«Πολλοί φυλακισμένοι στην Ελλάδα το 2021 εξακολουθούν να κρατούνται σε συνθήκες που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους». Αυτό είναι το συμπέρασμα της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης μετά την αυτοψία που πραγματοποίησε σε σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας. Το ίδιο απαξιωτικό συμπέρασμα με αυτό της Επιτροπής το 2011. «Μια δεκαετία αργότερα δεν έχει υπάρξει καμία απτή βελτίωση στη μεταχείριση των κρατουμένων», η προσβλητική επισήμανση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ελλάδα. «Θα ήταν μια πράξη ειλικρίνειας η μετονομασία των σωφρονιστικών ιδρυμάτων σε άσυλα των φτωχών» επισημαίνει ο Vincenzo Ruggiero, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Middlesex, με την υποσημείωση: «Τα άσυλα για τους φτωχούς του 18ου αιώνα στην Αγγλία και στην Ουαλία φιλοξενούσαν άπορους, οι οποίοι εργάζονταν ως ζητιάνοι και από τους οποίους οι ενορίες ανέμεναν έσοδα. Οι σημερινοί τρόφιμοι των ιδρυμάτων θεωρούνται ασύμφοροι...».
Με το άκουσμα της λέξης «φυλακές» το στομάχι σφίγγει. Γιατί άραγε; Μήπως γιατί έχουμε επίγνωση ότι δεν έχουμε κάνει το χρέος μας απέναντι στους κρατούμενους; Μήπως τους θεωρούμε -όλοι μας- καμένα χαρτιά; Ο Σωφρονιστικός Κώδικας στην Ελλάδα -και πριν τις πρόσφατες τροποποιήσεις του- ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Προέβλεπε μέχρι και την ημιελεύθερη διαβίωση, ιδίως για τους ανηλίκους και νέους παραβάτες. Αυτός είναι ο κανόνας στην Ολλανδία, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία. Στην Ελλάδα, όμως, είναι στα σπάργανα.
Πώς θα κατορθώσει η Πολιτεία να επανεντάξει στην κοινωνία αυτούς τους ανθρώπους που κατέστρεψαν τις ζωές και τις περιουσίες συνανθρώπων τους, αλλά και τις δικές τους; Τρεις είναι οι δρόμοι, λένε οι γνώστες: οι ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης και υγείας, η εκπαίδευση (προγράμματα εκπαίδευσης, απόκτησης δεξιοτήτων, δημιουργικής απασχόλησης, επαγγελματικής κατάρτισης, άθλησης, ψυχαγωγίας) και τέλος η εργασία.
Μόνη ελπίδα είναι το σχολείο
Ολες οι πολιτισμένες χώρες θεωρούν ότι το κλειδί της ένταξης είναι η εκπαίδευση. Η φυλακή αγκυλώνει την ψυχή και το σώμα, η εκπαίδευση ξαναδίνει στους κρατούμενους τον ρόλο του μαθητή που ίσως κάποιοι δεν βίωσαν ποτέ. Τους δίνει δεξιότητες, τους ενώνει με τον έξω κόσμο. Η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου επί τιμή Ξένη Δημητρίου θυμάται το γράμμα ενός κρατούμενου, που, μεταξύ άλλων, της έλεγε: «Νιώθω αδικημένος, εγώ που αδίκησα. Νιώθω θυμωμένος, απογοητευμένος για ό,τι συμβαίνει μέσα στις φυλακές και δεν αλλάζει τίποτε. Για τις δομές που υπολειτουργούν. Η μόνη ελπίδα είναι το σχολείο. Εδώ μαθαίνεις δύο σημαντικά πράγματα για τη ζωή. Ότι πραγματικός άνθρωπος είναι αυτός που αναγνωρίζει τα λάθη του και προσπαθεί να μην τα επαναλάβει. Το δεύτερο είναι ότι η πραγματική επανάσταση δεν είναι η ένοπλη εξέγερση, αλλά η μέσα μας αλλαγή».
Θυμάται, επίσης, η Ξ. Δημητρίου ότι ήταν παραμονές Πρωτοχρονιάς όταν έληξε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης σε κρατούμενους νέους του Αυλώνα πάνω στη μηχανική του αυτοκινήτου, πρόγραμμα που εκπόνησε η Επάνοδος με το Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς». «Όταν τελείωσε η απονομή των τίτλων στους κρατουμένους που έλαβαν μέρος, μοιράστηκαν χριστουγεννιάτικα δώρα σε όλους. Ένας νέος, που τον γνώριζα από παλιά, άφησε την τσάντα με τα δώρα. Όταν του είπα, “Γιάννη, τα δώρα σου”, μου απάντησε: “Για μένα αξία έχει μόνο αυτό το χαρτί, της πιστοποίησης, δεν θέλω τίποτε άλλο”. Ο Γιάννης κρατούσε σαν θησαυρό αυτό το χαρτί, γιατί αυτό τον έκανε υπερήφανο».
Ενας άλλος νέος κρατούμενος σε ένα ποίημά του έγραψε: «Μου έκλεψαν τα χρόνια ως παιδί, θέλω να πάω σχολείο, γιατί όχι εγώ; Πολύ μεγάλος, πολύ μικρός, θέλω να μάθω, ακόμη κι αν είναι αργά, κι οι άσχημες αναμνήσεις να φύγουν μακριά». Χρειαζόμαστε σχολεία όχι πρώτης ή δεύτερης ευκαιρίας, αλλά μοναδικής ευκαιρίας για επιστροφή στη ζωή. Ο άδειος χρόνος στη φυλακή είναι βασανιστικός. Η εκπαίδευση δεν τον γεμίζει απλώς, αλλά διδάσκει στους κρατούμενους κοινωνικές δεξιότητες, πώς να σκέφτονται και όχι τι να σκέφτονται, τους μαθαίνει να παίρνουν αποφάσεις, να βρουν μέσα στη φυλακή μια «πύλη ελευθερίας». Επίσης, χρειάζονται «έξοδοι» και «είσοδοι». Έξοδοι από τη φυλακή (εικονικοί, όπως ήταν η διαδικτυακή επίσκεψη και ξενάγηση στο Μουσείο της Ακρόπολης ή στο CERN της Ελβετίας, ή και πραγματικοί, όπως είναι σε μουσεία, σε γήπεδα, σε μοναστήρια), αλλά και η «είσοδος» της Κοινωνίας των Πολιτών, των εθελοντών μέσα στις φυλακές προκειμένου να σπάσουν τα στερεότυπα αλλά και ο στιγματισμός. Να επικοινωνήσουν οι «μέσα» με τους «έξω».
Τους εμπιστεύτηκαν
Η χαρά των ανήλικων κρατούμενων που συμμετείχαν σε θεατρική παράσταση στο Φεστιβάλ Θεάτρου στην Κόρινθο ήταν απερίγραπτη όταν ο δήμαρχος τους συνεχάρη, δίνοντάς τους ένα τριαντάφυλλο ενώ ο κόσμος τους χειροκροτούσε. Τους εμπιστεύτηκαν και βγήκαν σε ταβέρνα όλοι μαζί, έτσι που ο ανυποψίαστος περαστικός να μην καταλαβαίνει ότι είναι κρατούμενοι. Όταν οι ανήλικοι κρατούμενοι επέστρεψαν στη φυλακή, αγωνιούσαν για τη γνώμη που σχημάτισαν πια οι ντόπιοι για αυτούς, ελπίζοντας στη μεταστροφή της αρνητικής εικόνας τους.
«Οι ζωές ξανακερδίζονται. Ακόμη και τη ζωή ενός κρατούμενου να κερδίσουμε αξίζει να το παλέψουμε» λέει με κατηγορηματικό τρόπο η Ξένη Δημητρίου, η οποία αφιέρωσε όλη τη ζωή της στους έγκλειστους - ανήλικους και ενήλικες. «Οι κρατούμενοι έχουν συναισθήματα. Εμείς πρέπει να τους τα βγάλουμε στην επιφάνεια και να τα κρατήσουμε ζωντανά. Μπορούμε με διάδραση, κίνηση, συγκίνηση, με κλειδωμένους ιστότοπους αλλά ανοιχτό το Διαδίκτυο, με έκδοση εφημερίδων, ραδιοφωνικών εκπομπών -όπως στη Νορβηγία-, με συμμετοχή σε διαγωνισμούς λογοτεχνικούς και καλλιτεχνικούς. Να δημιουργήσουμε -γιατί όχι;- στις φυλακές παραρτήματα μουσικών, καλλιτεχνικών και αθλητικών σχολείων. Ό,τι δεν κατόρθωσαν η οικογένεια, το σχολείο, η κοινωνία να εφοδιάσουν τους κρατούμενους, μπορεί να το πετύχουν η Παιδεία και η τέχνη μέσα στις φυλακές. Παραφράζοντας τη ρήση του Βίκτωρα Ουγκό “Όταν ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή”, θα πω: Όταν ανοίγει ένα σχολείο μέσα στη φυλακή, σκοτώνεται το θηρίο που λέγεται υποτροπή. Εμείς οι εκτός των τειχών, εμείς οι μη ευάλωτοι, εμείς οι δυνατοί και οι ενταγμένοι, υπερασπίζοντας τα δικαιώματα των κρατούμενων των εντός των τειχών ευάλωτων συνανθρώπων μας, δεν προσφέρουμε μόνο τα αυτονόητα σε αυτούς, αλλά αναβαθμίζουμε και εξελίσσουμε το ανθρώπινο γένος, καθ’ ο ετάχθημεν» είναι η κατηγορηματική επωδός της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου επί τιμή Ξ. Δημητρίου. Για να μην διαιωνίζουμε τον «πίθο των Δαναΐδων». Για έναν κόπο δίχως τέλος. Για να μπει τέλος στην περιστρεφόμενη πόρτα. Για να μπει τέλος στο αδιέξοδο.
Γράμματα από τη φυλακή
Η ΑΥΓΗ της Κυριακής δημοσιεύει σήμερα γράμματα κρατουμένων που αποτυπώνουν την αποτελεσματικότητα της «εισόδου» της κοινωνίας στις φυλακές, της «εξόδου» των έγκλειστων στην κοινωνία και την επιθυμία τους να εκπαιδευτούν, να πάνε σχολείο, να επιστρέψουν στη ζωή. Τα γράμματα αυτά είναι από το προσωπικό αρχείο της εισαγγελέως επί τιμή του Αρείου Πάγου Ξένης Δημητρίου, την οποία ευχαριστούμε για την παραχώρηση προς δημοσίευση.
«Αντώνης-Ισμαήλ». Εκδρομή στην κοινωνία
«Την Κυριακή 20.3.2016 μας περίμενε μια μεγάλη έκπληξη. Η έκπληξη ήταν ότι θα μας πήγαιναν εκδρομή. Έξω στην κοινωνία. Στην Αθήνα, στο μπάσκετ του Παναθηναϊκού. Εγώ πήγα για πρώτη φορά σε τέτοιον αγώνα και σε τέτοιο μέρος. Μ’ άρεσε πολύ αυτό που μας έκαναν. Ήταν μεγάλο δώρο για μας τους κρατούμενους. Θα ’θελα να ξαναγίνει αυτό που κάνατε για μας. Ευχαριστώ που μας βγάλατε στην πόλη. Με πολύ αγάπη. Από το Αντώνη-Ισμαήλ. Και κάτι άλλο. Αυτό το γράμμα το γράφω μέσα από την καρδιά μου».
Το κείμενο του ανήλικου κρατούμενου είναι ανορθόγραφο και καταλήγει με μια ζωγραφιά, όπου ένας βέλος κόβει στη μέση μια τεράστια καρδιά. Στο πάνω μέρος του βέλους γράφει «Αντώνης» και στο κάτω «Ισαγκελέα». Καλύτερη ανταμοιβή δεν υπάρχει!
«Ευχαριστούμε για την εμπιστοσύνη»
«Ευχαριστούμε την κυρία Εισαγγελέα που μεσολάβησε να μεταφερθούμε στο γήπεδο του ΟΑΚΑ και να παρακολουθήσουμε ένα καταπληκτικό αγώνα με τις Εισαγγελείς, τον διευθυντή, τον αρχιφύλακα, τους σοφρωνιστικούς υπαλλήλους και τους άνδρες της ΕΛΑΣ. Θα θέλαμε πολύ να επαναληφθεί. Ευχαριστούμε ξανά για την εμπιστοσύνη που μας δείξατε και γι’ αυτήν την δραστηριότητα που συνεργάστηκαν το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και η φυλακή.
Σας ευχαριστούμε τα παιδιά της φυλακής (Νικόλας, Βασίλης, Αργύρης, Ευάγγελος, Γεράσιμος, Μουμίν, Παναγιώτης, Gennady)
«Το σχολείο που ονειρεύομαι»
«Το σχολείο που ονειρεύομαι δεν έχει σίδερα στα παράθυρα ούτε κλειδωμένες πόρτες. Είναι ένας χώρος ανοιχτός που μυρίζει άνοιξη και φρέσκο αέρα. Δεν έχει πέτρινους τοίχους, νοτισμένους με υγρασία και δάκρυα, μαύρους από τον καπνό του τσιγάρου. Εχει τον ήλιο κρεμασμένο στις κουρτίνες και το μπλε του ουρανού καρφωμένο στο ταβάνι. Εδώ οι μαθητές δεν λυπούνται τον εαυτό τους ούτε έχουν σκυμμένο κεφάλι. Έχουν την ψυχή παραδομένη στη λαχτάρα της μάθησης και νοιώθουν ότι μπορούν με τη δύναμή τους να γκρεμίσουν τον κόσμο όλο και να τον χτίσουν πάλι από την αρχή. Είναι ελεύθεροι να μιλήσουν, να σκεφτούν, να κρίνουν, να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους. Δεν είναι καχύποπτοι και όλοι αισθάνονται ίσοι μεταξύ τους. Κανείς δεν ξεχωρίζει τον Έλληνα από τον Αλβανό, τον χριστιανό από τον μουσουλμάνο, τον φίλο από τον εχθρό. Ολοι ακολουθούν τον δάσκαλο και νοιώθουν ευγνωμοσύνη που τους δόθηκε η ευκαιρία να μην λέγονται και να μην νοιώθουν κρατούμενοι αλλά για λίγες ώρες μαθητές. Το σχολείο που ονειρεύομαι είναι η γέφυρά μας με τον έξω κόσμο. Είναι η διαδρομή που θα μας φέρει πιο κοντά στο όνειρο και την ελπίδα. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος. Το σχολείο μπορεί να μας δώσει την προοπτική σε ένα χώρο λίγων μόνο τετραγωνικών, να ανοίξει ένα παράθυρο στο χάος της φυλακής, όπως διάβασα σε ένα βιβλίο που μας έφερε η δασκάλα μας. Το σχολείο αυτό μου έμαθε να αγαπώ τον εαυτό μου και να τον εκτιμώ... Αν από την αρχή της ζωής μας είχαμε αντιληφθεί την αξία του σχολείου, αυτή τη στιγμή θα διεκδικούσαμε κι εμείς μια θέση στην κοινωνία. Προσωπικά δεν θα κυνηγούσα το εύκολο χρήμα. Δεν θα είχα στηρίξει ολόκληρη τη ζωή μου σε ένα ψέμα και δεν θα είχα ακολουθήσει τη λάθος διαδρομή… Εμαθα να κυνηγώ τα πράγματα που έχουν διάρκεια και όχι αυτά που φαντάζουν όμορφα και γρήγορα χάνονται. Είμαι και γω ένας από τους τσιγγάνους στον καταυλισμό που έστειλα το παιδί μου στο σχολείο για να μην κάνει τα λάθη που από αγραμματοσύνη έκανα εγώ και να μην πάψει ποτέ να διεκδικεί τη ζωή και να την ονειρεύεται!»
Είναι ο Κώστας Σ. από το Παράρτημα του Γυμνασίου της Νέας Αγχιάλου (κέντρο κράτησης) που κέρδισε το πρώτο βραβείο σε πανελλήνιο διαγωνισμό δοκιμίου και έκθεσης που διοργάνωσε το 3ο Λύκειο Νέας Φιλαδέλφειας «Μίλτος Κουντουράς».
