όταν -αν και το απεύχομαι- δεν θα υπάρχει το καφέ. Ο κόσμος θα ήταν καλύτερος αν υπήρχαν πολλά Myrtilla» η ευχή της Σοφίας, η οποία, αν και εργάζεται, δεν μπορεί ακόμη να είναι ανεξάρτητη και να φύγει από την οικογένειά της.
«Ζω μέσα στην κοινωνία, ζω μέσα στη ζωή» λέει η Σοφία και προσπαθώ να κατανοήσω τα λόγια κάποιου που ήταν αποκλεισμένος χωρίς λόγο για χρόνια. Ο Πέτρος είναι ο σερβιτόρος, που με ευγενικό τρόπο παίρνει την παραγγελία και με εξυπηρετεί. Χωρίς ενοχή και δισταγμό μού λέει ότι έχει αυτισμό και αυτό δεν τον εμποδίζει να γνωρίζει άριστα αγγλικά και μουσική. Ζώντας στη Σκωτία, εργάστηκε για πρώτη φορά σε ένα βιολογικό εστιατόριο (Engine Shed) που το διαχειριζόταν μια οργάνωση για παιδιά με αναπηρία. Σήμερα κατόρθωσε με τα χρήματα που παίρνει από το Myrtillo και το επίδομα αναπηρίας να έχει «απογαλακτιστεί» από την οικογένειά του και να ζει σε διαμέρισμα μαζί με άλλους τρεις συγκατοίκους, εκ των οποίων οι δύο εργάζονταν στο παρελθόν στο συνεταιριστικό καφέ. Υπάρχει ψυχολογική υποστήριξη και επιστασία, αλλά αυτό δεν αναιρεί την αίσθηση της ελευθερίας που βιώνει. «Φοβάμαι πως αν κλείσει το Myrtillo, θα επιστρέψω στην οικογένειά μου και δεν το θέλω». Ο Πέτρος έχει χιούμορ, είναι ευφυής, έχει συναισθήματα, έμαθε νοηματική για να βοηθάει στην επικοινωνία, εργάζεται οκτώ ώρες καθημερινά, είναι dj και είναι ευτυχισμένος που γνωρίζει καθημερινά νέους ανθρώπους.
Ο Νικόλας κάθεται αμίλητος και σκεφτικός σε μια πολυθρόνα. Σηκώνεται μόνο όταν τον καλεί ο ψυχοθεραπευτής για να μεταφέρουν κάποια βιβλία που ήρθε να αγοράσει ένας παλαιοβιβλιοπώλης. Επίσης, μεταφέρει σε έναν δίσκο σάντουιτς στον πάνω όροφο, όπου συνεχίζεται το σεμινάριο τους Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες. Ο Νικόλας είναι εκπαιδευόμενος, μπορεί να μην τα καταφέρει. Όμως του δόθηκε μια ευκαιρία. Παραμένει αμίλητος ανάμεσα στο ανθρώπινο βουητό. Αντιθέτως η Ευγενία, νέα σερβιτόρα στο καφέ, είναι αεικίνητη, πηγαινoέρχεται με τον δίσκο χαμογελώντας και συνεχώς με ρωτά αν θέλω κάτι. Ετοιμάζεται να πάρει το φλιτζάνι του καφέ χωρίς να με ρωτήσει. Οι ευγενικές παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά και το σέρβις από αυτόν που έχει την ευθύνη της βάρδιας είναι τμήμα της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ένταξης. Πόσο άδικο θα ήταν για την Ευγενία, τη Σοφία, την Ιόνη, που μόλις έβγαλε την κολοκυθόπιτα από τον φούρνο χαμογέλασε με ικανοποίηση, τον Πέτρο, τον Νικόλα, να επιστρέψουν στα μοναχικά τους δωμάτια αποκλεισμένοι από τη ζωή ως αποσυνάγωγοι, ως παιδιά ενός κατώτερου θεού.
«Ανάγκη να γίνουν πολλά Myrtilla»
Η ιδέα για τη δημιουργία του Myrtillo ανήκει στη φιλόλογο Γεωργία Βαμβουνάκη-Ραφάν, αδελφή της συγγραφέα Μάρως Βαμβουνάκη. Γεννήθηκε ως ανάγκη, γιατί είναι μητέρα τριών παιδιών, εκ των οποίων το τρίτο με σύνδρομο αυτισμού. Ζώντας η ίδια μαζί με τα παιδιά της στη Σκωτία, παρατήρησε πως μόνο στον Δήμο του Εδιμβούργου λειτουργούσαν εκατοντάδες καφέ και εστιατόρια για άτομα με αναπηρία που υποστηρίζονταν από τον δήμο: κτηριακές εγκαταστάσεις, χρηματοδότηση, υποδομές. Επιστρέφοντας με το παιδί της στην Αθήνα, δημιούργησε ανάλογη ΚΟΙΝΣΕΠ και όχι ΜΚΟ γιατί ήθελε -όπως μας είπε- αυτά τα παιδιά να αναλάβουν την ευθύνη της επιβίωσής τους τους, να ωριμάσουν καλύτερα, να είναι εργαζόμενοι, να συμμετέχουν σε Γ.Σ. όπου λαμβάνονται αποφάσεις για τη δική τους ζωή.
Ο Δήμος Αθηναίων παραχώρησε τις κτηριακές εγκαταστάσεις και ο ΟΑΕΔ χρηματοδοτεί κατά 70% τη μισθοδοσία των μισών εργαζομένων. Εδώ τελειώνει η κρατική συνδρομή. Υπάρχουν χρέη-οφειλές ασφαλιστικών εισφορών και η επιχείρηση είναι έναν μήνα πίσω στη μισθοδοσία. Το 85% των εισπράξεων οδηγείται στη μισθοδοσία. Η αγωνία της βιωσιμότητας του εγχειρήματος ταυτίζεται με το μέλλον αυτών των παιδιών. «Είναι ανάγκη να δημιουργηθούν πολλά Myrtilla. Ας αναλάβουν οι σύλλογοι γονέων την πρωτοβουλία κι εμείς θα τους δώσουμε το know how. Ας δοθεί έμφαση στην κοινωνική επιχειρηματικότητα, να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας με κοινωνικό σκοπό. Από εδώ πέρασαν ως εργαζόμενοι πολλοί νέοι άνθρωποι. Όμως δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που με ευθύνη των γονιών απομακρύνθηκαν από το καφέ και επέστρεψαν στον εγκλεισμό. Παράξενη και καταστροφική για τα παιδιά αυτή η εξάρτηση των γονιών. Δεν εμπιστεύονται τα παιδιά τους. Ο μεγαλύτερός μου εφιάλτης είναι να κλείσει το Myrtillo. Διπλή πληγή. Όλα αυτά τα παιδιά που γνώρισαν την αληθινή ζωή θα επιστρέψουν και πάλι στον χώρο της σκιάς και του θανάτου. Πλήγμα και πισωγύρισμα και για τις οικογένειές τους. Και όταν πεθαίνουν οι γονείς ποιος θα αναλάβει την ευθύνη τους; Η μεγαλύτερή μου χαρά είναι τα μαθήματα που πήρα από τις ψυχές αυτών των παιδιών: ευγένεια, αξιοπρέπεια, ταπεινότητα που δεν «επιστρέφεται» με τοξικότητα, αλλά με υποταγή και συμβιβασμό. Εδώ δεν υπάρχει η νοσηρότητα του ανταγωνισμού της κοινωνίας. Βλέπεις την πρόοδο ακόμη και στον αυτισμό. Οι παρεμβάσεις μας είναι αυτές που θα έπρεπε να είχαν αναλάβει τα υπουργεία Εργασίας, Υγείας και Παιδείας. Στα παιδιά με αναπηρία αμειβόμενη εργασία, εκπαιδευτικά προγράμματα ανάπτυξης δεξιοτήτων και θεραπευτικές παρεμβάσεις. Έρχονται ως εκπαιδευόμενοι φοιτητές του τμήματος Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ και ενός ιδιωτικού κολεγίου. Οι δάσκαλοι Ειδικής Αγωγής θα έπρεπε να διορίζονται από το υπουργείο Παιδείας, οι εμψυχωτές από το υπουργείο Υγείας. Μπορώ με απόλυτη βεβαιότητα να σας πω ότι μέσα από τις δικές μας δράσεις έχουν παρατηρηθεί μεγάλες αλλαγές στις αντιλήψεις της κοινωνίας, επί τα βελτίω. Αποδέχονται την διαφορετικότητα. Ε, βάλαμε κι εμείς το λιθαράκι μας με το συνεταιριστικό καφέ» λέει χωρίς κομπασμό η πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ Γεωργία Βαμβουνάκη, η οποία έχει σκέψεις και ιδέες τα παιδιά αυτά να αποκτήσουν ενσυναίσθηση για άλλες ευάλωτες ομάδες, όπως είναι οι τρόφιμοι του γειτνιάζοντος Γηροκομείου.
