Ενας πρωθυπουργός οφείλει να είναι κοινωνικά ευαίσθητος, τόσο με τα λόγια όσο και με τις πράξεις του. Υπό αυτό το πρίσμα, η σημασία που δίνει ο Κυριάκος Μητσοτάκης στον ΟΚΑΝΑ και τον Χώρο Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ), δηλαδή στη δομή που παρέχει υπηρεσίες σε εξαρτημένους με βάση την επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση της «μείωσης της βλάβης», μπορεί να είναι ορθή. Το γεγονός, όμως, ότι στην πλάτη του Οργανισμού και κυρίως των τοξικοεξαρτημένων, η κυβέρνηση στήνει συνεχώς επικοινωνιακά σόου και καπηλεύεται το έργο τρίτων, μόνο ως «επίδειξη» και «καπηλεία» μπορεί να χαρακτηριστεί.
Ιστορικό
Για να πιάσουμε το νήμα των εξελίξεων πρέπει να πάμε στο 2013. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA), τη συγκεκριμένη χρονιά ιδρύθηκε από τον ΟΚΑΝΑ στην Αθήνα ο πρώτος ΧΕΧ. «Οι ΧΕΧ στοχεύουν στη μείωση της μετάδοσης λοιμώξεων που σχετίζονται με ναρκωτικά και στην πρόληψη της υπερδοσολογίας, παρέχοντας στους χρήστες αποστειρωμένο εξοπλισμό ενέσεων και ένα ιατρικά εποπτευόμενο περιβάλλον χρήσης ναρκωτικών» αναφέρει το EMCDDA στην επίσημη ιστοσελίδα του.
Μάλιστα, το 2015, στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό Lancet, περιγράφεται η πορεία του πρώτου Χώρου Εποπτευόμενης Χρήσης του ΟΚΑΝΑ. Σύμφωνα με το άρθρο, ο χώρος με το όνομα «Οδυσσέας» άνοιξε το 2013 και ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα. Κατά τους πρώτους δέκα μήνες λειτουργίας, ο «Οδυσσέας» δέχτηκε 2.501 επισκέψεις από 330 χρήστες. Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό χειρίστηκε αποτελεσματικά: 103 υποθέσεις υπερδοσολογίας χωρίς ούτε έναν θάνατο, μείωση της συχνότητας των θανατηφόρων υπερδοσολογιών και, ως εκ τούτου, μείωση της θνησιμότητας σε αυτόν τον πληθυσμό. Επίσης, λειτούργησαν υπηρεσίες δρόμου με κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι προσέγγισαν περισσότερους από 3.500 χρήστες. Ωστόσο, πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος λειτουργίας τον Αύγουστο του 2014, ο «Οδυσσέας» πάγωσε λόγω της αυξανόμενης γραφειοκρατίας από τη νέα διοίκηση του ΟΚΑΝΑ και το υπουργείο Υγείας της κυβέρνησης Σαμαρά.
Η νομοθετική ρύθμιση ΣΥΡΙΖΑ
Στις 9 Μαρτίου 2019, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η νομοθετική ρύθμιση του ΣΥΡΙΖΑ για τους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης. Στον Νόμο 4600/2019, στο άρθρο 22 προστίθεται παράγραφος 7 ως εξής: «Οι εγκεκριμένοι φορείς του άρθρου 51 μπορεί να λειτουργούν Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ). Στους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης παρέχονται υπηρεσίες για την ασφαλέστερη χρήση ναρκωτικών ουσιών και τη μείωση της βλάβης και των αρνητικών επιπτώσεων που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών. Σκοπός λειτουργίας των ΧΕΧ είναι η προαγωγή της υγείας των ενεργών χρηστών, η προστασία της δημόσιας υγείας, η μείωση του επιπολασμού των μολυσματικών ασθενειών στον πληθυσμό των τοξικοεξαρτημένων, η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση για την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας (overdose), η μείωση της δημόσιας όχλησης, η κινητοποίηση των χρηστών και η προετοιμασία τους για ένταξη σε προγράμματα θεραπείας. ΧΕΧ - Ν. 4600/2019 Άρθρο 91 Τροποποίηση του Ν. 4139/2013 (Α’ 74) περί ναρκωτικών 46.
Με απόφαση του υπουργού Υγείας καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας των ΧΕΧ, τα θέματα στελέχωσης και στέγασης, η δημιουργία, η τήρηση και η λειτουργία του Μητρώου Καταγραφής Ληπτών Υπηρεσιών τους και κάθε άλλο σχετικό θέμα. Οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης λειτουργούν έπειτα από άδεια που χορηγείται με απόφαση του υπουργού Υγείας. Η κατοχή και η χρήση ναρκωτικών ουσιών από τα άτομα που λαμβάνουν τις υπηρεσίες των ΧΕΧ και εντός των παραπάνω Εποπτευόμενων Χώρων Χρήσης, με την προϋπόθεση ότι αυτοί εγγράφονται στο Μητρώο Καταγραφής Ληπτών Υπηρεσιών των ΧΕΧ, δεν αποτελεί άδικη πράξη».
Στις 11 Ιουνίου 2019, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η απόφαση: «Καθορισμός των όρων και των προϋποθέσεων ίδρυσης και λειτουργίας των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης, των ζητημάτων στελέχωσης και στέγασης, της δημιουργίας, τήρησης και λειτουργίας του Μητρώου Καταγραφής Ληπτών Υπηρεσιών του και κάθε άλλης λεπτομέρειας».
Η καθυστέρηση της κυβέρνησης Μητσοτάκη
Στις 27 Απριλίου 2020, δηλαδή έναν χρόνο μετά, δημοσιεύεται η Υπουργική Απόφαση για τους όρους και τις προϋποθέσεις λειτουργίας ΧΕΧ, την οποία υπογράφει ο τότε υπουργός Υγείας Βασίλης Κικίλιας. Ο χώρος ήταν ήδη έτοιμος και θα μπορούσε ήδη να δουλεύει.
Η λειτουργία του ξεκίνησε φέτος, τρία χρόνια μετά τη νομοθετική ρύθμιση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, με το όνομα Steki 46. Έπειτα από δύο χρόνια υγειονομικής κρίσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των χρηστών.
Ενόψει της λειτουργίας του ΧΕΧ, ο Ανδρέας Ξανθός, ως υπουργός Υγείας, είχε πραγματοποιήσει επίσκεψη στον χώρο στις 2 Ιουλίου 2019. «Η επίσκεψη του υπουργού Υγείας δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως τίποτα περισσότερο από μια επικοινωνιακή κίνηση προς άγραν ψηφοφόρων για την ενίσχυση του ποσοστού του ΣΥΡΙΖΑ στις επικείμενες εθνικές εκλογές της 7ης Ιουλίου» έγραφε τότε το Πρώτο Θέμα. Τρία χρόνια μετά, το ίδιο μέσο έγραφε για την επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη: «Ο νέος ΧΕΧ είναι πλήρως εξοπλισμένος και στελεχωμένος με διεπιστημονική ομάδα για την κάλυψη των αναγκών των ωφελούμενων. [...] Υπενθυμίζεται ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε δεσμευτεί προεκλογικά να προχωρήσει στη δημιουργία του ΧΕΧ». Ο δε Κυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε ότι η κυβέρνησή του προχώρησε «σε αυτό το βήμα».
Σύμφωνα με τα γεγονότα των τελευταίων 11 ετών, όχι μόνο ο Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης δεν είναι κατόρθωμα της κυβέρνησης Μητσοτάκη, αλλά, αντιθέτως, λειτούργησε με χαρακτηριστική αργοπορία. Παράλληλα, η έναρξη του ΧΕΧ επί ημερών Μητσοτάκη στάθηκε μία πρώτης τάξεως ευκαιρία εκμετάλλευσης από τον πρωθυπουργό, ο οποίος όμως βρήκε στρωμένο τον δρόμο από την προηγούμενη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ.
Βέβαια, η κυβέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός έχουν αποδείξει στο παρελθόν ότι δεν έχουν πρόβλημα να καπηλεύονται έργο άλλων. Όταν όμως γίνεται πεδίο εκμετάλλευσης μία κοινωνική ομάδα ευάλωτων συμπολιτών μας και ο Οργανισμός που τους βοηθάει, τότε το θράσος ξεπερνάει κάθε όριο.
Αδιαφανείς οι επιλογές προϊσταμένων
Ερωτήματα προκύπτουν από την επιλογή της γενικής διευθύντριας του ΟΚΑΝΑ, όπως και των διευθυντών. Το 2016 ο Αντώνης Γκανάς ανέλαβε γενικός διευθυντής βάσει βιογραφικού. Το 2019 έληξε η θητεία του και προκηρύχθηκε θέση, αλλά ήρθαν οι εκλογές του Ιουλίου. Οι φάκελοι των αιτήσεων παρέμειναν στο Γραφείο Προσωπικού. Η αλλαγή Δ.Σ. έγινε τον Φεβρουάριο του 2020, αλλά η θέση παρέμεινε κενή έως το τέλος Ιουλίου του 2020, οπότε με απόφαση του προέδρου Αθανάσιου Θεοχάρη ορίστηκε ως γενική διευθύντρια η Αθανασία Γεροστάθου, η οποία ήταν υπάλληλος του υπουργείου Υγείας, με ένα μεταπτυχιακό στη… μεταβυζαντινολογία και χωρίς προϋπηρεσία. Η Επιτροπή Επιλογής χρησιμοποίησε το σύστημα LIkert (like/dislike), υπήρχε προχειρότητα στον αριθμό των υποψηφίων, δεν υπήρξε πίνακας κατάταξης ούτε ορίστηκε περίοδος ενστάσεων και μέχρι σήμερα ο ΟΚΑΝΑ δεν έχει απαντήσει γι’ αυτή την επιλογή σε ερώτηση του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Επιπλέον, πηγές της ΑΥΓΗΣ της Κυριακής μεταφέρουν ότι η Α. Γεροστάθου δεν έχει υπογράψει σύμβαση γενικής διευθύντριας, γεγονός που υπονομεύει όλη τη λειτουργία του οργανισμού.
Έναν χρόνο μετά, τον Αύγουστο του 2021, με απόφαση προέδρου και χωρίς προειδοποίηση, χωρίς προκήρυξη θέσεων, πραγματοποιήθηκε πλήρωση θέσεων διευθυντών. Η διαδικασία ήταν παράνομη, καθώς ο εσωτερικός κανονισμός προβλέπει διαδικασία προκήρυξης, ενώ το 2017 ο Ανδρέας Ξανθός είχε υπογράψει υπουργική απόφαση με τα κριτήρια αξιολόγησης διευθυντών και τμηματαρχών. Η αιτιολόγηση της διοίκησης του ΟΚΑΝΑ είναι ότι ορίστηκαν αναπληρωτές. Σημειώνεται πως επί ΣΥΡΙΖΑ η τοποθέτηση υπεύθυνων και διευθυντή έγινε με προκήρυξη, συνέντευξη, βαθμολόγηση κ.λπ. Επίσης, ο πρώην πρόεδρος του Συλλόγου Εργαζομένων του ΟΚΑΝΑ τοποθετήθηκε ως αναπληρωτής διευθυντής οικονομικών χωρίς ν’ ακολουθηθεί καμία διαδικασία. Και γι’ αυτό το θέμα κατέθεσε ερώτηση ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. τον Απρίλιο του 2022, αλλά ούτε αυτή έχει απαντηθεί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νυν πρόεδρος κάνει προεκλογική εκστρατεία στις πλάτες του ΟΚΑΝΑ. Ενδεικτικά, μία επίσκεψη στα social media του οργανισμού είναι αρκετή για να αντιληφθεί κανείς ότι βρίσκεται σε κάθε φωτογραφία. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες της ΑΥΓΗΣ της Κυριακής, επιθυμία του είναι να κατέβει ως υποψήφιος στην Κορινθία.
Ο ΟΚΑΝΑ που ονειρευόμαστε
Του Δήμου Φωτόπουλου*
Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Χρήσης και της Παράνομης Διακίνησης Ναρκωτικών (26 Ιουνίου) είναι πάντα μια ευκαιρία αναστοχασμού για όλους εμάς που δουλεύουμε στο πεδίο των εξαρτήσεων. Αναστοχασμός για ό,τι έχουμε κάνει, αλλά κυρίως για εκείνα που ονειρευόμαστε να κάνουμε στο μέλλον.
Ξεκινώντας από τις δράσεις και τις παρεμβάσεις που έγιναν στη διάρκεια περίπου μιας πενταετίας όπου συμμετείχα στη διοίκηση του ΟΚΑΝΑ (2015-2020), θεωρώ ότι σε αυτό το διάστημα κάναμε ανατροπές:
* μηδενισμό της λίστας αναμονής στην Αθήνα,
* αποπληρωμή των τεράστιων χρεών και αύξηση του τακτικού προϋπολογισμού στο ύψος των αναγκών,
* διενέργεια διαγωνισμών και καταγραφή της περιουσιακής κατάστασης του οργανισμού,
* ενίσχυση της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης με ειδικές δομές εντατικής παρέμβασης,
* ηλεκτρονική συνταγογράφηση βενζοδιαζεπινών και οπιούχων,
* συνεχή εκπαίδευση του προσωπικού και σημαντικές συνεργασίες με πανεπιστήμια,
* θεσμοθέτηση των χώρων εποπτευόμενης χρήσης,
* πιστοποίηση ISO σε διοικητικές και θεραπευτικές υπηρεσίες και, κυρίως,
* στρατηγικό σχεδιασμό, διαφάνεια και δημόσια λογοδοσία.
Οι αλλαγές που αναφέραμε θεωρούμε ότι επανέφεραν τον ΟΚΑΝΑ σε μια κανονικότητα στο τέλος της πενταετίας 2015-2020. Δυστυχώς, όπως έδειξε η συνέχεια, όλο αυτό δεν φτάνει. Όχι μόνο σ’ εμάς, αλλά κυρίως σε όλους αυτούς που έχουμε υποχρέωση να φροντίζουμε, στους λήπτες των υπηρεσιών μας.
Ο ΟΚΑΝΑ, λοιπόν, για να μπορέσει να επιβιώσει, πέρα από ρεαλισμό και χρηστή διοίκηση, θεωρούμε ότι χρειάζεται όραμα για το πού πρέπει να πάει στο μέλλον. Αυτήν την πορεία όλοι εμείς την ονειρευόμαστε.
Ονειρευόμαστε ένα Σύστημα Υγείας που θα αποδέχεται την επιλογή του εξαρτημένου να συνεχίσει να κάνει χρήση και θα φροντίζει τις συνέπειές της (αποδοχή του χρήστη - μείωση της βλάβης).
Ονειρευόμαστε έναν δημόσιο χώρο όπου δεν θα διώκεται η κατοχή ουσιών για ατομική χρήση και η κατανάλωσή τους (αποποινικοποίηση της χρήσης).
Ονειρευόμαστε υπηρεσίες εξαρτήσεων άμεσα προσπελάσιμες και προσιτές γεωγραφικά σε όλη την Ελλάδα (άμεση πρόσβαση υπηρεσιών).
Ονειρευόμαστε υπηρεσίες μείωσης της βλάβης που καλύπτουν όχι μόνο τα βασικά: ασφαλής χώρος, φαγητό, ατομική καθαριότητα, ύπνος, αλλά και λήψη υποκατάστατων για άμεση αντιμετώπιση του στερητικού συνδρόμου (πλήρης κάλυψη των αναγκών των χρηστών στον δρόμο).
Ονειρευόμαστε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης σε σταθερή στέγη και εργασία (υπηρεσίες housing first).
Ονειρευόμαστε μονάδες θεραπείας όπου προσφέρονται όλες οι θεραπευτικές εναλλακτικές (μεθαδόνη και βουπρενορφίνη) ανάλογα με τις ανάγκες του εξαρτημένου (επιλογή φαρμάκου υποκατάστασης).
Ονειρευόμαστε κοινωνικές υπηρεσίες που στηρίζουν τον εξαρτημένο σε κάθε βήμα, από την αρχή έως τη συνέχιση ή την ολοκλήρωση της θεραπείας με σταθερό πρόσωπο αναφοράς (συνεχής κάλυψη με κοινωνικές υπηρεσίες).
Ονειρευόμαστε υπηρεσίες εντατικής ψυχοκοινωνικής παρέμβασης, που δουλεύουν ψυχοθεραπευτικά, καλύπτοντας ταυτόχρονα τις σωματικές ανάγκες του εξαρτημένου σε υποκατάστατο, όταν αυτό χρειάζεται (δομές εντατικής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης).
Ονειρευόμαστε επανένταξη όσων καταφέρνουν να προχωρήσουν, που σέβεται το ψυχικό τραύμα και επανασυνδέει τον θεραπευόμενο με το κοινωνικό του περιβάλλον (δομές απεξάρτησης).
Ονειρευόμαστε υπηρεσίες πρόληψης που όχι μόνο θα ξεκινούν από πολύ μικρή ηλικία, αλλά θα καλύπτουν όλη την οικογένεια για ένα ευρύ φάσμα εξαρτητικών συμπεριφορών.
Ονειρευόμαστε έναν οργανισμό με διαφάνεια, αξιοκρατία και, κυρίως, δημόσια λογοδοσία.
Όλα αυτά που ονειρευόμαστε θεωρούμε ότι ανοίγουν τη συζήτηση ως πρόκληση/πρόσκληση για διάλογο με όλους όσοι μοιράζονται μαζί μας την ίδια ανησυχία για το μέλλον των υπηρεσιών θεραπείας των εξαρτήσεων.
* Ο Δήμος Φωτόπουλος είναι ψυχίατρος εξαρτήσεων, μέλος Ο.Μ. Ψυχικής Υγείας ΣΥΡΙΖΑ, τ. αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΟΚΑΝΑ
