Για ποια ελευθερία του Τύπου μιλάμε όταν εξουσιάζουν την ενημέρωση συγκεκριμένα μιντιακά συγκροτήματα στη χώρα, οι κατά Κ. Καραμανλή «νταβατζήδες»; Όταν η πολιτική αντιπαράθεση θάβεται κάτω από έναν βόρβορο λάσπης, ψεμάτων και συκοφαντιών που έχουν στόχο την ηθική και πολιτική εκμηδένιση των πολιτικών αντιπάλων για ποια ελευθερία του Τύπου μιλάμε; Υπάρχει άραγε στη χώρα αυτό το αγαθό της δημοκρατίας; Υπήρξε ποτέ ή καταστρατηγείται μονίμως από τα μεγάλα οικονομικοπολιτικά συμφέροντα; Πώς μπορεί η δημοκρατία να περιφρουρηθεί από τον κιτρινισμό; Ποια είναι τα όπλα της απέναντι στη λασπολογία και τη δολοφονία χαρακτήρων με πολιτική στόχευση;
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που τίθενται στον δημόσιο διάλογο μετά την ασπίδα προστασίας της κυβέρνησης της Δεξιάς στο μιντιακό συγκρότημα του ΔΟΛ και την πολιτική κάλυψη που παρέχει στην επίθεση λάσπης και συκοφαντίας κατά του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, στην οποία επιδίδονται χωρίς καμία διάθεση διόρθωσης, αλλά με απόλυτη προσήλωση στη στρέβλωση της αλήθειας και τη δολοφονία χαρακτήρα.
Χαρακτηριστικό άλλωστε είναι το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Τα Νέα «Όταν ο κ. Τσίπρας απειλεί τον Τύπο...» που ακολούθησε την αγωγή του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης στους δημοσιογράφους Γ. Παπαχρήστο και Γ. Κουρτάκη, οι οποίοι επιδίδονταν στην κατασυκοφάντησή του για την περιβόητη «βίλα Τσίπρα». Την ίδια ώρα, ο Γιώργος Παπαχρήστος, μιλώντας στο Mega, διεκδικεί για τον εαυτό του τον ρόλο του θύματος και μιλά για φίμωσή του επικαλούμενος την ελευθερία του Τύπου, ενώ δεν διστάζει να ανακαλύπτει ολόκληρο «στρατό της Κουμουνδούρου» που του επιτίθεται...
Ο τέως πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α΄ Αθηνών Νίκος Βούτσης, ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώργος Σωτηρέλης, η δικηγόρος Άννα Παπαδημητρίου - Τσάτσου, οι δημοσιογράφοι Έλενα Ακρίτα, Σταύρος Καπάκος και Μιχάλης Ψύλος, ο εκπαιδευτικός και διευθυντής της Πρωτοβουλίας «Σημείο» Κωστής Παπαϊωάννου μιλούν στην ΑΥΓΗ για την ελευθερία του Τύπου και το λειτούργημα της ενημέρωσης.
Τα fake news είναι εκτός των ορίων της ελευθερίας του Τύπου
Της Αννας Παπαδημητρίου - Τσάτσου*
Βασικό συστατικό της δημοκρατίας είναι η ελευθερία του Τύπου, που προστατεύεται από το σύνταγμα.
Σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του δικαιώματος είναι η ελεύθερη διατύπωση γνώμης και πληροφόρησης με σκοπό την άρτια και ακριβή ενημέρωση των πολιτών ώστε να μπορέσουν τόσο να μάθουν όσο και να διαμορφώσουν άποψη ως ενσυνείδητοι πολίτες, βασισμένοι σε πραγματικά γεγονότα.
Νομίζω πως τα τελευταία χρόνια, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, η ελευθερία του Τύπου περιορίζεται, αν και θεσμικά κατοχυρωμένη με σαφή χαρακτηριστικά, από τη μονοπώληση των περισσότερων μέσων από ιδιωτικά συμφέροντα που επηρεάζουν τομείς της ζωής μιας χώρας, με εξέχοντα αυτόν της πολιτικής.
Επιπλέον, με την ταχύτητα επικοινώνησης στο Διαδίκτυο έχουν σχετικοποιηθεί η είδηση, η ορθότητά της και ίσως εντέλει και η ακρίβειά της. Σιγά - σιγά φτάσαμε στα περίφημα fake news. Αρκεί να «παίζει» η είδηση a la cart. Tο βασικό κριτήριο στο ιδιωτικό μέσο συνήθως είναι το πόσο «πουλάει» μια είδηση, ένα πρωτοσέλιδο, μια εκπομπή, ένα άρθρο, και στη συνέχεια πόσο εξυπηρετεί μια είδηση στη γενικότερη πολιτική του κάθε μέσου ή πόσο εξυπηρετούν την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική τα κρατικά μέσα. Πολύ φυσικά για τον ιδιώτη τα παραπάνω, εφόσον επενδύει χρήματα που θέλει να τα πολλαπλασιάσει. Κανόνας της αγοράς, αλίμονο! Όμως και ο κάθε ιδιώτης, που το νομοθετικό πλαίσιο του αφήνει, είναι αλήθεια, αρκετά περιθώρια αυθαιρεσίας, υπόκειται στο σύνταγμα και σε κανόνες δεοντολογίας γραπτούς και άγραφους.
Συχνά - πυκνά οδηγούμαστε σε μια σχετικοποίηση της λειτουργίας του Τύπου, της σωστής «ενημέρωσης» (άλλο γνώμη ή άποψη και άλλο παρουσίαση γεγονότος), έως και πλήρους αντιστροφής του γεγονότος. Αυτό αποτελεί πλήγμα τόσο στη δημοσιογραφία όσο και στη δημοκρατία. Ο Τύπος είναι πλέον μια τεράστια εξουσία στα δημόσια πράγματα μιας χώρας και όχι μόνο. Γι’ αυτό το βασικό αγαθό της ενημέρωσης που εξυπηρετεί θα έπρεπε να έχει ως αυτοπεριορισμό τον έλεγχο και τη διακίνηση μόνο αληθινών γεγονότων για καταστάσεις και πρόσωπα (ιδιώτες, πολιτικούς κ.λπ.). Νομίζω πως η συνθετότητα παραγωγής και ανάγκης απεύθυνσης ειδήσεων στην κοινωνία συχνά - πυκνά καταλήγει σε fake news και στην προσβολή της προσωπικότητας του πολίτη. Εδώ φυσικά τα όρια της περίφημης ελευθερίας του λόγου, όπως την περιγράφει το σύνταγμα, έχουν σαφώς ξεπεραστεί.
Έτσι, ενώ παλιά χυνόταν πολύ μελάνι για την προστασία του Τύπου απέναντι σε παρεμβάσεις κρατικής εξουσίας, τώρα νομίζω, πολλές φορές, ιδίως στον τομέα της πολιτικής ενημέρωσης, τίθεται το ζήτημα της προστασίας του πολίτη και του πολιτικού από την ακατέργαστη είδηση που διακινείται επί σκοπώ.
Πολλά πρέπει να αλλάξουν στα ήθη και τα έθιμα της πολιτικής μας λειτουργίας γενικότερα.
* Η Άννα Παπαδημητρίου - Τσάτσου είναι νομικός
Αιδώς, Αργείοι
Του Νίκου Βούτση*
Στην ημερήσια διάταξη, δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, από πολιτικούς - δημοσιογραφικούς κύκλους του αντι-ΣΥΡΙΖΑ μετώπου και όχι μόνο βεβαίως, βρίσκεται η μέθοδος της δολοφονίας χαρακτήρων και της ηθικής απαξίωσης πολιτικών αλλά και οποιουδήποτε δημοσιολογούντος, συνδικαλιστή, νεολαίου δεν πειθαρχεί και δεν σιωπά απέναντι στο κυρίαρχο αφήγημα, που εξυπηρετεί τον στόχο τού ότι "όλοι είμαστε το ίδιο" και τού να τεθεί θεσμικός κόφτης στην "αριστερή παρένθεση".
Αλίμονο αν δεν έχει δικαίωμα, εν προκειμένω, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και πρώην πρωθυπουργός να προσφύγει στη Δικαιοσύνη για ένα εμφανέστατα ψευδές δημοσίευμα, στα όρια της μυθοπλασίας, που παραπέμπει εσκεμμένα σε ενδεχόμενο παράνομο πλουτισμό και σε άλλα ηθικά και ποινικά κολάσιμα αδικήματα. Ο νόμος προβλέπει, ακριβώς γιατί δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση από τους πολιτικούς ιδιαίτερα της απειλής στα όρια της λογοκρισίας και του εκφοβισμού των δημοσιογράφων, ότι υπάρχει εύλογο διάστημα για σαφή δημόσια επανόρθωση, εάν στη βάση της έρευνας που διεξάγουν τα Μέσα αποδειχθεί αναληθής η είδηση. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ αμέσως και δημόσια έδωσε όλα τα στοιχεία και τα πειστήρια που αναιρούν πλήρως τόσο το αναληθές, κατ' εξακολούθηση μάλιστα, δημοσίευμα όσο και τις υπόνοιες και τις εκτιμήσεις που το παρακολουθούσαν ως δημοσιογραφική άποψη. Η μήνυση για συκοφαντία ή και οι αγωγές σε τόσο ακραίες περιπτώσεις παραμένουν το τελευταίο όπλο, ενώ η σιωπή ή η δημόσια συζήτηση "περιδιαγραμμάτου" γίνονται πάντοτε αντικείμενο παραπέρα και κατ' εξακολούθηση σχολιασμού, ως να έγινε αποδεκτή από τον στοχοποιούμενο η ψευδής αρθρογραφία.
Εν κατακλείδι, σημειώνω την άποψη που εξέφρασε, στο χθεσινό φύλλο της εφημερίδας Τα Νέα, ο κ. Βενιζέλος, ότι δηλαδή οι πολιτικοί, πόσo μάλλον οι πολιτικοί αρχηγοί, έχουν τον τρόπο και τον χώρο να αρνούνται και να αντιστέκονται σε μια τέτοια επίθεση. Πραγματικά είναι αξιοπερίεργο το ότι αυτή η άποψη, που εκτίθεται με το βάρος μιας ολόκληρης επιστημονικής περί του θέματος ανάλυσης, δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη της, παρά σιωπά συνειδητά, το ότι έχουμε φτάσει στο σημείο όπου ένα καρτέλ μέσων ενημέρωσης αρνείται την οποιαδήποτε πληροφόρηση προς τον λαό, ακόμα και από ανακοινώσεις και δηλώσεις υπεύθυνων πολιτικών προσώπων. Επίσης, η άποψη αυτή δεν εκφράστηκε στοιχειωδώς δημόσια όταν έγινε το πρωτοφανές στη Βουλή των Ελλήνων, η κυβερνητική πλειοψηφία να αίρει την ασυλία δυο βουλευτών για το ότι "τόλμησαν" από βήματος της Βουλής να μιλήσουν με επιχειρήματα εναντίον ενός εκδότη και για ενδεχόμενα συμβάντα στο αστυνομικό σώμα για τα οποία βοά το πανελλήνιο. Αιδώς, Αργείοι.
* Ο Νίκος Βούτσης είναι τέως πρόεδρος της Βουλής
Απειλεί για την ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνία
Του Γιώργου Χ. Σωτηρέλη*
Το μείζον πρόβλημα ως προς την ελευθερία του Τύπου εντοπίζεται κατά την άποψή μου στην ασφυκτική χειραγώγηση των ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ μέσω, ιδίως, ενορχηστρωμένων κυβερνητικών κινήσεων και ποικίλων ανταλλαγμάτων. Συγκεκριμένα, τόσο η δημόσια ραδιοτηλεόραση (ΕΡΤ) όσο και οι ιδιωτικοί σταθμοί έχουν επιβάλει ένα καθεστώς μονοφωνικής και συχνά προπαγανδιστικής ενημέρωσης, αγνοώντας προκλητικά -λόγω και της πλήρους αδράνειας του καθ’ ύλην αρμόδιου Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης- τη συνταγματική επιταγή για «αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων».
Υπάρχουν βέβαια αρκετές και σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ ως προς την ένταση και την έκταση της μεροληψίας υπέρ της κυβέρνησης, αλλά και ουκ ολίγα τιμητικά παραδείγματα δημοσιογράφων που σέβονται την αμεροληψία και την πολυφωνία. Ωστόσο, η γενική εικόνα δεν αλλάζει. Οι όποιες εξαιρέσεις δεν είναι αρκετές για να ανατρέψουν τον κανόνα της δραματικής συρρίκνωσης του ραδιοτηλεοπτικού πλουραλισμού, η οποία όχι μόνο νοθεύει κατάφωρα τον πολιτικό ανταγωνισμό και το δικαίωμα πληροφόρησης αλλά και υπονομεύει εντέλει πλήρως τη λογική μιας ανοιχτής και δημοκρατικής κοινωνίας.
Αν τώρα σ’ αυτή τη μονοδρομική και πολλαπλά χειραγωγημένη ραδιοτηλεοπτική πραγματικότητα προσθέσουμε πρώτον την υπέρμετρη και εργαλειακή συγκέντρωση των μέσων τόσο του γραπτού όσο και του ηλεκτρονικού Τύπου στα χέρια ελάχιστων επιχειρηματιών -με ευθύνη του συνόλου σχεδόν του πολιτικού συστήματος-, δεύτερον την αδυναμία ή/και απροθυμία της ΕΣΗΕΑ να επιβάλει την εφαρμογή των κανόνων της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και τρίτον τη συχνά ατυχή, επιλεκτική ή ακόμη και πολιτικά υπαγορευμένη νομολογία των πολιτικών δικαστηρίων ως προς την προάσπιση των δικαιωμάτων των τυχόν θιγομένων από συκοφαντικές δημοσιεύσεις ή εκπομπές, έχουμε πλέον μια συνολική εικόνα του προβλήματος της ελευθερίας του Τύπου στις μέρες μας, το οποίο φοβάμαι ότι μας κατατάσσει σε μια από τις χειρότερες θέσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης...
* Ο Γιώργος Χ. Σωτηρέλης είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου
Η άμυνα στη δολοφονία χαρακτήρων
Του Σταύρου Καπάκου*
Τα όρια της ελευθερίας του Τύπου για τους επαγγελματίες δημοσιογράφους ορίζονται από τις αρχές δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ, που αποτελούν κατάκτηση του κλάδου στην οποία συνέβαλε καθοριστικά η παράταξή μας. Θέμα ανακύπτει όταν ο Τύπος ή κάποιος δημοσιογράφος υπερβαίνει αυτές τις αρχές ευτελίζοντας την αυτονομία τής ενημέρωσης και τον κοινωνικό της ρόλο ως πυλώνα τής δημοκρατικής διαδικασίας. Και δεν μιλάμε για την ακούσια υπέρβαση, ένα λάθος που είναι ανθρώπινο να γίνει, το οποίο διορθώνεται καλή τη πίστη. Το θέμα για τον δημοσιογράφο είναι να «δέσει» την πληροφορία του καθιστώντας την είδηση.
Ο δημοσιογράφος λειτουργεί σοβαρά όταν ακολουθεί τις αρχές δεοντολογίας και κάνει σωστά τη δουλειά του ελέγχοντας την εξουσία σε όλες τις εκφάνσεις της, πολιτικές και οικονομικές. Αρκετές φορές, όμως, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη, η πληροφορία δεν «δένεται» και, παρ’ όλα αυτά, διαχέεται χωρίς έλεγχο και τεκμηρίωση, ενώ πάνω σ’ αυτή τη δήθεν πληροφορία, fake news στην πραγματικότητα, «χτίζονται» συμβόλαια δολοφονίας χαρακτήρων. Κατά συνέπεια, και γι’ αυτή την τελευταία περίπτωση τα όρια ελευθερίας του Τύπου είναι μαχητά από τους πολίτες ή τους θιγόμενους, που έχουν δικαίωμα να αμυνθούν. Η άμυνα ισχύει ακόμη περισσότερο αν, παρά τις προσπάθειές τους, δεν εισακούεται σκοπίμως η άποψή τους. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οφείλουν να σεβαστούν την αρχή της αναλογικότητας.
Η κρίση αξιοπιστίας των ελληνικών μέσων ενημέρωσης, ιδιαίτερα της τηλεόρασης, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις είτε γιατί τα μέσα τεχνηέντως ακολουθούν μια κατεύθυνση μονομέρειας καταπατώντας τον πλουραλισμό, είτε επειδή αξιολογούν τις πληροφορίες και τις ειδήσεις με ιδιοτελή, μη δημοσιογραφικά κριτήρια. Η κρίση αξιοπιστίας γίνεται ευρύτατα αντιληπτή από τους πολίτες ανεξαρτήτως της πολιτικής τους τοποθέτησης κι αυτό συνιστά απόδειξη ότι οι πολίτες αμφισβητούν τα «κείμενα» των μίντια και της διαπλοκής. Πρόκειται ασφαλώς για ενθαρρυντική διαπίστωση.
* Ο Σταύρος Καπάκος είναι γενικός γραμματέας του Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ
Η κριτική δεν έχει όρια, η αλήθεια όμως έχει
Ιερό το λειτούργημα της ενημέρωσης, συστατικό στοιχείο της δημοκρατίας. Ιερό όμως και το καθήκον του δημοσιογράφου να σέβεται τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, να σέβεται την αλήθεια. Από την άλλη το δικαίωμα στην κριτική και τον ελεύθερο σχολιασμό είναι όχι μόνο αναφαίρετο κομμάτι της δημοσιογραφίας, αλλά στοιχείο επιθυμητό για κάθε δημοκρατικό πολίτευμα.
Το πρόβλημα προκύπτει όταν τα fake news υποκαθιστούν την αλήθεια και γίνονται όπλα για τη δολοφονία χαρακτήρων. Το πρόβλημα είναι η υπερσυγκέντρωση της μιντιακής εξουσίας στα χέρια λίγων ιδιοκτητών μέσων. Το πρόβλημα είναι η αυτοκατάργηση του λειτουργήματος της ενημέρωσης όταν σύρεται και φέρεται από συγκεκριμένα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα με άμεσες συνέπειες στη λειτουργία της δημοκρατίας είναι η μονοφωνία που επιβάλλουν και το πόσο απροστάτευτοι είναι ο πολίτης και ο πολιτικός όταν αποφασίζουν να τον κάνουν στόχο, κάτι που γίνεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια.
Η ενημέρωση δεν μπορεί να είναι μονόπλευρη, και όμως συχνά είναι. Η δημοσιογραφία δεν μπορεί να ψεύδεται, και όμως συχνά το πράττει χωρίς κανένα κόστος. Συγκεκριμένα μιντιακά συγκροτήματα, διαμορφωτές της κοινής γνώμης θεωρούν τους εαυτούς τους υπεράνω κριτικής απολαμβάνοντας την υπερεξουσία του μη ποτέ κρινόμενου αλλά κρίνοντα τους πάντες.
Όταν καλούνται κάποτε να λογοδοτήσουν, κρύβονται πίσω από την ελευθερία του Τύπου, την οποία όμως καταστρατηγούν καθημερινά.
Να σταματήσει η ασυδοσία των μέσων με το πρόσχημα της ελευθερίας του λόγου
Της Έλενας Ακρίτα*
«Είμαι το παράδειγμα για το αν υπάρχει ή όχι ελευθερία του Τύπου στη χώρα μας» απαντά η δημοσιογράφος Έλενα Ακρίτα στην ερώτησή μας υπενθυμίζοντας τη δίωξη που υπέστη ακριβώς επειδή είπε την αλήθεια για το θέμα της υποτιθέμενης «βίλας του Τσίπρα». Στο επόμενο ερώτημα, για το τι μπορεί να κάνει ένας πολίτης όταν βάλλεται, η απάντησή της είναι αποστομωτική:
«Ο πολίτης μπορεί να πάει στον δικηγόρο του. Να πιει καφέ με τον δικηγόρο του και να τον ρωτήσει: Τι μπορώ να κάνω όταν κάποιοι με σπιλώνουν; Όταν έχουν πάρει την αλήθεια και την έχουν κάνει σφουγγαρόπανο; Και εκείνος λογικά θα του πει: Μπορείς να κάνεις αγωγή και μήνυση, δηλαδή να πάει στη Δικαιοσύνη. Η Δικαιοσύνη δεν είναι απειλή που λένε κάποιοι: ‘Με απειλείς’. Η Δικαιοσύνη είναι ο τρόπος να βρούμε το δίκιο μας, άρα γιατί ο Τσίπρας δε μπορεί να πάει στη Δικαιοσύνη, όταν κάποιοι γράφουν ότι έχει ένα σπίτι που ξεπερνάει το εκατομμύριο και προκύπτει ότι το σπίτι αυτό είναι ένα νοικιασμένο σπίτι με 500 ευρώ τον μήνα και, αντί να ζητήσουν συγγνώμη, ως οφείλουν, παίρνουν το fake news και το κάνουν παντιέρα».
«Η Ν.Δ. λέει ότι το πρόστιμο είναι εξοντωτικό προδικάζοντας με τον τρόπο αυτόν ότι θα πέσει πρόστιμο. Άρα τι μας λέει; Ότι έχει δίκιο στην ουσία ο Τσίπρας που πήγε στη Δικαιοσύνη. Επί της ουσίας παραδέχονται ότι ήταν ψέματα, αλλά, επειδή θα επιδικαστεί ένα τεράστιο ποσό στην αγωγή, να μην το κάνει γιατί είναι εξοντωτικό, διότι, αν ήταν αλήθεια, γιατί να φοβούνται; Γιατί βιάζεται τόσο πολύ η Ν.Δ. να καλύψει ένα ψεύδος και η Φώφη Γεννηματά το ίδιο; Αντί να στηλιτεύσουν το γεγονός ότι τα fake news όχι μόνο πια δεν αποσύρονται, αλλά κανείς δεν ζητάει συγγνώμη για τίποτα, ζητάνε και τα ρέστα».
«Από τη στιγμή που ένας πολιτικός άντρας πηγαίνει στη Δικαιοσύνη για κάποιο δημοσίευμα το οποίο είναι ανακριβές, είναι μια καλή μέρα για τη Δικαιοσύνη. Αυτό πίστευα πάντα. Αυτό κάνω και εγώ ως ιδιώτης πάντα και αυτό θα εξακολουθήσω να πιστεύω. Κάποτε πρέπει να σταματήσει η ασυδοσία των μέσων με το πρόσχημα της ελευθεροτυπίας και της ελευθερίας του λόγου. Η ελευθεροτυπία είναι σεβαστή, ιερή, όταν ο δημοσιογράφος λέει την αλήθεια» σημείωσε η Έλενα Ακρίτα λέγοντας τα πάντα μέσα σε λίγες λέξεις.
* Η Έλενα Ακρίτα είναι δημοσιογράφος
Άλλο η κριτική και άλλο η ψευδολογία
Του Κωστή Παπαϊωάννου*
Στην Ελλάδα υπάρχει σαφές ζήτημα προστασίας της ελευθερίας του Τύπου. Το βασικό ζήτημα των τελευταίων ετών είναι η υπερσυγκέντρωση μιντιακής εξουσίας στα χέρια λίγων ιδιοκτητών μέσων, και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις εξουσίας που διαπλέκεται και με την άσκηση άλλων λειτουργιών ή με τη μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα και σε άλλους τομείς.
Αυτό έχει αποτέλεσμα μια σειρά προβλήματα, όχι μόνο στην ίδια την παραγωγή της είδησης, δηλαδή στο πώς οι δημοσιογράφοι ασκούν το λειτούργημά τους, αλλά και σε όλη την αλυσίδα: στη διαφημιστική αγορά, τη διακίνηση του Τύπου, μια και τα πρακτορεία διακίνησης ελέγχονται από τα ίδια μονοπώλια.
Κατά συνέπεια έχουμε ένα φαινόμενο που κατά τη γνώμη μου είναι πρωτόγνωρο στη Μεταπολίτευση, να μην υπάρχει πλέον αυτή η παραδοσιακή κινητικότητα στον χώρο των εκδοτών, που λίγο πολύ -κυρίως στα δύο μεγάλα κόμματα- οι μεγάλοι εκδότες έδιναν μια ισοκατανομή της υποστήριξής τους. Τα πράγματα άλλαζαν λίγο πριν ή μετά τις εκλογές, αλλά δεν υπήρχε ποτέ ζήτημα μονοφωνίας στον Τύπο στην Ελλάδα, όπως υπάρχει σήμερα.
Αυτή τη στιγμή οι δημοσιογράφοι αυτολογοκρίνονται για να κρατήσουν τη δουλειά τους. Άλλωστε πρόσφατα είδαμε περιπτώσεις δημοσιογράφων να απομακρύνονται από δημοσιογραφικά συγκροτήματα διότι η δική τους η προσέγγιση δεν συμβάδιζε με τη γραμμή της εφημερίδας. Αυτό είναι ένα ζήτημα δημοκρατίας. Δεν έχει υπάρξει ξανά τέτοια καθολική υποστήριξη προς ένα κόμμα, προς μία κυβέρνηση τουλάχιστον από τα κύρια μέσα ενημέρωσης.
Το δεύτερο ζήτημα είναι ότι αυτό συνοδεύεται σε πάρα πολλές περιπτώσεις από μία έννοια διατεταγμένης υπηρεσίας, η οποία από τη μια πλευρά έχει να κάνει με την καθολική υποστήριξη κάθε είδους κυβερνητικής πολιτικής -ακόμα και σε κραυγαλέες περιπτώσεις ανεπάρκειας ή αυταρχισμού από την πλευρά της κυβέρνησης- και από την άλλη με μία συντεταγμένη επιχείρηση, σε κάποιες περιπτώσεις, απομείωσης, τραυματισμού της δημόσιας εικόνας πολιτικών προσώπων ή μη, που είναι σε μια άλλη γραμμή.
Απέναντι σε αυτό, το ένα θέμα είναι η αυτοπροστασία και η προστασία της δουλειάς των ίδιων των δημοσιογράφων, και εδώ υπάρχει ένα μερίδιο ευθύνης από τα συνδικαλιστικά όργανα και τις Ενώσεις Συντακτών για το πώς αντιδρούν σε αυτή την κατάσταση. Το δεύτερο θέμα αφορά την προστασία του πολίτη, ειδικά όταν κάποιος τύχει να βρεθεί στη δίνη μιας παραπληροφόρησης. Η βασική προστασία του είναι αυτή που υπάρχει σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, δηλαδή η προσφυγή στη Δικαιοσύνη.
Ωστόσο ειδικά για τους πολιτικούς πρέπει να αναφέρουμε ότι τα πολιτικά πρόσωπα, όταν κρίνονται και επικρίνονται από τον Τύπο, πρέπει να είναι εξαιρετικά δεκτικά στην κριτική αυτή. Ενδεικτικά σε πολλαπλές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφέρεται ότι σύμφυτο με καθέναν που αναλαμβάνει δημόσιο αξίωμα είναι να δέχεται την κριτική, ακόμα και όταν είναι οξεία. Με μία διευκρίνιση: Άλλο είναι η κριτική και άλλο η ψευδολογία.
Ο πολιτικός, όπως και κάθε πολίτης, θα προσφύγει στην προστασία της Δικαιοσύνης, ιδιαίτερα αν χρησιμοποιούνται εναντίον του λαθεμένα, ανακριβή, ψευδή στοιχεία. Αυτό δεν ισχύει όταν μιλάμε για έκφραση γνώμης ή άσκηση κριτικής από τον δημοσιογράφο, όπου πρέπει να εξαντλούνται όλα τα όρια της ανοχής από την πλευρά του πολιτικού.
Το λειτούργημα του δημοσιογράφου, η ελευθερία του και η αυτονομία του πρέπει να είναι απολύτως σεβαστά. Θα πρέπει να αισθάνεται ασφαλής να διατυπώνει την κριτική του και όχι να λειτουργεί υπό τον φόβο αγωγών ή μηνύσεων, αλλά αυτό συμβαδίζει και με την ευθύνη του ως δημοσιογράφου. Να τιμά δηλαδή το λειτούργημά του ως δημοσιογράφου. Ωστόσο, και όταν δεν το τιμά, θα πρέπει να προστατεύεται.
* Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός, διευθυντής της πρωτοβουλίας Σημείο και τέως γ.γ. Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Οι δικοί μας Τραμπ
Του Γιάννη Ζ. Δρόσου*
Οσοι έχουν ακόμα και μακρινή σχέση με τη νομική αλήθεια των πραγμάτων γνωρίζουν καλώς ότι η διατύπωση γνώμης για δημόσιο πρόσωπο, όσο οξεία κι αν είναι αυτή, προστατεύεται. Όχι όμως και η απόδοση ψευδών γεγονότων τα οποία θίγουν την προσωπικότητα, την τιμή, την υπόληψη ενός οποιουδήποτε προσώπου, είτε δημόσιο αυτό είναι είτε όχι. Αυτό δεν προστατεύεται - και καλώς δεν προστατεύεται.
Αυτό το γνωρίζουν άριστα οι διαμαρτυρόμενοι για την αγωγή του Αλέξη Τσίπρα κατά δημοσιογράφων, τους οποίους, μεταξύ άλλων, μέμφεται ότι ψευδώς τον εμφανίζουν ιδιοκτήτη εξοχικής κατοικίας, αποπειρώμενο να χαλκεύσει μισθωτικά συμβόλαια, να έχει επιτύχει την επισκευή της επίμαχης κατοικίας αναλώμασι κάποιας κατασκευαστικής εταιρείας.
Τίποτε από αυτά δεν είναι γνώμη. Αλλά και στα χθεσινά Νέα, όπου ένας εσμός ανθρώπων, μεταξύ των οποίων και αξιόλογοι κατά τα λοιπά άνθρωποι, που όμως είτε σιώπησαν όταν το συγκρότημα όπου αρθρογράφησαν απέλυσε τη δημοσιογράφο Δήμητρα Κρουστάλλη για μη αρεστό ρεπορτάζ (κανείς δεν της είπε ότι ψεύσθηκε ή ότι συκοφάντησε), είτε, οι εξ αυτών υπάλληλοι, επικρότησαν την απόλυσή της, σχολιαστικά αποφεύγουν την ουσία: είναι αλήθεια τα γεγονότα που επέρριψαν οι πληττόμενοι από την αγωγή δημοσιογράφοι ή όχι; Και, εν πάση περιπτώσει, η προσφυγή στη Δικαιοσύνη για ένα τέτοιο θέμα είναι απειλή κατά του «Τύπου» (με ταυ κεφαλαίο);
Έτσι, π.χ., ο πολύ προσεκτικός Ευ. Βενιζέλος αναφέρεται στη νομολογία του Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που προστατεύει την ελευθερία γνώμης. Όμως αποφεύγει να μιλήσει για την προστασία του συκοφαντικού ψεύδους για τον απλούστατο λόγο ότι αυτή δεν υπάρχει. Ανασύρεται επίσης ένα χωρίο του αξέχαστου Σταύρου Τσακυράκη, το οποίο όμως επίσης αναφέρεται στην -μη αμφισβητούμενη από την αγωγή του κ. Τσίπρα- ελευθερία διακίνησης ιδεών όχι όμως, ούτε αυτό, σε κάποια ανύπαρκτη ελευθερία συκοφαντικού ψεύδους. Και το συκοφαντικό ψεύδος δεν προστατεύεται επειδή πλήττει την ουσία ενός πολιτικά φιλελεύθερου τρόπου κοινωνικής συμβίωσης: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μπορείς να φρονείς τα «σωστά» ή τα «λάθος» για μένα, αλλά όχι να μου αποδίδεις γεγονότα που είναι ψευδή. Και αξιοπρέπεια έχουν όλα τα πρόσωπα, δημόσια ή μη.
Ο ακροδεξιός λαϊκισμός
Την απόδοση συκοφαντικού ψεύδους έχει αναγάγει σε επιστήμη ο Ντόναλντ Τραμπ. Απέδωσε, π.χ., στον Μπεν Κάρσον ότι επιδίδεται σε σεξουαλική παρενόχληση παιδιών («child molester»), στον πατέρα του Τεντ Κρουζ εμπλοκή στη δολοφονία του Κένεντι, στον Ομπάμα ότι είναι μουσουλμάνος, στους Μεξικανούς μετανάστες ότι είναι συλλήβδην «βιαστές» και «έμποροι ναρκωτικών», στην οικογένεια του Προέδρου Μπάιντεν «εγκληματική επιχείρηση» κ.λπ. κλπ. κ.λπ. Έκανε κεντρικό στοιχείο της πολιτικής του ό,τι ακριβώς η ακριβώς η αγωγή του κ. Τσίπρα αποδίδει στους εναγόμενους. Με το συκοφαντικό ψεύδος στον πυρήνα της δεξιάς λαϊκιστικής υστερίας του κυβέρνησε, με αυτό τρομοκράτησε, με αυτό δίχασε. Και απ’ αυτό ηττήθηκε.
Πρόσφατα οι New York Times δημοσίευσαν έναν πίνακα με χιλιάδες παραδείγματα της ακροδεξιάς ρητορείας του Τραμπ - μια ανατριχιαστική μαύρη βίβλο τού ακροδεξιού λαϊκισμού σαν αυτόν που υπηρετούν ψευδή γεγονότα, όπως αυτά στα οποία αναφέρεται η αγωγή του κ. Τσίπρα. Αυτός ο ακροδεξιός λόγος μίσους και συνειδητού προσωπικού ψεύδους, τα αποτελέσματα των οποίων είδε κεχηνυία η υφήλιος όταν οι αμερικανικές εκφάνσεις των Ελλήνων ακροδεξιών «μακεδονομάχων» μπούκαραν στο Καπιτώλιο επιχειρείται να εμφανιστεί ως μια φιλελεύθερα προστατευόμενη «γνώμη», «κρίση» κ.λπ. Δεν είναι. Δεν είναι καν fake news. Είναι ένα από τα σημερινά πρόσωπα του φασισμού - αυτό και τίποτε λιγότερο.
* Ο Γιάννης Ζ. Δρόσος είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου
Ο Αλμπέρ Καμί και η ελευθερία του Τύπου
Του Μιχάλη Ψύλου*
Τον Νοέμβριο του 1939, τρεις μήνες μετά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο μεγάλος συγγραφέας και δημοσιογράφος Αλμπέρ Καμί, σε ηλικία 26 ετών, έγραψε ένα άρθρο για την ελευθερία του Τύπου για την εφημερίδα Le Soir Républicain, στη γενέτειρά του, το Αλγέρι.
«Το μανιφέστο του ελεύθερου δημοσιογράφου» ήταν ο τίτλος του άρθρου του Καμί, που όμως λογοκρίθηκε και δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Έως τον Μάρτιο του 2012, που το ανακάλυψε στα Εθνικά Αρχεία της Γαλλίας η δημοσιογράφος Μασά Σερί και το δημοσίευσε στη Le Monde.
Γράφει λοιπόν, μεταξύ άλλων, ο Καμί: «Είναι δύσκολο να θίξει κανείς σήμερα το ζήτημα της ελευθερίας του Τύπου χωρίς να καταγγελθεί για παραλογισμό, να κατηγορηθεί ότι είναι η Μάτα Χάρι, να θεωρηθεί ανιψιός του Στάλιν... Απέναντι στο διογκούμενο κύμα ανοησίας, είναι επίσης απαραίτητο να αντιτάξουμε κάποιες αρνήσεις. Όλοι οι περιορισμοί του κόσμου δεν μπορούν να κάνουν ένα καθαρό πνεύμα να γίνει ανέντιμο. Με τις λιγοστές γνώσεις που διαθέτουμε για τον μηχανισμό της πληροφόρησης, είναι εύκολο να διασφαλίσουμε την αυθεντικότητα μιας είδησης.
Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος πρέπει να αφιερώσει σε αυτό όλη την προσοχή του. Διότι, αν δεν μπορεί να πει όλα όσα πιστεύει, μπορεί να μην πει αυτό που δεν πιστεύει ή που θεωρεί αναληθές. Μια ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από αυτά που λέει και από αυτά που δεν λέει. Αυτή η αρνητική ελευθερία είναι, μακράν, η πιο σημαντική όλων. Διότι προετοιμάζει την έλευση της αληθινής ελευθερίας. Κατά συνέπεια, μια ανεξάρτητη εφημερίδα παραθέτει την πηγή των πληροφοριών της, βοηθά το κοινό να τις αξιολογήσει, απορρίπτει την προπαγάνδα, απαλείφει τα υβρεολόγια, πραΰνει με σχόλια την ομογενοποίηση των πληροφοριών και, με δυο λόγια, υπηρετεί την αλήθεια στο ανθρώπινο μέτρο των δυνάμεών της»...
Το άρθρο του Καμί έχει γραφτεί, βέβαια, σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, που προφανώς, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν. Η κεντρική ιδέα του παραμένει όμως πάντα επίκαιρη και στις ημέρες μας, όπου η δημοσιογραφία ταλανίζεται και η αξιοπιστία της βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις των «θεσμών» που εμπιστεύονται οι πολίτες, σύμφωνα με όλες τις μετρήσεις.
Ο Καμί λέει όμως και κάτι που αφορά όλους τους πολίτες, τονίζοντας ότι πρέπει και αυτοί να προστατεύουν ό,τι θεωρούν αληθές και δίκαιο. Γράφει χαρακτηριστικά στον επίλογο του «Μανιφέστου»: «Αν κάθε Γάλλος πολίτης θελήσει να προστατεύσει στη σφαίρα του ό,τι θεωρεί αληθές και δίκαιο, αν θελήσει να βοηθήσει με τον αδύναμο τρόπο του στην περιφρούρηση της ελευθερίας, να αντισταθεί στην εγκατάλειψη και να κάνει γνωστή τη βούλησή του, τότε και μόνο τότε αυτός ο πόλεμος θα κερδηθεί, με την ουσιαστική έννοια της λέξης. Η αρετή του ανθρώπου είναι να αντέξει απέναντι σε ό,τι τον ακυρώνει».
ΥΓ.: Το άρθρο του Αλμπέρ Καμί δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στην εφημερίδα Τα Νέα, στις 27 Μαρτίου 2012
* Ο Μιχάλης Ψύλος είναι δημοσιογράφος, πρώην πρόεδρος ΑΠΕ
